در گفتگو با کارگردانان شرکت‌کننده در جشنوارة تئاتر رضوی مطرح شد:
جمال جعفری آثار رسیدن به تئاتری با محوریت دینی، نیازمند پشتوانة مالی و حمایت مسوولان از هنرمندان و تشویق حرفه‌ای‌ها برای حضور در این جشنواره‌ها است. در این بین، جشنوارة تئاتر رضوی به دلیل ابعاد و گستردگی‌ای که در ...
جمال جعفری آثار
رسیدن به تئاتری با محوریت دینی، نیازمند پشتوانة مالی و حمایت مسوولان از هنرمندان و تشویق حرفه‌ای‌ها برای حضور در این جشنواره‌ها است. در این بین، جشنوارة تئاتر رضوی به دلیل ابعاد و گستردگی‌ای که در بطن فرهنگ اجتماعی دارد، برای رسیدن به تئاتری ملی ـ مذهبی نیازمند استمرار و سیاستگذاری بلندمدت است تا در سایة این استمرار به تعریفی شفاف و موجه از تئاتر ملی ـ مذهبی برسد. از این رو سعی کردیم تا با همه کارگردانان شرکت‌کننده در جشنواره به بحث بنشینیم و ضمن دانستن ارزیابی آنها از برگزاری جشنواره به تلقی‌شان دربارة تئاتر دینی پی ببریم.
جشنوارة موضوعی در همه جای دنیا وجود دارد
«بهروز غریب‌پور» نویسنده و کارگردان تئاتر، دربارة برگزاری جشنوارة تئاتر رضوی گفت: «جشنواره‌های موضوعی در همه جای دنیا وجود دارند و اگر درست برگزار شوند، می‌توانند جریان‌ساز باشند. باید در کنار این گونه جشنواره‌ها، بحث پژوهش و انتشار مقالات هم جدی گرفته شود. ضمن اینکه اجراهایی که به جشنواره راه می‌یابند، باید حول و حوش همان موضوع باشند و از نظر فنی، فرهنگی و هنری در سطح کیفی بالایی باشند. اگر در این جشنواره‌ها آثاری به صورت فرمایشی وارد شوند، در آن صورت جشنواره، دیگر پایگاهی نخواهد داشت. جشنوارة تئاتر رضوی امسال با نوع نگاهی که داشت و وسعتی که آن را در بر می‌گرفت، با کیفیت و شیوة حرفه‌ای جدید برگزار شد و اگر این امر به همین منوال ادامه یابد و ما این سیاستگذاری را در دوره‌های بعد شاهد باشیم، می‌توانیم جشنوارة با ارزشی داشته باشیم.
وی تلقی‌اش را از تئاتر دینی چنین بیان کرد: تئاتر از ابتدا به دین وابسته بوده است. به نوعی قوی‌ترین ارتباط ما با ماوراء الطبیعه بوده است. رابطة دین و هنر در شرق به خصوص، ایران و هند، یک ارتباط مستقیم و شفاف بوده است. شاید با رشد تحولات اندیشه‌ای، دین از تئاتر جدا شود. ولی اگر آن را به صورت پایه‌ای و در گذشته مطالعه کنیم، به ریشه‌های دینی آن برمی‌خوریم که دین، پایه اجتماعی تئاتر بوده است.
وی همچنین دربارة آسیب‌هایی که تئاتر موضوعی می‌تواند داشته باشد، گفت: اگر در جهان تولید قرار بگیرید و حرکت، هدفمند و رو به جلو نباشد، می‌توان شاهد مخاطب گریزی بود و این آسیب، وقتی برطرف می‌شود که این گونه جریان‌ها مقطعی نباشند، بلکه در طول سال شاهد اجراهای مستمر اینگونه آثار باشیم. نکتة مهم دیگری که باید رعایت شود این است که باید از گروه‌های حرفه‌ای دعوت شود تا نگاه بهتر و جدیدتری به این مقوله داشته باشند که مخاطب هم بتواند به کار اعتماد داشته باشد.
