نمایشگران عروسکی:

 علی ذاکری

نمایش عروسکی به عنوان یکی از گونه‌های تئاتر، در سال‌های اخیر با تمام پیگیری‌ها و حمایت‌های مسئولین و دست‌اندرکاران هنوز به جایگاه مناسبی در زمینه خلق جذابیت و زیبایی‌شناسی نرسیده است.
لزوم شناخت معضلات این نوع نمایش ـ بویژه نمایش عروسکی کودک ـ بر کسی پوشیده نیست. هر کس به فراخور استعداد و توان خویش برای بهتر شدن موقعیت و جایگاه نمایش عروسکی، کوشش و تلاش می‌کند.
از دست‌اندرکاران و هنرمندان این عرصه خواستیم تا به ما بگویند جایگاه نمایش عروسکی کودک در پیکره تئاتر کودک و نوجوان کجاست؟ نظرات خویش را پیرامون حضور کمرنگ نمایش عروسکی کودک در جشنواره امسال و این نکته که چرا اساتید و دانشجویان رغبت کمتری به اجرای نمایش عروسکی کودک دارند، اظهار کنند.

 حامد زحمتکش
یکی از گرایش‌های تئاتر کودک و نوجوان، نمایش عروسکی است. ما به واسطه عروسک می‌توانیم با کودکان ارتباط وسیع و عمیق‌تری برقرار کنیم.
در نمایش عروسکی تخیل فعال‌تر است. دنیای خیالی کودکان توسط نمایش عروسکی می‌تواند پربار و پررنگ‌تر باشد. از سوی دیگر ارتباط با کودکان در نمایش عروسکی ساده و راحت‌تر است. این امر به علت وجود واسطه‌ای به عنوان عروسک، امکان‌پذیر می‌شود.
نمایش زنده نموداری، مثلثی دارد. در این نمایش، کارگردان، بازیگر و سپس مخاطب قرار دارند اما نمودار نمایش عروسکی مربع است. در نمودار فوق، کارگردان، بازیگر، مخاطب و عروسک حضور دارند. به نظر من حضور عروسک برای ارتباط با کودکان مؤثرتر از نمایش زنده است. متأسفانه دوستانی که هم‌اکنون به اجرای نمایش‌های عروسکی اشتغال دارند در اکثر موارد، دنیا و فضای عروسک را نمی‌شناسند. اگر بخواهیم روی این مسئله دقیق شویم، ذکر این نکته حائز اهمیت است که دست‌اندرکاران و هنرمندان نمایش عروسکی باید به شکل تخصصی با این گونه نمایش برخورد کنند.
بعضی‌ها در نمایش عروسکی به عمد از عروسک‌گردانی به شیوه آماتوری استفاده می‌کنند. اگر این رویکرد از هدف خاصی پیروی کند اشکالی ندارد اما به نظر می‌رسد در اکثر مواقع عروسک‌گردانان بواقع نمی‌دانند چه کار دارند می‌کنند و در عین حال بلد نیستند عروسک را جان بخشی کنند.
به نظر من جشنواره امسال در سطح بالایی برگزار شد و کیفیت آثار رسیده به دفتر جشنواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. اگر برخی از نمایش‌ها از شرکت در جشنواره بازماندند مشکل از دست‌اندرکاران بخش اجرایی جشنواره نیست. شاید کیفیت کار این دوستان در حد استانداردهای جشنواره نبوده است. اگر دانشجوها کمتر به اجرای نمایش عروسکی برای کودکان علاقه‌مندند، دلیل آن در عدم انجام فعالیت‌های پژوهشی است که باید در این حیطه انجام شود. اگر از من بپرسید نمایش کودک و عروسکی را از که آموختم جوابم این است: از هیچ کس.
هیچ‌کس حضور نداشته تا به ما به عنوان دانشجوی این گونه تئاتری، آموزش دهد.
من به طور مشخص تئاتر عروسکی را براساس تجربیات فردی و تأثیرپذیری از فن و شیوه اجرایی کارگردانان برجسته تئاتر عروسکی یاد گرفته‌ام. عده‌ای در این حیطه دارای هوش و استعداد زیادی هستند و بخش اندکی تنها می‌توانند کارهای دیگران را در نمایش خود تکرار کنند.
باید فضایی ایجاد شود که در آن نمایشگر عروسکی بتواند با پشتوانه علمی و همچنین امکانات لازم در راه پیشبرد تئاتر عروسکی، قدم بردارد.

