به تئاتر ملی سنتی نگاه نمی‌کنم

تئاتر سعدی یکی از مکان‌هایی است که در روز ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به آتش کشیده شد. نمایش کیانی نیز از همین مکان و موقعیت در مورد تئاتر و کودتا حرف می زند و تنها به اقتباسی آزاد از تاریخ بسنده نمی کند بلکه به شخصیت های مستند تاریخی نیز می پردازد؛  شعبان جعفری  یا همان شعبان بی مخ یکی از این شخصیت های تاریخی است که به تصویر کشیده شده است. این رویکرد تاریخی و در عین حال تخیلی یکی از ویژگی های اثر کیانی است که نه تحریف تاریخ بلکه برداشتی دراماتیک از آن است. 

آنچه در ادامه می آید گفت و گویی با حسین کیانی در مورد نمایش تئاتر سعدی است؛

 

- آقای کیانی؛ تئاتر ملی همواره دغدغه شما بوده و هست. با توجه به اینکه اواخر دهه بیست و اوایل دهه سی، دوران درخشش تئاتر ایران بوده است، هدف و ایده‌تان را از نگارش این نمایشنامه توضیح دهید.

• ایده من از نگارش این نمایشنامه همین است که خودتان اشاره می‌کنید. یعنی به‌نوعی مطالعه‌ای در تاریخ تئاتر ایران که در دهه‌های 20 و 30 دوران شکوفایی آن بوده است. در آن زمان تئاتر ایران سابقه 20- 30 ساله‌ای را پشت سر داشت و با استفاده از فضای پس از تغییر سلسله پهلوی یعنی درست زمانی که پهلوی اول رفت و پهلوی دوم به روی کارآمد، آزادی نسبی در کل کشور به وجود آمد. به دلیل اینکه محمدرضا شاه پهلوی شرایطش تثبیت نشده بود، ما شاهد یک دوره 10- 12 ساله آزادی بودیم. به‌خصوص آزادی‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی که البته این آزادی‌ها پس از کودتای 28 مردادماه به‌طور کامل از میان برداشته شد. این دوران قابلیت مطالعه فراوانی دارد و بسیار به هنری مثل تئاتر کمک کرده است؛ مثلا تئاتر سعدی ساخته شد و تئاتر فردوسی رونق بیشتری گرفت. متفکران و نویسندگان قابل‌توجه و باسوادی که عمدتاً دیدگاه و نگاه سیاسی هم داشتند در حوزه نمایشنامه‌نویسی و تئاتر شروع به فعالیت کردند، خصوصاً اجرای تئاتر و نمایشنامه‌های خارجی بسیار موردتوجه قرار گرفت. این مسئله همواره برای من وسوسه کننده بوده است و این اولین کار من در ارتباط با نمایشگران و بازیگران نبوده است. در این حوزه تاکنون 4- 5 اثر داشته‌ام. ازجمله «بیداری خانه نسوان» که اختصاصی به زنان درام‌نویس ایرانی در ابتدای قرنی که در آن به سر می‌بریم، پرداخته می‌شود. «مضحکه شبیه قتل» نیز در ارتباط با نمایشگران دوره قاجار است. نمایش «تیاتر اجباری» که در سال 83 اجرا شد، درباره کارگردانی است که محصل دارالفنون است و در نظر دارد تئاتری را به روی صحنه ببرد. «تئاتر سعدی، تابستان سی‌ودو» نیز در ادامه و راستای همان علاقه‌مندی‌های من شکل‌گرفته است.

 

- شما معمولاً در آثارتان از کمدی برای بیان مسائل جدی بهره می‌برید. در این نمایش همانند آثار پیشینتان ظرافت‌ها و نکته‌سنجی‌ها دیده می‌شود، اما به نظر می‌آید تعجیل در نگارش یا تولید اثر داشته‌اید و یا شاید ممیزی‌هایی بر اجرا اعمال‌شده است، لطفاً توضیح دهید.

• خوشبختانه در این نمایش شورای نظارت و ارزشیابی همکاری کاملی داشتند و ممیزی نداشتیم. درمجموع این کار ازلحاظ حرفه‌ای در شرایط به سامان و ایده آلی شکل نگرفته است. شرایط سخت بود و زمان فشرده. البته مجموع شرایط را می‌گویم چون مدیریت تئاتر شهر و شورای نظارت و ارزشیابی همکاری مطلوبی با ما داشتند، اما در تئاتر ما مجموع مسائل دست‌به‌دست هم می‌دهد تا فضا و زمان لازم برای نگارش نمایشنامه و تمرین وجود نداشته باشد و در این مجموعِ شرایط، همه‌چیز دخیل است. بااین‌وجود سعی کرده‌ام که نمایش از استاندارد و کیفیت لازم و بالایی برخوردار باشد. هیچ‌گاه اجازه نمی‌دهم نمایشی پایین‌تر از 50- 60 درصد کیفیت به روی صحنه برود. حال شاید کاری از 60 درصد کیفیت برخوردار باشد و نمایش دیگری 90 درصد، اما ممکن است در ارتباط با جزئی پردازی و ظرافت، نقطه نظراتی وجود داشته باشد که برخی از آن‌ها قابل‌قبول است و علتش هم متأسفانه روند به‌دوراز شرایط ایده‌آل برای تمرین و اجرای تئاتر است که شرایط را دشوار می‌کند و این مسئله گریبان گیر مدیریت تئاتر نیست و درواقع بخش عمده‌ای از آن به مسائل اجتماعی و اقتصادی بازمی‌گردد که باعث می‌شود هنرمند در تنگنا قرار بگیرد و نتواند زمان لازم را برای تولید اثر داشته باشد، بنابراین به حداقل کیفیت قناعت می‌کند.