رسیدن به یک جشنوارة بین‌المللی دینی
«امیر دژاکام» کارگردان و بازیگر تئاتر، ضمن ارزیابی جشنواره، پیشنهاداتی هم داشت که در ادامه می‌خوانید: تمام جشنواره‌های دینی فرصتی هستند برای تعامل مردم و مسوولان و فرصتی است که در این جشنواره، تجربیات متفاوت هنرمندان دیگر را ببینیم. تمام جشنواره‌های با موضوع دین، دو نوع برخورد دارند. طیف اول مخاطبان عبادی و معتقد هستند که تکلیف مشخصی دارند و آثاری که برای این دسته تعریف می‌شود، کاملاً مشخص است. طیف دوم، کسانی هستند که معتقد نیستند و باید برای این دسته از مخاطبان آثار قابل تاملی ارایه کرد. امام رضا (ع) وقتی با سران یهودی دربارة حقانیت دین مناظره می‌کرد، در اعتراض آنها به اینکه نباید از قرآن استدلال بیاورید، فرمودند که من از کتاب شما استدلال می‌آورم. این نگاه و نقطه نظر می‌تواند برای ما سرمشق خوبی باشد که بتوانیم آثارمان را به این طیف سوق دهیم. اما دربارة جشنوارة تئاتر موضوعی باید بگویم که اگر ما یک جشنوارة بین‌المللی دینی در سطح منطقه داشته باشیم، در آن صورت شاهد اجرای آثار و حضور حرفه‌ای‌های دیگر خواهیم بود. این جشنواره باید در برگیرندة همه موضوعات دینی و مذهبی باشد که اکنون به طور جداگانه در حال برگزاری است. فکر می‌کنم برای کشورهای منطقه که نسبت به این مسایل، حساس هستند هم مورد توجه قرار گیرد و با استقبال هم روبه‌رو شود. این کار باعث می‌شود که صرفه‌جویی در بودجه صورت گیرد و حمایت مالی بهتری از گروه‌های حرفه‌ای و جوانان با استعداد شود. ولی تا آن زمان، گذر از این مسیر واجب است. باید بین حرکت کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تفاوت قایل شد. گفتگوی بین مذاهب در آنجا می‌تواند اتفاق بیفتد. به این ترتیب می‌توان شاهد یک مناظرة دینی، فلسفی و هنری بین مذاهب و کشورها باشیم. با تمام این احوال و با برنامه‌ریزی و مدیریت امسال، برگزاری جشنوارة رضوی در صورت استمرار واجب می‌نماید.
رسیدن به باورهای اعتقادی
«سیاوش طهمورث» کارگردان نمایش «و اینک یحیی» در جشنوارة تئاتر رضوی، ارزیابی خود را این گونه مطرح کرد: مهم نیست جشنواره چه اسمی داشته باشد یا بخواهد موضوعی خاص را دنبال کند. بزرگداشت یک معنی باید در جایگاه ویژة خود تعریف شود. در این بین باید توجه داشت که این جشنواره می‌خواهد به هدف واقعی خود برسد یا اینکه صرفاً برگزاری آن مهم است. جشنواره‌هایی مثل رضوی و دفاع مقدس از این لحاظ مهم هستند که با اعتقادات ما آمیخته‌اند. ما در این گونه جشنواره‌ها باید به اعتقادات اصلی‌مان برسیم و دربارة اعتقادمان بحث و بررسی کنیم. در آن صورت است که به چیزی معنوی و اعتقادی رسیده‌ایم. اینکه مثلاً در تئاتر دفاع مقدس حتماً باید توپ و تفنگ و ... باشد تلقی درستی نیست. ما باید به آن دیدگاه اعتقادی و تپش قلبی که در وجودمان است برسیم. اعتقادات اساسی و بنیادی ما می‌تواند در قالب سیاست، اعتقاد و اجتماع به منصة ظهور برسد و تا زمانی که این موضوع به باور مدیران ما نرسد، جشنواره‌های تئاتر، تاثیر واقعی خود را نخواهند داشت.
