سایت‌های اینترنتی، زمینه‌ساز گسترش تئاتر بین‌الملل
جمال جعفری آثار بهارک شهبازی با توجه به حضور مستقل گروه‌های ایرانی با هماهنگی مرکز هنرهای نمایشی در کشورهای مختلف جهان، این سؤال پیش می‌آید که آیا گسترش روابط بین‌المللی تئاتر ما با دیگر کشورها تنها حضور مستقل ...
جمال جعفری آثار
بهارک شهبازی
با توجه به حضور مستقل گروه‌های ایرانی با هماهنگی مرکز هنرهای نمایشی در کشورهای مختلف جهان، این سؤال پیش می‌آید که آیا گسترش روابط بین‌المللی تئاتر ما با دیگر کشورها تنها حضور مستقل گروه‌ها از طریق آشنایی با سایت‌های اینترنتی امکان‌پذیر است؟ یا راه‌کارهای دیگری هم در این میان وجود دارد؟ برخی از هنرمندان و مدیران حوزه تئاتر به پرسش‌های ما در این زمینه پاسخ داده‌اند که در ادامه می‌خوانید.
1ـ دلایل علاقه‌مندی هنرمندان برای حضور و اجرا در جشنواره‌های بین‌المللی تئاتر چیست؟!
2ـ ارتباطات بین‌المللی چگونه در حوزه‌های گوناگون تئاتری ایجاد و گسترش می‌یابند؟
رحمت امینی (مدرس و نویسنده تئاتر)
1ـ همه دوست دارند دیده شوند. نمایش هنر جلوه‌گری است. هنرمندان ما دوست دارند این ارتباط فرهنگی ایجاد شود تا آثار خود را به هنرمندان تمام دنیا نشان بدهند. به هر حال حضور در جشنواره‌های بین‌المللی خیلی خوب است. در ضمن برای کارنامه کاری یک بازیگر یا کارگردان یا دیگر عوامل گروه نیز امتیاز بالایی محسوب می‌شود.
2ـ با شناساندن فعالیت‌هایی که در ایران صورت می‌گیرد می‌توانیم راه‌کار مناسبی برای گسترش ارتباط با حوزه‌های مختلف بین‌المللی تئاتری دنیا ایجاد کنیم. همه این عوامل بستگی به استفاده از ابزارهایی دارد که در اختیار ما است. مثل دعوت کردن از کارشناسان خارجی و برگزاری workshop در تمامی سطوح و مقاطع، گسترش ارتباطات اینترنتی و شناسایی جشنواره‌های مختلف دنیا و ... همگی می‌تواند به این مهم کمک شایانی کند؛ به این شرط که ما محصول و فعالیت خوب و معتبری داشته باشیم. این مهمترین بخش قضیه است. در واقع ما با شناسایی ابزارهایی که در اختیار داریم، می‌توانیم تعامل هر چه بیشتری با دنیا برقرار کنیم. در این بین بحث ایجاد سایت و معرفی گروه‌ها می‌تواند مهمترین سیاست مرکز هنرهای نمایشی در این مورد باشد.
اعظم بروجردی (کارگردان تئاتر)
1ـ مسلم است هر هنرمندی دوست دارد دیده شود و یا بهتر دیده شود؛ بویژه خلاقیت‌هایش. در ضمن با رفتن گروه‌ها به خارج از کشور تعامل فرهنگی ایجاد می‌شود. امکانات آنها مثل ما محدود نیست. این در حقیقت ایجاد یک پیوند میان ما و کشورهای دیگر است و سبب می‌شود نمایش‌های ما با سنگ محک آنها آزموده شود.
