جشنواه تئاتر فجر در گفت و گو با دکتر محمدحسین ایمانی‌خوشخو
سفرهای رئیس جمهور به استان‌های مختلف بیانگر این موضوع است. در راستای این سیاست، توجه به استان‌ها جزء برنامه‌های ماست. ضمن این که یقین داریم هر بودجه‌ای که در شهرستان‌ها صرف می‌شود، بازده آن بیشتر از بودجه‌ای است که در تهران هزینه می‌شود.
مریم فشندی:
بیست‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر فردا آغاز می‌شود. جشنواره‌ای که ربع قرن را پشت سر گذاشته و از آغاز تاکنون با حضور مدیران مختلف شاهد تغییراتی نیز بوده است.
حضور گروه‌های نمایشی که آثارشان را پیش از جشنواره به محک تماشاگران گذاشته‌اند، در جشنواره امسال و غیر رقابتی برگزار شدن آن، دو موردی است که گرچه نخستین سال آزمون آن‌ها نیست، ولی همچنان نظرات مختلفی را برانگیخته است.
در فرصتی نزدیک به برگزاری جشنواره، پای حرف‌های دکتر ایمانی از سیاست‌گذاران جشنواره امسال نشستیم تا او هم نظراتش را بیان کند. اما صحبت‌های ما طبق معمول تنها معطوف به جشنواره نشد. دکتر ایمانی در این گفت‌وگو به بودجه پیشنهادی‌اش برای سال آینده تئاتر کشور اشاره کرد و این که چه برنامه‌هایی برای تئاتر ایران دارد. مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
با گذشت ربع قرن از برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، سیاست‌های وزارت ارشاد در برگزاری جشنواره بیست‌وپنجم بر چه اساسی استوار است؟
این که جشنواره امسال به شیوه انتخاب کارهای طول سال باشد، دومین سالی است که اتفاق می‌افتد. این هم چیزی نیست که مختص جشنواره تئاتر فجر باشد. بلکه در بسیاری از جشنواره‌های معتبر بین‌المللی این اتفاق می‌افتد و انتخاب سبک‌ها و شیوه‌های مختلف برای حضور در جشنواره، خود نوعی برگزیده شدن است. مشکلات و نگرانی‌هایی که در گذشته وجود داشت، خوشایند نبود؛ این که تعداد زیادی خود را مهیای حضور در جشنواره می‌کردند، ولی تنها عده معدودی می‌توانستند در جشنواره شرکت کنند و فضای ناامیدی به وجود می‌آمد. به همین دلیل همه گروه‌هایی که استعداد و توانایی دارند در طول سال کار می‌کنند و منتخب آن‌ها به جشنواره می‌آید. این سیاست خوبی است که اگر دنبال شود، می‌تواند آثار مثبتی باقی بگذارد. در سال قبل که شروع این حرکت بود، مشکلاتی داشت، ولی امسال فکر می‌کنم مشکلات اجرای این شیوه به حداقل می‌رسد و امیدوارم در سال آینده کامل شود.
با این اوصاف امکان دارد بگویید انتظار از برگزاری جشنواره چه می‌تواند باشد؟
سیاست کلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص جشنواره‌ها و جشنواره تئاتر فجر این است که جشنواره باید نقطه عطف حرکت تئاتر در طول سال باشد و جریان ساری و جاری تئاتر باید به محک جشنواره بخورد. در جشنواره است که ما می‌توانیم الگوسازی کرده و نقاط قوت را ببینیم و به نقاط ضعف پی ببریم تا سال آینده حرکت تئاتر کشور با ارزیابی که در طول جشنواره می‌شود، بتواند سریع‌تر به راه خود ادامه دهد. این یک انتظار از جشنواره است. انتظار دوم این است که ما در جشنواره بتوانیم حرف‌های جدیدی برای اهالی تئاتر داشته باشیم. حضور کارها و شخصیت‌هایی که از خارج به ایران می‌آیند، باعث آشنایی اهالی تئاتر با تحولات بین‌المللی تئاتر می‌شوند. طبیعی است که سال به سال انتظار می‌رود این جشنواره کیفی‌تر شده و در سطح بالاتری قرار بگیرد. فکر می‌کنم امسال تا حد زیادی بتوانیم به اهدافی که از جشنواره داریم، برسیم.