باید هنرمندان را مورد توجه و احترام قرار داد
«حسین سرچاهی» از دیگر کارگردانان شرکت‌کننده در جشنوارة رضوی با نمایش «صحرا»، ارزیابی خود را اینگونه بیان کرد: جشنواره‌های موضوعی اگر در پیش‌برد تئاتر ملی ـ بومی ما سهمی داشته باشند، می‌توانند کاربرد صحنه‌ای داشته باشند و می‌توانند تئاتر ملی ما را به سوی موضوعات خود سوق بدهند. ولی اگر این جشنواره‌ها جنبة تبلیغی داشته باشند، هیچ‌گاه نمی‌توانند کاربردی باشند. خلاصه کردن جشنواره‌ها با امکانات بیشتر در یک جشنواره می‌تواند نتیجة بهتری در مورد جشنواره‌های موضوعی بدهد. هنرمندان تئاتر در هر زمینه و هر موضوعی فقط به کمی توجه و احترام نیاز دارند. اینکه جشنواره موضوعی هست یا نه، برای ما مهم نیست، بلکه ما باید مشخصاً به تئاتر بپردازیم. الان تئاتر دینی در ایران موضوعی شده و دوستان نویسنده یا دربارة محرم و رمضان چیز می‌نویسند یا برای مناسبتی خاص. پشت هیچ کدام از اینها هم هیچ مطالعه‌ای نیست. در حالی که به نظرم باید در رابطة تئاتر دینی به خصوصی تئاتر مذهبی با اسناد و مدارک کار شود. از همه مهمتر اینکه به تئاتر دینی آن قدر کم توجه شده که از حواشی غافل مانده‌ایم. باید به حواشی و این قبیل استنادها بیشتر توجه کنیم و نکات تاریخی را مرکز توجه قرار بدهیم و به نوعی صادرکنندة این حس به کشورها باشیم و در واقع زندگی امروزمان را با قراردادن آن محوریت، به روز تبدیل کنیم تا مردم مذهب زده نشوند.
جشنواره با استمرارش هدفمند می‌شود
«محمد جواد طاهری» کارگردان نمایش «صحن آینه» گفت: اگر حضور این جشنواره، کوتاه مدت نباشد و مانند اتفاقات فرهنگی کشور مقطعی نباشد، خوب است. به نظرم جشنوارة رضوی شتاب‌زده بود و نیاز داشت تا دربارة آن تبلیغات بیشتری بشود. من تئاتر را جزوی از دین نمی‌دانم. پرداختن به آن اعتقادات است که به تئاتر رنگ و بوی مذهب می‌دهد. همة ما به دنبال یک هدف هستیم و آن هدف: تکامل، دریافت و کشف است و این مهم در صورتی محقق می‌شود که پایة اصلی دین باشد. اگر این جریان، مستمر باشد مطمئناً تاثیرات خوبی خواهد داشت. خوشبختانه جشنواره در حال حاضر امتیازاتی دارد که اطمینان دارم به مرور زمان به هدف غایی خود می‌رسد.