2ـ به نظر من باید نمایش‌ها به سمتی بروند که به یک زبان بین‌المللی بر آمده از حرکت، دیالوگ و سمبل‌های تئاتری دست‌یابند. برای رسیدن به این مهم، برنامه‌ریزی، توجه مسئولان و هنرمندان لازم است. این زبان باید در سطح عوام هم گسترش داشته باشد و برای همین پیشنهادم این است که یک زبان برآمده از تصویر و شعر که تلفیقی از موسیقی و آواست ایجاد شود و امکان مناسبی برای این گونه نمایش‌ها فراهم آورد تا به عمق و ریشه‌های دریافت انسانی رسوخ کند. به طور مثال می‌توان زبانی که برای ناشنوایان به کار می‌رود را مثال زد که در آن نشانه‌های نمادین و آوایی کاربردهای فراوانی دارند. نمی‌گویم خود این زبان بلکه مجموعه‌ای شبیه به این جنس که می‌تواند جایگزین خوبی برای آن باشد.
رضا حداد (کارگردان تئاتر)
1ـ جشنواره‌های بین‌المللی حکم یک بازار را دارد که در آنجا همه نوع جنسی، از بد و خوب موجود است و هنرمند می‌تواند کارهای ضعیف را از کارهای قوی تشخیص دهد. دوم اینکه آنجا عرصه اتفاقات هنری و بهترین ارتباطات فرهنگی ـ هنری است. از لحاظ مالی نیز گروهی که در آنجا قرارداد می‌بندد موجب می‌شود پول وارد کشورمان شده و زمینه‌ای برای تعامل آثار هنری ایجاد شود.
2ـ ما باید نگرش و ذهنیت‌مان را به سمتی ببریم که تئاتر به عنوان یک محصول قابل فروش معرفی شود. طبیعی است که ما تا وقتی به این جریان با این دید نگاه نکنیم، نمی‌توانیم نتیجه‌ای بگیریم. ما همیشه از یک سری افراد مشخص که تنها از چند کشور محدود هستند دعوت می‌کنیم که تئاتر ما را ببینند. ولی هیچ وقت به فکر بازاریابی جهانی برای کارهایمان نبوده‌ایم. تا وقتی که تئاتر به عنوان یک کانال معرفی نشود باز هم همه این مشکلات را خواهیم داشت. تئاتر به مثابه یک کالای قابل فروش به خودی خود، راه‌های عرضه را در سراسر جهان به وجود می‌آورد. جشنواره فجر هم محل مناسبی برای برقرار کردن تبادل اطلاعات و فروش کالا نیست. باز هم تکرار می‌کنم اگر برای تئاتر بازاریابی نشود نتیجه‌ای برای گسترش آن در جهان عاید ما نمی‌شود.
داود دانشور (مترجم و کارگردان تئاتر)
1ـ می‌خواهند کارشان در معرض دید باشد. در روحیه بچه‌ها تنوع ایجاد می‌شود. گروه‌های ما می‌توانند در جو فرهنگی آنجا راحت‌تر نفس بکشند و از فضای آنجا استفاده درستی بکنند.
2ـ تئاتر ما مشکلی از نظر ارتباط با گروه‌ها و مؤسسات کشورهای دیگر ندارد؛ چرا که آنقدر سایت از تمام کشورها در اختیار داریم که هر آن می‌توانیم از اطلاعات آنها باخبر شویم. اگر بخواهید تحصیل کنید، اطلاعات زیادی در این باره وجود دارد. اگر بخواهید تئاترتان را به کشوری خاص ببرید باز هم فکر نمی‌کنم مشکل خاصی وجود داشته باشد چون از راه اینترنت می‌توانید فیلم کار خود را بفرستید و از سوی آن کشور دعوت شوید. من حتی با کشور «نیوزلند» مکاتبه داشتم و آنها اطلاعات زیادی را از دروسی که در دانشگاه‌های خود تدریس می‌کنند برای من فرستاده‌اند. ما پیش از این با صرف هزینه و زمان زیاد از طریق نامه‌نگاری چنین فعالیت‌هایی را انجام می‌دادیم ولی امروزه این اتفاق از طریق امکانات اینترنت در اختیار هر علاقه‌مندی قرار گرفته است. در مورد حضور گروه‌های خارجی و ایرانی در داخل یا خارج از کشور باید بگویم مجرایی حرفه‌ای که بتواند این گونه مبادلات را سریع‌تر انجام دهد، وجود ندارد. فقط مناسبت‌های سالیانه‌ای وجود دارد که در برخی کشورها برگزار می‌شود. تنها در کلن یک جشنواره وجود دارد که گروهی ایرانی برگزار کننده آن است. اما اگر منظور شما اعتلای تئاتر کشور از طریق گسترش ارتباطات با خارج از کشور است باید بگویم ما هنوز خیلی با این اتفاق‌ها فاصله داریم. اعتلای هنر در هر کشوری توسط هنرمندان همان کشور صورت می‌گیرد و گسترش روابط بین‌المللی نمی‌تواند کمک جدی و مهمی در این رابطه بکند. شاید مرکز هنرهای نمایشی با انتخاب و اعزام نخبگان برای فراگیری تئاتر نوین در دوره‌های کوتاه مدت بتواند نقش مؤثری ایفا کند ولی نمی‌تواند جریان ساز باشد. ما در ابتدا باید تئاتر خودمان را با هنرمندان خود بسازیم و در انتها به فکر گسترش و صادرات تئاتر به کشورهای اروپایی و امریکایی بیفتیم.