 

- با توجه به اینکه تاکنون نیمی از اجراهای این نمایش را پشت سر گذاشته‌اید، آیا از استقبال مخاطبان رضایت داشته‌اید؟

• نه‌چندان. برخلاف اینکه مخاطبانی که به تماشای این نمایش می‌نشینند بسیار راضی سالن را ترک می‌کنند و تشویق‌هایی که در حین کار انجام می‌دهند، هنوز توفیق آن را نداشته‌ایم که بتوانیم سالن را کامل پرکنیم. علت آن نیز عدم توانایی مالی در تبلیغات مؤثر و گسترده بوده است. ما توانایی مالی و ارتباطی لازم را برای تبلیغات وسیع و اطلاع‌رسانی به مخاطب و آگاه‌سازی آنان که چنین اثری در سالن اصلی تئاتر شهر به روی صحنه است، نداشته‌ایم. امیدواریم مانند گذشته که وسایل ارتباط‌جمعی کم و محدود بوده است، تماشاگران بتوانند با تعریف‌های خود به دیگران برای ما تماشاگر بیاورند. هرچند که این نوع تبلیغ زمان‌بر است و ما زمان لازم را در اختیار نداریم. درزمانی که رسانه‌های مجازی در اختیار نبود، این روش از متدهای قدیمی تبلیغاتی بوده است. درمجموع امیدواریم که در زمان باقیمانده مخاطبان با شنیدن کیفیت این اثر از کسانی که نمایش را دیده‌اند،‌ برای تماشای نمایش بیایند.

 

- خاطره اسدی که از بازیگران سینما محسوب می‌شود، دومین بار است که در آثار شما به‌عنوان بازیگر حضور دارد و معمولاً شما با گروه خاصی از بازیگران، نمایش‌های خود را به صحنه می‌برید. از معیارهای انتخاب بازیگرانتان بگویید؟

• به‌هرحال برخی از بازیگران دو یا سه بار و بعضی دیگر دفعات بیشتری است که در نمایش‌های اجراشده از من بوده‌اند. بازیگران من ترکیبی از هنرمندانی است که به نحوی دوست دارم. خاطره اسدی در نمایش پیشین من حضورداشته است و احساس کردم که برای ایفای این نقش در این نمایش نیز مناسب است. اسدی لحظات و فضای حسی رو خوب اجرا می‌کند. با دیگر بازیگران این نمایش نیز در اجرای قبلی همکاری داشته‌ام و تقریباً شاکله گروه تئاتر ملی چریکی همین بازیگران هستند.

- در آینده پس از اجرای این نمایش چه برنامه‌ای برای تئاتر دارید؟

• در حال حاضر هیچ برنامه‌ای ندارم. زیرا در حقیقت به‌جز یک گپ کوتاه و مختصر با مدیریت تئاتر باران برای اجرای نمایشی دیگر پیشنهادی ندارم. به همین علت است که می‌گویم تئاتر ما حرفه‌ای نیست. من به‌عنوان مؤلف در تئاتر که هم می‌نویسم و هم کارگردانی می‌کنم، باید برنامه دو- سه‌ساله آینده خود را بدانم، اما نمی‌دانم. این همان شرایط غیرحرفه‌ای است که پیش‌ازاین به آن اشاره کردم. کارگردانان در تئاتر ما فقط چند ماه مانده به‌نوبت اجرا مطلع می‌شوند که باید نمایشی را آماده صحنه کنند و این اتفاق باعث می‌شود تا برنامه‌ریزی‌های لازم و ضروری صورت نگیرد. در تئاتر حرفه‌ای افراد تا چندین سال آینده برنامه‌های خود را می‌دانند و پیش‌بینی‌های لازم را انجام می‌دهند. به دلیل همین بی‌برنامگی‌هاست که می‌گویم تئاتر ما حرفه‌ای نیست.

 

- در آخر اگر صحبتی دارید بفرمایید.

• گروه اجرایی ما، مسیر تئاتر ملی را در غالب گروه تئاتر ملی چریکی، علی الرغم تمام مشکلات، کماکان ادامه خواهد داد و فرهنگ ایرانی، نمایش ایرانی، انسان ایرانی، موضوعات ایرانی و مشکلات انسان ایرانی همواره مدنظر ماست. به تئاتر ملی به شکل تئاتر سنتی نگاه نمی‌کنیم و معتقدیم تئاتر ملی یعنی تئاتری که انسان ایرانی را نمایش دهد. انسان معاصر و گذشته ایرانی با تمام مشکلات، گرفتاری‌ها، فرهنگ، جغرافیا، آداب، رسوم، سنن و افکار در غالب گروه ما می‌گنجد. امیدواریم بتوانیم این مسیر را با تمام افت‌وخیزها و فراز و نشیب‌هایش کماکان ادامه دهیم.

نمایش «تئاتر سعدی، تابستان سی‌ودو» با بازی علیرضا آرا، خاطره اسدی، حمید حسینی، شهرام حقیقت دوست، امیررضا دلاوری، اشکان دلاوری، مجید رحمتی، علی سلیمانی سرنسری، علی محمدی، سهیل ملکی و رویا میر علمی تا 30 دی‌ماه همه‌روزه به‌جز شنبه‌ها، ساعت 30/17 در تالار اصلی مجموعه تئاتر شهر روی صحنه است.

 

گفتگو از شقایش فرشته