جشنواره: تکمیل‌کنندة بدنة تئاتر کشور
«حمیدرضا آذرنگ» که با نمایش «خیال روی خط‌های موازی» در جشنواره شرکت کرده، معتقد است: هر اتفاق تئاتری در هر نظام اعتقادی خوب است. هر کشوری مناسبت‌های خاص خودش را دارد و تئاتر هم جدا از مضمون دینی و مذهبی نیست. اینگونه مضامین به تئاتر کمک می‌کنند تا آدم‌ها در مسیرشان قرار گیرند. البته همة این جریان‌ها باید تکمیل‌کنندة بدنه تئاتر کشور باشند. چشم‌انداز باید طوری باشد که نگاه مجزایی در بین نباشد. جشنوارة تئاتر رضوی اولین بار است که مثل امسال، پربار برگزار می‌شود. امیدوارم دایرة حضور آدم‌ها گسترده‌تر شود. ما باید آدم‌های سیاه و سفید را داشته باشیم و گزینش شویم. تئاتر دینی قابل تعریف است. همانطور که تئاتر سیاسی تعریف شده است. ولی نوع نگاه باید فرق کند. در حال حاضر که این نوع دین گریزی در جامعة ما رواج یافته است، باید به این فکر کنیم که در کشورمان چگونه با آن مقابله کنیم. من فکر می‌کنم بگذاریم اندیشه‌ها بروز کنند. نباید اندیشه‌های چندجانبه را در نطفه خفه کرد بلکه برعکس، باید زمینة رشد چند جانبة آن اندیشه‌ها را فراهم کرد. در این جشنواره به تناسب آدم‌ها، یک تعداد کار سفارشی شرکت کرده، ولی بقیة دوستان، آزادانه شرکت کردند و مسیر آنقدر باز بوده که هر کس بتواند با هر فکری حضور بیابد. خوب، این جای تقدیر و تشکر دارد و باید حرکت مسوولان جشنواره را ستود.
موضوعیت از تئاتر جدا نیست
«مهدی مکاری» جشنوارة تئاتر رضوی را مهم دانست و نظر کلی‌تری را در این باره بیان کرد. او که با نمایش «خداحافظی نکردی با نجمه، سورچی!» شرکت کرده بود گفت: هر حرکتی که باعث جمع شدن بچه‌های تئاتری دورهم می‌شود، نمی‌تواند بی‌فایده باشد. منتها در این بین، سیاست گذاری مسوولان می‌تواند مهم و مفید باشد. به خصوص اینکه جایگاه تئاتر را مشخص می‌کند. اساس تئاتر بر مبنای دین است و در هر موضوعی که کار می‌کند و مسالة انسانی را مطرح می‌کند، هم‌پایة دین عمل می‌نماید. موضوعیت در آثار نمایشی، باعث تمرکز آنها می‌شود. تئاتر هنر مقدسی است و هر موضوعش بحث انسانی را در دل خود جای داده است. در تئاتر، مسایلی مطرح می‌شود که همان مسالة تقابل انسان با جامعه و غیره است. در نتیجه تئاتر نمی‌تواند خارج از دین عمل کند. من موضوعیت رااز تئاتر جدا نمی‌بینم. چون همة اینها باز می‌گردند به خالق اثر و باید دید که نگاه او چگونه است؟ اساساً وظیفة هنرمند، نگرش فلسفی به تمامی حرکت‌های انسانی است. قضیة عاشورا یا امام رضا (ع) یکی از آن موضوع‌هایی است که همیشه ذهن هنرمندان را به خود مشغول داشته است. ما از بچگی به امام رضا (ع) ارادت داریم و در نتیجه چون فرهنگش، ریشه در تاریخ ذهنی ما دارد، نمی‌تواند جدا از هنرمان باشد.