 پریسا مقتدی
نمایش عروسکی در بدنه تئاتر کودک و نوجوان تنیده شده است. البته این گونه تئاتری می‌تواند مخاطب بزرگسال هم داشته باشد؛ صرف وجود عروسک در یک اجرا باعث نمی‌شود که آن را شاخه‌ای از تئاتر کودک و نوجوان بدانیم. تئاتر عروسکی و پیش از آن تئاتر کودک و نوجوان همیشه مورد کم‌لطفی و بی‌توجهی مسئولین قرار گرفته است.
شاید بتوان گفت علت جدی نگرفتن تئاتر عروسکی در جدی نگرفتن مسئله کودک باشد. به نظرم باید اصلاحاتی در زمینه نوع برخورد با تئاتر عروسکی صورت گیرد زیرا کودک، پایه و اساس آینده جامعه است. اگر با کمی دقت به مقوله روان‌شناسی کودک نگاه کنیم خواهیم دید که پایه تغییرات شخصیتی و مذهبی در دوران کودکی شکل می‌گیرد و توجه به آن، مهم انگاشتن دنیای کودک است. به تازه‌گی شنیده‌ام که در تالار هنر، کانون تئاتر کودک و نوجوان تشکیل شده است. امیدوارم این حرکت نتایج خوبی را در پی داشته باشد.
من از اینکه در جشنواره امسال کار عروسکی کودک کم بود شکایتی ندارم. چرا که نمایش عروسکی شاخه‌های مختلفی دارد و بر اساس اندیشه هنرمند می‌توان دریافت که چرا کارگردان به جای نمایش عروسکی کودکان به نمایش عروسکی بزرگسالان روی آورده است. به نظرم باید این امکان خلاقیت و انتخاب برای نویسنده و کارگردان مهیا باشد تا برمبنای خواست خویش تئاتر عروسکی روی صحنه ببرد.
درباره اینکه چرا علاقه‌مندی دانشجوها و اساتید برای به صحنه بردن نمایش عروسکی کودک کم است باید گفت هنگامی که در دانشکده‌ها واحدهای درسی مربوط به کودک و نوجوان وجود ندارد به طور طبیعی این حس در میان دانشجوها بوجود می‌آید که تئاتر عروسکی چندان جدی نیست.
به نظر من وجود جریانی آکادمیک به علاوه تجربه شخصی هنرمند می‌تواند در تقویت جایگاه و جذابیت نمایش عروسکی کودک مثمرثمر باشد و از سوی دیگر حضور در جشنواره تا زمانی که کیفیت نمایش عروسکی ما به حد قابل قبولی نرسیده ضروری است چرا که این جشنواره‌ها تنها مجموعه اندکی از آثار عروسکی کودکان را در خود عرضه می‌کند.
نگاه جدی مسئولین و حمایت‌های مادی و معنوی آنها بی‌شک مهم‌ترین دلگرمی برای استمرار و به صحنه بردن آثار عروسکی است. این نکته را نباید فراموش کرد که رابطه دو جانبه بین هنرمندان و مسئولین می‌تواند به نزدیک‌تر شدن دیدگاه‌ها و در عین حال بهتر شدن کیفیت هنری آثار عروسکی کودکان کمک کند.

 ناصر آویژه
به نظر من تئاتر کودک و نوجوان برای انتقال پیام خود می‌تواند از هر ابزار مستعدی کمک بگیرد.
به خاطر اینکه نمایش عروسکی و در کل عروسک، انعطاف بیشتری نسبت به نمایش زنده دارد؛ این گونه نمایشی می‌تواند در مسیر فکری تئاتر کودک و نوجوانان مؤثرتر باشد. به نظر من تئاتر عروسکی کودک به عنوان یک تئاتر مستقل باید دارای گیشه و تماشاگر خاص خود باشد. امروزه در تئاتر عروسکی متأسفانه از رنگ، نور، شعر و موسیقی به شکل مطلوب استفاده نمی‌شود و این به خاطر عدم وجود دانش کافی در نویسندگان و دانشجویان این رشته است. علت دیگر شاید این باشد که هنرمندان عرصه عروسکی و به خصوص نمایش عروسکی کودکان نمی‌دانند خود عروسک چه قابلیت‌های خارق‌العاده‌ای دارد. اگر ما به جای عروسک در نمایشی که می‌بایست عروسک در آن باشد از انسان استفاده کنیم متأسفانه بسیاری از امکانات خیال‌پردازی و رفتارهای بعیدی که تنها عروسک می‌توانست آن را انجام دهد از بین می‌رفت.
یکی از معضلات ما در زمینه تئاتر عروسکی این است که هنوز ماهیت عروسک درست شناخته نشده است و قصه‌های خوبی برای این گونه نمایش نوشته نشده است. به نظر من باید این گونه نمایش تخصصی شود زیرا تخصص به تمایل‌ها و تلاش‌های پیگیر دوستداران تئاتر عروسکی کودک جهت می‌بخشد. هنرمندان این عرصه باید از متخصص‌ها در کار خود بهره بگیرند و اجازه ندهند نمایش‌ها به ورطه ابتذال سقوط کنند. تا زمانی که کودکان، نمایش عروسکی خود را انتخاب نکنند و تمایل به دیدن دست‌آوردهای هنرمندان این رشته نداشته باشند ما به هدف خود نرسیده‌ایم. پیگیری و یافتن راه حل این مسائل هم برعهده ما و هم برعهده مسئولین است. تئاتر کودک و نوجوان مقوله‌ای جدی است.