امیر دژاکام (مدرس و کارگردان تئاتر)
1ـ این علاقه‌مندی طبیعی است. همه هنرمندان دوست دارند آثارشان در تمام دنیا دیده شود و با عقاید و فرهنگ‌های مختلف آشنا شوند ولی باید مراقب بود این روابط دچار افت نشود. اجرا در کشورهای دیگر بسیار خوب است و فرهنگ‌ها را منتقل می‌کند و این در حقیقت میل به کمال‌طلبی انسان‌هاست که دوست دارند بهترین هر چیزی را امتحان کنند. در حقیقت دنیا برای هنرمند یک دانشگاه است و هنرمند با سفر کردن به کشورهای مختلف می‌تواند چیزهای زیادی بیاموزد.
2ـ در ابتدا باید دید اثری که اجرا می‌شود چقدر مناسب و دارای پیش زمینه فرهنگی کشورمان است و از چه کیفیت و ترازی نسبت به آثار حرفه‌ای (چه تجربی، کلاسیک و ...) برخوردار است. به نظرم ما باید در ابتدا کیفیت آثارمان را به حدی برسانیم که تقاضا برایش بوجود آید. یعنی وقتی کیفیت آثارمان مترادف شد با استانداردهای جهانی، در آن صورت متقاضی هم پیدا خواهد کرد. فرض بر اینکه ویژگی نخست را در نظر گرفتیم و آثارمان به لحاظ کیفی با آثار دیگر ملل یکسان شد، به این فکر کنیم که حالا چگونه تعامل برقرار کنیم. البته باید به این مسئله اشاره داشته باشم که آثارمان نباید تنها بر دیالوگ استوار باشد بلکه می‌تواند شیوة اطلاع‌‌دهی نمایش بر روی لباس، دکور و میمیک هم استوار باشد. در این مرحله باید ارتباطات وسیعی را با دنیا برقرار کنیم. نکته سوم بر می‌گردد به گفت و گو و نشست‌هایی که در دنیا برگزار می‌شود و حضور مستمر و مداوم ما در این نشست می‌تواند تا چه حد اثر گذار باشد. همچنین بحث جشنواره‌هاست که با حضور خود و دعوت دیگران به این جشنواره‌ها حرفی برای گفتن و برای شنیدن داشته باشیم. هیچ اشکالی ندارد که ما در سراسر جهان نمایش اجرا کنیم و کارگردانان ما در تمامی عرصه‌ها حضور داشته باشند. بنابراین بعضی وقت‌ها صحبت‌هایی که در مورد چرایی حضور کارگردان‌ها می‌شود به نظرم غیرضروری است. فقط باید به این مسئله توجه داشت که حضور ما در خارج از کشور به چه قیمتی تمام می‌شود. باید آثار نمایشی براساس تقاضا اعزام بشوند.
محمد یعقوبی (نویسنده و کارگردان تئاتر)
1ـ سفر مهمترین عامل است و تا حدودی تمایل به تبادلات فرهنگی.