جشنوارة رضوی، انگیزه ایجاد می‌کند
«یعقوب صدیق جمالی» که از فعالان تئاتر تبریز است و امسال با نمایش «دست‌های او» در جشنوارة تئاتر رضوی شرکت کرد، اعتقاد داشت که باید زمان بیشتری را در اختیار هنرمندان قرار می‌دادند تا کارها به لحاظ کیفی بالاتر برود. ولی در عین حال، امسال برنامه‌ریزی و زمان‌بندی مناسبی شده بود. وی افزود: اگر این جشنواره‌ها به صورت هدفمند و با زمان مناسب برای تحقیق و پژوهش برگزار شوند، انگیزة خوبی را در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهند. بدون تعارف باید بگویم که اگر اینگونه جشنواره‌ها برگزار نشوند، کسی به دنبال کارهای مذهبی با این مضامین نمی‌رود. اگر نگویم تنها انگیزه ولی یکی از انگیزه‌هایی که باعث می‌شود تا هنرمندان به نوشتن و اجراهای مذهبی رو بیاورند، همین جشنواره‌ها هستند و اگر اینها هم نباشند ما آثار بسیار محدودی از نمایش‌های مذهبی در طول سال خواهیم داشت. این موضوع، دربارة جشنوارة تئاتر دفاع مقدس هم صادق است. از وقتی که دیگر، جشنوارة تئاتر دفاع مقدس برگزار نمی‌شود، تولید آثاری با موضوع دفاع مقدس هم به شدت کاهش یافته است. من حداقل در چهارچوب قراردادهای مرسوم کشورم، قریب به اتفاق نمایش‌ها را دینی می‌دانم. اگر بخواهیم با مفهوم عام به این مسایل نگاه کنیم، می‌بینیم نمی‌توان تئاتر دینی را تنها به یک موضوع خاص محدود کرد که البته به نوع نگرش یک گروه بازمی‌گردد که چه تلقی‌ای از تئاتر دینی دارد؟ ولی در مجموع، تئاتر دینی، یک تئاتر همه‌گیر است.
تئاتر دینی باید فضایی برای استنشاق هوای تازه باشد
«حسن وارسته» از دیگر کارگردانان شرکت‌کننده در جشنوارة تئاتر رضوی با نمایش «مجلس غریب ضامن آهو» دربارة برگزاری جشنواره گفت: جشنوارة موضوعی داریم تا موضوعی! متاسفانه در این سال‌ها اتفاقاتی افتاده که دانشجویان امروز ما فاقد هویت دینی شده‌اند. یک جریان روشنفکر نمایی، وارد اندیشة جوانان تحصیلکرده شد و آنها را از رویکرد مذهبی خالی کرده است. به نظرم با توجه به این شرایط و بالا رفتن درک و آگاهی مخاطبان تئاتری باید کارهایی اجرا شوند و فضایی ایجاد شود که همین جوانان در آن بتوانند استنشاق کنند. آنقدر با موضوعات دینی و دفاع مقدس برخورد نادرست و کمی شده که دیگر اغلب این آثار، شعاری شده‌اند. در واقع هرکس بخواهد وارد حیطة کار تولید تئاتر شود یک کار دفاع مقدس یا دینی (مذهبی) می‌کند. در واقع دین، نردبان ترقی نادرست خیلی‌ها شده است. تلقی من از تئاتر دینی، خیلی به محدود شدن و قید و بند گذاشتن برای آن نیست. به نظرم هر چیزی را که شامل وحدانیت و مباحث انسانی و ارزشی‌ای که در کتاب مقدس و قرآن آمده و به آن اشاره شده، شود، می‌توان تئاتر دینی نامید. به این معنی که در رو ساخت کار، مضامین انسانی و در زیرساختش مباحث دینی نهفته است. ولی آنچه ما شاهدش هستیم و شکل جدیدی از تئاتر است، نوعی خلط روشنفکرانه است که محتوا فدای فرم شده و به نگاه دینی و شرقی ما که در ادبیاتمان به طور فراوان یافت می‌شود، کمتر توجه شده است.