معمولاً هر سال بخش بین‌المللی جشنواره بسیار مورد توجه است، آیا وزارت ارشاد خط سیر مشخصی را در این زمینه دنبال می‌کند از این جهت که به مرکز هنرهای نمایشی در جهت حضور تعداد خاصی نمایش تأکید کند؟
هدف از دعوت گروه‌های بین‌المللی این است که جامعه تئاتری ما و مخصوصاً نسل جوان تئاتری با تحولات جهانی آشنا شوند و از لحاظ تکنیک با گروه‌های خارجیِ دارای تجربه، در ارتباط قرار بگیرند. بنابراین این گونه نیست که انتخاب گروه‌های شرکت کننده در بخش بین‌الملل، همین طور باری به هر جهت باشد. در طول سال کارشناسان در جشنواره‌های مختلف، کارها را می‌بینند و انتخاب می‌کنند. انتخابی هم که امسال شده، براساس همین بازدیدها بوده. ممکن است چند کشور هم خود برای حضور در جشنواره ابراز تمایل کرده باشند که در این صورت CD تئاترشان را می فرستند، اما در نهایت کاری که از خارج می‌آید، باید برای جامعه تئاتری ما جذاب باشد و به عنوان آن‌ها با یک پدیده تلقی شوند، نه این که شاهد کاری باشیم که از تئاتر ما هم عقب‌تر باشد.
بحث دیگر غیر رقابتی شدن جشنواره است. بسیاری از هنرمندان معتقدند در این چند سالی که جشنواره به صورت غیر رقابتی برگزار می‌شود، از هیجان لازم برخوردار نیست. نظر شما چیست؟
من معتقدم اگر جشنواره به همین شکل، یعنی انتخاب کارهای طول سال باشد، رقابت می‌تواند این سیاست را کامل کند. سال گذشته رقابت در جشنواره بود؛ یعنی انتخاب‌ها از طریق ارگان‌ها و سازمان‌ها انجام می‌شد، اما من شخصاً معتقدم در جشنواره به شکل قبلش"انتخاب" معنی نداشت؛ چون کاری بدون تجربه ارتباط با مخاطب و با عجله تنها در جشنواره اجرا می‌شود و مورد قضاوت قرار می‌گرفت، ولی وقتی از مجموعه کارهای کشور، آثار برتر انتخاب می‌شوند تا در جشنواره حاضر شوند، یک مرحله رقابت انجام می‌شود، ولی مرحله دوم که می‌تواند این جشنواره را کامل کند، همان معرفی برگزیدگان است که هم جشنواره را گرم‌تر می‌کند و هم فضای رقابت باعث ایجاد حس سازندگی و پیشرفت می‌شود. من فکر می‌کنم دوستان در مرکز هنرهای نمایشی برای سال‌های بعد روی این موضوع بیشتر فکر کنند. چون حالا بعد از گذشت دو سه سال از تدوین شیوه جدید، می‌توان به رقابت در جشنواره هم اندیشید.
پس شما با بحث رقابت در جشنواره موافقید؟
بله.
قبل از جشنواره تئاتر فجر، سمینار"نمایش و دین" به مدت دو روز برگزار می‌شود. بعد از جشنواره تئاتر هم همایش آئین‌های عاشورایی برگزار می‌شود. هدف معاونت هنری از برگزاری این برنامه‌ها به صورت پی در پی چیست؟ این اتفاقی است که در سال‌های قبل نیفتاده است.
این به خود مقوله تئاتر برمی‌گردد. مقوله تئاتر به قدری دامنه‌اش وسیع و گسترده است که شاید اگر انسان بخواهد از همه ظرفیت‌های این هنر استفاده کند، فراتر از یک جشنواره در طول سال خواهد بود. وقتی می‌گوییم تئاتر عاشورایی، یعنی می‌خواهیم از ظرفیت‌های دینی تئاتر استفاده کنیم و این ثابت می‌کند تئاتر به اندازه‌ای قابلیت دارد که در کنار حرکت عام مردم، ایفای نقش کند. یا در بحث همایش تئاتر و دین به دنبال این هستیم که نشان دهیم، تئاتر تنها یک مقوله روشنفکری نیست که مخاطب خاص داشته باشد. دین به عنوان یک مقوله مشترک در جامعه ما و جوامع مختلف ارتباط بسیار نزدیکی با تئاتر دارد. با این آگاهی این همایش بین‌المللی شد. ما دیدیم در جوامع دیگر هم روی این قضیه کار می‌شود. در حوزه‌های آکادمیک ارتباط دین و تئاتر بررسی می‌شود. پس حرف جدیدی نیست. این که بگوییم چون جامعه ما یک جامعه دینی است، می‌خواهیم تئاتر را به دین نزدیک کنیم، حرف درستی نیست. این در همه جای دنیا اتفاق می‌افتد و طبیعی است که ما به عنوان ملت یک کشور با اعتقاد دینی و این که دین در کشور ما جایگاه رفیعی دارد، به این مقوله پرداخته‌ایم. با مقالات متعددی که از سوی صاحب‌نظران در این سمینار ارائه می‌شود، فرصتی برای هنرمندان فراهم می‌شود که خود را با این موضوع به مخاطبان هر چه نزدیک‌تر کنند و در حوزه دین، مسؤولیت ویژه‌ای را به عهده بگیرند.