2ـ مرکز هنرهای نمایشی باید تئاترهای ارزشمند را با شرایط مناسبی که دربرگیرنده فرهنگ گذشته یا امروز ایران باشند به خارج از کشور اعزام کند. در حال حاضر من رشد تصاعدی نمایش‌هایی را در کشور می‌بینم که بدون دیالوگ و برگرفته از نمایش‌ها مدرن اروپا است. در واقع نوعی زیره به کرمان بردن است. نمایش‌های ما باید بازگوکننده توان و استعداد فرهنگی کشورمان باشد. این میل از آن سو است که جوانان ما بسیار مشتاق هستند که کارهایشان را به خارج ببرند. برای همین نمایش‌های بی‌کلام کار می‌کنند. از دیگر سو وقتی هم صحبت از نمایش‌های ایرانی می‌شود همه نگاه‌ها به سمت تعزیه کشیده می‌شود. نه، منظورم فقط تعزیه نیست بلکه باید تئاترهایی با ساختاری مشخص در دستور کار قرار گیرد.
علی پویان (مدرس تئاتر)
1ـ حضور در یک جشنواره خارجی موقعیتی بسیار عالی است و امتیاز محسوب می‌شود. آرزو و آمال هر هنرمندی است که کارش را در معرض نمایش بگذارد به شرط اینکه همه چیز با در نظر گرفتن لیاقت‌ها و شایستگی‌ها همراه باشد. هنرمندان ما با کارهایشان می‌توانند در عرصه‌های جهانی بدرخشند.
2ـ تاکنون رسم بر این بوده که ما بخش خاص و حتی شناخته شده‌ای را برای گسترش ارتباطات به جهانیان معرفی کنیم و تنها این عمل ما در حد یک جرقه، آن هم در بخش جشنواره‌ها باقی مانده است. همیشه سعی کردیم افراد خاصی را به کشورهایی خاص اعزام کنیم و هیچ گاه زمینه را برای افراد دیگر مناسب‌تر ندیدیم. ما باید حوزه اجرایی خود که تنها به کشورهای آلمان، انگلستان، فرانسه و گاه کانادا محدود شده را گسترش دهیم و این فرهنگ را در سطح جهان جا بیندازیم. برای همین پیشنهاد می‌کنم که به بخش مردمی تئاتر کشورها توجه فراوانی شود. در داخل هم خود را محدود به چند نفر خاص برای اعزام به کشورها نکنیم. قرار نیست تا آخر عمر گروه تئاتری «علی پویان» به کشورهای مختلف جهان اعزام شود. آیا به نظر شما اعتبار تئاتر دنیا تنها به فرانسه محدود می‌شود؟ به نظرم باید به تئاتر مردمی توجه بیشتری شود. شورایی که تعیین‌کننده خلاقیت افراد برای حضور در خارج از کشور است باید تغییراتی بیابد و چند وجهی شود. باید در این شورا نماینده‌های تئاتر حرفه‌ای، تئاتر نیمه حرفه‌ای، دانشجویی، شهرستانی‌ها، تئاتر تجربی و ... حضور داشته باشد و با هم به یک توافق جمعی برسند تا حق کسی که لیاقت اشاعه فرهنگ ایران به جهان را داشته است ضایع نشود. باز هم تأکید می‌کنم در درجه اول باید نگاه دوباره و دقیقی به تئاتر مردمی داشته باشیم و دیگر اینکه در معیارهای انتخابی‌مان برای اعزام گروه‌ها به خارج از کشور تجدید نظر کنیم.