تئاتر دینی با فطرت مردم سر و کار دارد
«امیر آتشانی» با نمایش «از او به یک اشاره» در جشنواره شرکت کرده است. نظر او را از برگزاری جشنواره‌های این چنینی جویا شدیم، که گفت: «اگر از همین حالا بدانیم که سال بعد هم قرار است، چنین جشنواره‌ای برگزار شود، در آن صورت برنامه‌ریزی بهتری انجام می‌دهیم و بر روی کیفیت کارمان بیشتر کار می‌کنیم. ولی عیب این جشنواره‌ها در این است که آدم نمی‌داند سال بعد هم برگزار می‌شود یا نه! به نظرم باید بعد از برگزاری به فکر اجرا بود و از همین حالا سالن‌هایی را برای اجرای اینگونه آثار در نظر بگیریم. با این حال کارهای امسال به لحاظ کیفی درجة خیلی بالایی قرار دارند. باید اجرای جشنواره در تهران را بعد از سه سالی که در مشهد بوده به فال نیک گرفت. با سختگیری‌ای که در انتخاب آثار به عمل آمده، امید می‌رود که جشنوارة پرباری باشد.
به نظرم تئاتر دینی با فطرت مردم سر و کار دارد و فطرت مردم با مقولة امام رضا (ع) همسو است. من همیشه گفتم که گریاندن کار ساده‌ای است. ولی خنداندن کار بسیار مشکلی است. تئاتر دینی بر روی باریکه‌ای از مو قرار گرفته و نمی‌شود دم دستی به آن نگاه کرد. ما با موضوعاتی روبرو هستیم که همه‌شان یک تاریخچه دارند. حتی نگارش و به صحنه بردن این کارها خیلی سخت و خطرناک است. چون ممکن است ارزش‌های آن موضوع زیر سوال برود. با تمام این تفاسیر، من برگزاری جشنواره‌های موضوعی به خصوص جشنوارة تئاتر رضوی را پربار ارزیابی می‌کنم و مطمئنم که اگر با کمی تفکر و اندیشه، سراغ این مقولات ملموس (امام رضا) برویم، نتایج بهتری به لحاظ کیفی می‌گیریم.
جشنوارة رضوی، انگیزه‌ام را مضاعف کرد
«میترا کریم‌خانی» بیشتر، فضای جشنواره‌ای را دوست دارد. چون معتقد است: در جشنواره با برنامه‌ریزی بیشتری کار می‌کنیم. انگیزه‌ام وقتی تقویت شد که یک جشنوارة خاص با موضوعیت امام رضا (ع)، مخاطبان خاصی را فراهم کرد و خود موضوع جشنواره هم شوق مرا مضاعف نمود. در واقع تلقی من هم از تئاتر، مذهبی است. چون اکثر تئاترهای ما دینی است. ولی آنچه خودم سعی می‌کنم در ذهن بپرورم، دیدگاه نویی است که بتواند به راحتی با تماشاگرش ارتباط برقرار کند. من قبلاً هم در ماه رمضان مسالة گرسنگی آدم‌ها را خیلی ساده و روان برای مخاطبانم که کودک بودند، بیان کردم و خیلی هم خوب از کار درآمد. دوست دارم مسایل مهم پیچیده را ساده ارایه دهم و آن گنگی‌ای را که در درک این جور مسایل وجود دارد، از سر راه بردارم. چون معتقدم همة اینها جزوی از زندگی است و باید به آنها پرداخت.
خوشبختانه امسال وقتی به فضای جشنواره نگاه می‌کنیم، استقبال مردم را می‌بینیم، که به هر حال تاثیر خوبی بر روی مخاطبانشان می‌گذارند. این گونه جشنواره‌ها باعث میشوند، مردم عادی هم، جذب تئاتر شوند و آنها را به مخاطبان دایمی تئاتر تبدیل کنند. به هر حال جنبه‌های متفاوت جشنواره، خیلی متنوع بود. بخش خیابانی که خیلی جالب و پر از استقبال بود. فقط بهتر بود، چون به مناسبت تولد امام رضا (ع) است، بخش شادی‌آور جشنواره افزایش یابد. مثلاً تزیینات خارج از تئاتر شهر را آن قدر پربار می‌کردند تا همه متوجه جشن تولد امام بشوند. باید الگوی جشن در این جشنواره‌ها بیشتر کار شود.