به هر حال شاید شما بگویید اوایل سال آینده هم قرار است تئاتر مقاومت مورد بحث قرار بگیرد. این نشان از توانایی خود تئاتر دارد، اما همه این‌ها، کار را برای مدیریت تئاتر سخت می‌کند که بخواهد این حجم برنامه را مدیریت کند، ولی به نظر می‌رسد ما باید قابلیت‌های تئاتر را در جامعه نشان دهیم که بعد بتوانیم متناسب با این توانایی‌ها، امکانات جذب کنیم که تئاتر بتوانیم با استفاده از قابلیت‌هایش در جامعه، نقشی فراتر از یک هنر در حاشیه را ایفا کند.
با توجه به فعالیت معاونت هنری در حوزه دین، در قالب سمینار دو روزه تئاتر و دین و سپس برگزاری همایش آئین‌های عاشورایی، هدف این معاونت جریان سازی در حوزه تئاتر دینی و حمایت از این نوع تئاتر است، یا به صِرف وجود مناسبت‌های مختلف به این امور پرداخته می‌شود؟
تئاتر با مضمون دین، تئاتری است که می‌تواند ارتباط خوبی با مردم برقرار کند. تئاترهایی که با این مضمون در سال‌های گذشته اجرا شده‌اند، مورد توجه مخاطبان قرار گرفته‌اند. این مسأله، احساس مسؤولیت را برای متولیان بیشتر می‌کند که برای مردمی که مخاطب خاص تئاتری نیستند، ولی در عوض علاقه‌مند به تئاتر دینی هستند، فکری بکند. این به این معنی نیست که ما همه امور را مختض به کار دینی کنیم. کارهای دینی در جای خود و کارهای دیگر با مضامین فرهنگی، اجتماعی و... در جای خود. این نوع کارها هم حمایت می‌شوند، ولی به هر حال آثار دینی در سال‌های اخیر از انزوا خارج شده‌اند و خود را مانند مضامین دیگر مطرح می‌کنند.
یکی از مشکلات نمایش‌های مذهبی و دینی، مناسبتی اجرا شدن آن‌هاست. شاید همین امر موجب رشد نکردن این شاخه از تئاتر شده باشد. چطور می‌توان راه حلی پیدا کرد که این نوع تئاترها در طول سال به اجرای عمومی برسند تا نقاط ضعف‌شان در برخورد با مخاطب برطرف شود؟
هیچ مانعی برای اجرای این تئاترها در طول سال وجود ندارد. آن چیزی که نمود پیدا می‌کند، اجرا در جشنواره است که یقیناً به یک مناسبت دینی متصل می‌شوند. شما وقتی می‌گویید تئاتر رضوی، این جشنواره در ایام میلاد امام رضا(ع) مطرح می‌شود و اتصال بیشتر این جشنواره‌ها با مناسبت‌ها این است که بتواند همپای مردم حرکت کند. با توجه به این که مردم در ایام محرم برنامه‌های خاصی را دنبال می‌کنند، طبیعتاً تئاتر با این مضمون را هم پیگیری می‌کنند. ولی این بدین معنی نیست که ما در مناسبتی تئاترها را حمایت کنیم و در طول سال اجرای آن‌ها را تعطیل کنیم. این کارها می‌تواند در طول سال جریان داشته باشند و اصلاً تأکید ما هم بر این است.