 سیمین امیریان
نمایش عروسکی کودکان به طور معمول در تمام نقاط دنیا دارای جایگاه وسیع و محبوبیت فراوان است. این امر علت‌های زیادی دارد از جمله سیار بودن آن، حضور عروسک که جای کمی می‌گیرد و در عین حال عروسک‌گردان که می‌تواند حداقل دو کاراکتر عروسکی را بازی بدهد. به نظر من نبود پایگاه مناسبی برای اجرا و در عین حال نبود آموزش کافی در این زمینه، نویسندگان و کارگردانان کمتری را به سمت این گونه تئاتری سوق می‌دهد و همه ترجیح می‌دهند به اجرای نمایش زنده بپردازند.
در عین حال بسیاری از شیوه‌های نمایش عروسکی در کشورهای دیگر دنیا زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد و رسیدن به مرحله‌ای که بتوان عروسکی را بر صحنه آورد، حاصل مرارت و پشتکار بسیاری است در حالی که در اینجا مسئله آنچنان حائز اهمیت نیست.
یکی از نقاط ضعف این گونه تئاتری، عدم دانش کافی عروسک‌گردانان از شیوه‌های مختلف عروسک‌گردانی است.
اگر بپذیریم که با عروسک می‌توان حرکات انعطاف‌پذیری انجام داد که با انسان زنده غیرممکن است، آن وقت جایگاه عروسک در گونه نمایشی مورد نظر کشف می‌شود و در عین حال بخش آموزش و پژوهش این مقوله با جدیت بیشتری از طرف مسئولان و اساتید و دانشجویان پیگیری خواهد شد. سالن‌هایی که قرار است تئاتر عروسکی در آنها اجرا شود نیز معضل بزرگی است. باید پرسید کدام یک از سالن‌های سطح شهر این قابلیت را دارند که در آنها نمایش عروسکی به صحنه برود. اگر فرهنگسراها با به‌کارگیری امکانات وسیع بتوانند به این مهم دست یابند بی‌شک در آینده‌ای نه چندان دور، شاهد اجراهای متعدد نمایش عروسکی کودک در سطح شهر خواهیم بود.

 جواد ذوالفقاری
از آنجا که یکی از مسائل مربوط به تئاتر عروسکی پرداختن به قصه‌ها و افسانه‌های عامیانه است باید این مهم مورد توجه و عنایت قرار گیرد. توجه به زبان و خواست کودک و پیگیری نیازهای او با توجه به مقوله تئاتر عروسکی می‌تواند تا حدودی مشکلات را رفع کند.
باید توجه داشت که شناخت دقیق‌تر مسئله عروسک امری واجب است و هنرمندان این رشته باید بدانند که رسیدن به روان‌شناسی و روان‌کاوی کودک بسیار سخت است ولی آنها باید به این کار بپردازند و با بهره‌گیری از منابعی که به دست می‌آورند به نزدیک‌تر کردن رابطه عروسک با کودک بپردازند. باید در دانشگاه‌ها واحدهای درسی مربوط به تئاتر کودک، بیشتر و به طور وسیع‌تری برگزار شود. حضور چنین واحدهایی باعث می‌شود دانش آکادمیک دانشجو در راستای علاقه و فعالیت هنری او به کار رود و به موفقیت او کمک کند. گسترش سالن‌های خصوصی از مواردی است که می‌توان با استفاده از آن به رشد و همگانی شدن نمایش عروسکی کمک کرد. در همه دنیا شهرداری‌ها و دولت به یاری تماشاگران عروسکی و سایر گونه‌های تئاتری می‌شتابند و آنها را تحت حمایت خود قرار می‌دهند.
می‌دانیم که تالار هنر مکانی است که در آن تئاتر عروسکی هم اجرا می‌شود اما سالن مورد نظر به درد چنین گونه‌ای نمی‌خورد. اگر سالن‌های خصوصی بیشتر شود، رغبت هنرمندان و مردم برای به صحنه بردن و تماشای نمایش عروسکی بیشتر می‌شود. نمایش عروسکی پس از کسب این موفقیت به تدریج می‌تواند جایگاه خود را در بین سایر شاخه‌های تئاتر کودک و نوجوان و بینندگان آن بیابد.