هدف نهایی تئاتر رضوی در استمرار حضورش نتیجه می‌دهد
«وحید نفر» از کارگردانان جوان و با استعداد جشنوارة امسال تئاتر رضوی است که با نمایش «اباالحسن» شرکت کرده است. او دربارة جشنواره موضوعی و تئاتر رضوی اعتقاد داشت: نماش مذهبی مثل تیغ دولبه است که در یک دایره محاط شده. برای رسیدن به یک معنی و مفهوم درست باید با سواد و تجربة زیاد، در این جریان حرکت کرد تا لغزشی در آن احساس نشود. این باعث می‌شود که دست نویسنده و کارگردان مقداری بسته شود و از آن سو، خلاقیتش بالا برود. از طرفی اگر جشنواره با محوریت خاص برگزار شود، باید پویایی و استمرار خود را حفظ کند تا نتیجه‌اش را در بلندمدت بگیرد و به هدف نهایی خود برسد. تئاتر رضوی از دل ریشه و فرهنگ ما بیرون آمده است. برای همین هم هیچ وقت رنگ و بوی کهنگی نمی‌گیرد. منتها باید سعی کنیم آن را قشری نکنیم و با نیازها و ذهنیت‌های نسل امروز آداپته و امروزی کنیم. و برای همین است که من معتقدم تئاتر دینی، پایه و اساسش بر روی دبستانی قرار گرفته که ریشة تمامی آیین‌های فرهنگ‌های مقدس است. از این رو تا وقتی که حرفی برای گفتن در این زمینه و برای امروز نداریم، نباید کاری را اجرا کنیم و فقط جشنواره را دستمایة کار کردن کنیم. برای همین هم هست که می‌گویم تیغ دولبه، چون هم خیلی خطرناک است و هم برنده و اگر حرفی برای گفتن داشته باشی، این مسیر تاثیرگذارتر است.
ارتقای سطح کیفی جشنواره و داشتن دبیرخانة دایمی
«کیوان نخعی» کارگردان نمایش «غریب توس» وجود دبیرخانة دایمی جشنواره را دلیل ارتقا و استمرار آن دانست و گفت: به اعتقاد من جشنوارة تئاتر رضوی به یک دبیرخانة دایمی نیاز دارد و اجرای آثار نمایشی شرکت‌کننده در آن نباید به پنج روز برگزاری این جشنواره منحصر شود. بلکه باید در طول سال نیز امکان اجرا فراهم گردد. با به وجود آمدن دبیرخانة دایمی برای جشنوارة تئاتر رضوی، امکان ارتباط با پژوهش‌گران نمایش‌های دینی به وجود می‌آید که این اتفاق می‌تواند موجب رشد کیفی آثار نمایشی این جشنواره شود. امسال با زحمات مسوولان و دست‌اندرکاران برگزاری چهارمین جشنوارة تئاتر رضوی، شاهد برپایی یک جشنوارة پربار بودیم. تئاتر رضوی امسال، می‌تواند آغاز حرکت این جشنواره به سوی پیشرفت آن باشد و با توجه به نحوة برگزاری آن و آثار شرکت‌کننده در آن می‌توان متوجه شد که دست‌اندرکاران آن با دلسوزی تمام، حرکتی جدید را در برگزاری جشنواره تئاتر رضوی آغاز کرده‌اند.
من برای اولین بار است که می‌بینم در یک جشنواره، همه چیز آماده است و ما کمتر با مشکل مواجه هستیم. چرا که با نظم و هماهنگی خاص برگزار می‌شود و من امیدوار برای سایر جشنواره‌های کشورمان نیز این اتفاق رخ دهد، چرا که هرقدر گروه‌های اجرایی یک جشنواره با مشکلات کمتری مواجه باشند، کیفیت آثار نمایشی شرکت‌کننده در آن بیشتر ارتقا پیدا می‌کنند.