اگر اجازه بدهید وارد مقوله بودجه شویم. در نشست مطبوعاتی که چندی قبل داشتید، به اختصاص بودجه دو میلیاردی به شهرستان‌ها در حوزه‌های مختلف تئاتر، موسیقی و... اشاره کردید. پرسش من این است که چقدر از این بودجه قرار است سهم تئاتر شهرستان‌ها باشد و چه ضرورتی از سوی معاونت هنری احساس شده که بودجه‌ای را به شکل خاص برای حوزه شهرستان‌ها در نظر گرفته است؟
ما در مسافرت‌هایی که به شهرستان‌ها داریم و هنرمندان شهرستانی را می‌بینیم، متوجه شده‌ایم که کارهایی که در شهرستان‌ها تولید می‌شوند، از نظر ظرفیت و قابلیت چیزی کمتر از تهران ندارند. حتی در موارد بسیاری این کارها در کشورهای خارجی نیز مطرح شده‌اند. این امر باعث می‌شود فکر کنیم با توجه به این توانایی‌ها، دلیلی ندارد هر چه بودجه و امکانات است صرف تئاتر تهران شود. همچنین یکی از برنامه‌های دولت نهم توجه به استان‌ها و شهرستان‌هاست. سفرهای رئیس جمهور به استان‌های مختلف بیانگر این موضوع است. در راستای این سیاست، توجه به استان‌ها جزء برنامه‌های ماست. ضمن این که یقین داریم هر بودجه‌ای که در شهرستان‌ها صرف می‌شود، بازده آن بیشتر از بودجه‌ای است که در تهران هزینه می‌شود. اما ما بودجه را در اختیار استان‌ها قرار می‌دهیم و از آن‌ها برنامه می‌خواهیم. این برنامه‌ها در جلسات کارشناسی مورد بحث قرار می‌گیرد و در صورت تصویب به آن استان اختصاص می‌یابد. این هم همه بودجه استان‌ها نیست. استان‌ها خودشان از داخل سیستم متمرکز استانی، بودجه می‌گیرند. بودجه‌ای که ما می‌دهیم در واقع هدایت فعالیت‌های هنری است در جهت سیاست‌های هنری که ما داریم. در حوزه تئاتر شاید یک میلیارد تومان به شهرستان‌ها و حمایت از کارهای شاخص اختصاص یافته و این در سال آینده هم اتفاق خواهد افتاد که انشاءا... ما بتوانیم ساختار و تشکیلات انجمن‌های نمایش را تقویت کنیم و گروه‌های تئاتری را مورد حمایت قرار دهیم.
چقدر از حضور و نظر کارشناسان در تخصیص این بودجه استفاده می‌کنید؟
طرح‌های تئاتری که به تهران می‌آید، در جلسات کارشناسان اداره کل هنرهای نمایشی مورد بررسی قرار می‌گیرد و آن‌ها نظر می‌دهند که این طرح چقدر می‌تواند اجرایی شود. ما امسال تعداد زیادی از کارشناسان را به استان‌ها فرستادیم که هم آموزش بدهند و هم انتقال تجربه کنند. بنابراین در اختصاص این بودجه یقیناً کار کارشناسی انجام می‌شود.
به بودجه 40 میلیاردی هم در سال 86 اشاره کردید که قرار است صَرف فعالیت‌های نمایشی، موسیقی و... شود. لطفاً راجع به این مورد هم بیشتر توضیح دهید.
بودجه کل هنری در سال گذشته نزدیک 21 میلیارد بود که شامل فعالیت، پشتیبانی و باقی قضایا بود. ما حدود 36 میلیون، کمتر یا بیشتر را پیشنهاد دادیم که نزدیک دو برابر می‌شود. اگر به همین شکل تصویب شود، می‌توانیم همین نسبت افزایش را برای واحدهای مختلف در نظر بگیریم. در حال گفت‌وگو با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی هستیم تا بتوانند پیشنهاد ما را تصویب کنند.
اگر این بودجه تصویب شود، چقدر از آن صرف راه‌اندازی"تئاترشهر 2" می‌شود؟ آیا شهرداری هم در این پروژه مشارکت دارد؟
اگر این پروژه اتفاق بیفتد، با همکاری شهرداری است. قرار است شهرداری زمین را در اختیار بگذارد و ما ساخت و ساز را به عهده بگیریم. مکاتبات لازم انجام شده و اگر شهرداری مساعدت کند، کار شروع می‌شود.