محمدرضا خاکی (مدرس و کارگردان تئاتر)
1ـ به صورت حدس و گمان می‌توانم بگویم خیلی طبیعی است که هنرمندان دوست داشته باشند کارشان دیده شود چه در داخل و چه در خارج از کشور. هنرمندان دوست دارند با تجربه‌ها و فرهنگ‌های دیگر کشورها آشنا شوند و یاد بگیرند. از دوره‌ای که جشنواره فجر شکل بین‌المللی پیدا کرده این مسئله بهتر شده است. گروه‌های خارجی با حضور در جشنواره، کار هنرمندان ما را می‌بینند و از آنها دعوت می‌کنند. یکی از ویژگی‌های جشنواره تبادل ایده‌ها و فرهنگ‌ها است. این مسئله در سینما هم وجود دارد که چون سینما شکلی صنعتی دارد این تبادل راحت‌تر صورت می‌گیرد اما در تئاتر با سختی‌هایی همراه است. به هر حال ما باید سعی کنیم نظر گروه‌های خارجی را هم جلب کنیم که نه تنها در زمان جشنواره بلکه در زمان‌های دیگر هم در عرصه تئاتر ما حضور داشته باشند. امیدوارم این مسائل روز به روز پررنگ‌تر و عملی‌تر شود نه مثل مسئله ITI که ما هر چه تلاش کردیم متاسفانه در ایران به هیچ نتیجه مثبتی نرسیدیم، غافل از اینکه این مسئله‌ای است جهانی و تمام دنیا با این مقوله آشنایی دارند.
2ـ برای گسترش ارتباطات بین‌المللی راه‌های مختلفی وجود دارد که سهم عمده آن را برنامه‌ریزی در تبادلات بین‌المللی برعهده می‌گیرد. از جمله می‌توان حضور نمایش‌های مختلف را در جهان برشمرد. همچنین از پژوهشگران و دانشگاهیان دعوت کرد تا در نشست‌های بین‌المللی حضور پیدا کنند و از مباحث روز دنیا اطلاع یابند. در حوزه انتشارات هم باید آثار جدید به بدنه تئاتری ما اضافه شود و این روند به صورت مستمر گسترش یابد. راه‌های مختلف و متنوع دیگری وجود دارد که من نمی‌توانم در اینجا به آنها بپردازم. بحث بیشتر در این زمینه نیازمند نشست و طرح مسائل تخصصی‌تر است.
حسین مسافر آستانه (کارگردان تئاتر)
1ـ از آنجایی که هنر نمایش در بین سایر هنرهای دیگر از جنبه بین‌المللی‌تری برخوردار است می‌تواند به راحتی با امکانات زبانی و تصویری خود با دنیای پیرامون ارتباط برقرار کند. در تمام دنیا این مسئله اثبات شده است. به صورتی که تئاتر به عنوان یک ضرورت اجتماعی معرفی می‌شود. امروزه راه‌های مختلفی برای برقراری ارتباط با مراکز مختلف تئاتری در جهان وجود دارد که مهمترین آن مراجعه به سایت‌های اینترنتی و شناختن مراکز مهم جهانی است. راه‌کار دیگر شرکت در جشنواره‌های بین‌المللی است که جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر و نمایش عروسکی مکان خوبی برای تبادل آثار فرهنگی با کشورهای مختلف است به طوری که شرکت یک گروه ایرانی در این جشنواره آن را ملزم به رعایت اصول و استانداردهای جهانی می‌کند و در نتیجه از طریق همین کانال به کشورهای مختلفی معرفی می‌شود.
2ـ ما ضعف عمده‌ای در گسترش فرهنگ تئاتری خود به جهانیان داریم که مهمترین آسیب آن نداشتن طرح و برنامه مشخص یکساله در مرکز هنرهای نمایشی است. یعنی باید تعدادی جشنواره و مراکز مشخص وظیفه گسترش فرهنگی تئاتر ما را برعهده داشته باشند که در این زمینه پراکندگی زیادی مشاهده می‌شود. به طور مثال در طی سال‌های گذشته گروه‌های زیادی از ایران به عنوان نماینده فرهنگی ما در دیگر کشورها حضور داشتند ولی تعداد کمی از آنها با سلایق و الگوهای ما برای نشان دادن فرهنگ بومی و امروزی ایران وفاق داشته‌اند. به همین دلیل فکر می‌کنم اگر برنامه‌ریزی دقیق‌تری در این زمینه به وجود آید با امیدواری می‌توان در این زمینه گام‌هایی برداشت.