قضیه سوله‌ها چه شد؟
سوله‌ها دچار مشکلی است که حل آن خیلی پیچیده نیست. سوله‌ها آماده است فقط باید آماده‌سازی داخلی شود. در دوره‌های مختلف مدیریت در شهرداری، اعلام آمادگی کردند که کمک کنند ولی نشد. اخیراً این موضوع به سازمان توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری سپرده شده که به کندی پیش می‌رود. ما باید از دکتر قالیباف بخواهیم که با یک دستور ویژه یا این کار را واگذار کنند تا ما انجام دهیم، یا اگر قرار است خودشان به ما تحویل بدهند، تاریخی را مشخص کنند و به ما تحویل بدهند.
چرا پروسه بهره‌برداری از این سوله‌ها این قدر طولانی شده است؟
کارهایی که به صورت همکاری چند جانبه انجام می‌شود، همین روند را طی می‌کند. شاید چون متولی خاصی ندارد، البته تغییر مدیریت‌ها در شهرداری هم چندان بی‌اثر نبوده، ولی ما به جد دنبال این مقوله هستیم. آخرین بار هم شهردار تهران قول دادند که سوله‌ها را به ما تحویل بدهند.
صحبتی هم در خصوص در اختیار گرفتن آمفی تئاتر سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف کرده بودید. آیا با سازمان یا نهاد خاصی رایزنی شده است؟
ما صحبتی با وزارت علوم و تحقیقات و دانشگاه‌ها و برخی سازمان‌ها داشته‌ایم که انشاءا... با معرفی تعدادی نمایش به آن‌ها، این کارها اجرا شوند. البته کار به سرعت پیش نمی‌رود؛ چون آن‌ها هم برای خودشان دلایلی دارند که چون صحبت از استفاده از فضا برای عموم می‌شود، تمهیدات و مقرراتی باید اندیشیده شود، ولی به هر حال این رایزنی‌ها ادامه دارد و من امیدوارم حداقل در یکی دو مورد در سال 86 بتوانیم از این قابلیت استفاده کنیم.
به عنوان آخرین سؤال، یکی از مشکلات تئاتر، همیشه جذب مخاطب بوده. حتی این پیش زمینه ذهنی ایجاد شده که تئاتر مربوط به خواص است. خوشبختانه طی چند سال اخیر این تفکر در حال اصلاح شدن است. بعد از جذب بودجه و سیاست‌هایی که شما اعمال می‌کنید، به نظر شما برای جذب مخاطب تئاتر به طور کلی چه باید کرد؟
به نظر من اگر تئاتر حرف مردم را بزند و با مردم همراه باشد و مردم احساس نزدیکی با تئاتر بکنند، مخاطب می‌تواند به راحتی جذب شود. مردم نباید فکر کنند که موضوع تئاتر مانند یک سمینار تخصصی است که به دردشان نمی‌خورد. این در حالی است که تئاتر برآمده از دل مردم است. نماینده مردم است و خیلی جاها حرف مردم را می‌زند. حرکت عمومی جامعه را همراهی می‌کند. اگر تئاتر این نقش را ایفا کند، به نظر من، مردم پشتوانه اصلی تئاتر می‌شوند. مدیران عالی کشور هم وقتی این همراهی و نزدیکی را ببینند، احساس مسؤولیت بیشتری در حمایت از تئاتر و جذب امکانات بیشتر می‌کنند. الان هم این حرکت رو به جلو است و با این پشتوانه است که ما پیشنهاد دو برابر شدن بودجه را می‌دهیم. فکر می‌کنم این حرکت با این روند آینده خوبی برای تئاتر رقم می‌زند. خوشبختانه هنرمندان تئاتر هم همکاری می‌کنند. پیام مردم را به خوبی شنیده‌اید و کارهایشان را به سمت و سوی نزدیک شدن هر چه بیشتر به مردم پیش می‌برند. اگرچه این‌ها به این معنی نیست که کار تخصصی نباید در این زمینه انجام داد، ولی وزن اصلی کارها باید متکی بر کارهای ملی و اعتقادی باشد تا مردم همراه شوند. مردم که همراه شدند می‌توان بخش تخصصی را با مخاطب خاصش جذب کرد. ولی کار اصلی این است که تئاتر در متن زندگی مردم قرار بگیرد تا آنان حداقل یک بار در ماه بتوانند تماشاگر تئاتر باشند.