جشنوارة رضوی به مضمونی خاص محدود نشده است
«محمد مهدی خاتمی» کارگردان نمایش «شب‌های حرم»، شرکت‌کننده در چهارمین دورة برگزاری تئاتر رضوی، دربارة نمایش‌های مذهبی به ما گفت: کارکردن در این زمینه مشکل است. چون محدودة مشخصی را معلوم نمی‌کند. ولی به خاطر اهمیتی که این موضوع دارد، می‌تواند زمینة خوبی را برای پیش‌برد هدف‌هایی که در برگزاری اینگونه جشنواره‌ها در نظر گرفته شده، فراهم کند. اگر نمایشنامه‌نویس دغدغة ذهنی اینگونه مضامین را نداشته باشد، کار جنبة سفارشی پیدا می‌کند. خوشبختانه، جشنوارة رضوی به موردی خاص محدود نشده و می‌توان دید که کارها براساس دغدغة هنرمندان، عرضه شده است. چراکه شخصیت امام رضا (ع) به دوره‌ای خاص محدود نمی‌شود و در بطن اجتماع و فرهنگ بومی ایران مستتر است. در نتیجه با این پیشینه، آثاری ارایه میشوند که جزو دغدغة ذهنی ما است. تلقی من از تئاتر دینی برمی‌گردد به اساس انسان محوری که در نتیجه به اخلاق می‌پردازد و این موضوعات در بیشتر نمایش‌های روی صحنه دیده می‌شود. در واقع، من اصلاً تئاتر غیردینی نمی‌بینم. خود من هم این نمایشنامه را از قبل نوشته بودم که براساس یک دغدغة ذهنی نوشته شده بود. این جشنواره تنها فرصتی بود که بتوانم اثرم را ارایه کنم. برای نمایشنامه‌نویسانی که دغدغة اینگونه مضامین را دارند، جشنوارة رضوی فرصت خوبی است. امیدوارم تداوم برگزاری جشنواره حتمی باشد.
خوشحالم که متنم پذیرفته شد
«افشین رازی» کارگردان نمایش «معمار لحظه‌ها»، گفت: این جشنواره چون در ابتدای راه است، جا دارد که مستقل از جشنواره‌های دینی دیگر برگزار شود. امیدوارم این موضوعیت‌هایی که سبب محدود شدن بعضی کارها می‌شود، برداشته شود و آثاری در طول سال اجرا گردند که رگه‌های تئاتر دینی در آن به چشم بخورد. هر چند که معتقدم هر متن ایرانی، رگه‌ای از دین را دارد و این تقسیم‌بندی‌ها گاهی اوقات به ضرر تئاتر موضوعی تمام می‌شود. خوشبختانه با حمایت‌های مالی‌ای که از جشنواره شده، آن را از خطر سفارشی شدن نجات داده و ما آثاری را شاهدیم که به این مقوله با نگاه دیگری نگریسته‌اند. جشنواره در صورتی که مرکزیت داشته باشد و پراکندگی در آنها کمتر دیده شود، می‌تواند راه‌گشای خیلی موارد باشد. این مهم در صورتی تحقق می‌یابد که جشنواره‌ها استمرار یابند و پایگاه ثابتی داشته باشند. تئاتر دینی از این نظر که به مضامین دینی می‌پردازد و مفاهیم دینی در آن نهفته است، می‌تواند جریان تئاتر را به سمت جذب مخاطب هدایت کند. هر چند در نمایش من سعی شده تا به طور غیرمستقیم و غیرشعاری به این مسایل توجه شود. خوشحالم که دوستان برگزارکننده، متن مرا پذیرفتند. این نقطة امیدی است که می‌تواند به هدف جشنواره نزدیک شود. اینکه نمایش‌ها، سفارشی و کلیشه‌ای نباشند، خیلی خوب است و ما را به سمت تئاتر خوب رهنمون می‌سازد.
تمام تئاترهای دنیا مذهبی است
«مهدی طاهرپور» کارگردان نمایش «آبی‌های زمین»، ارزیابی خود را اینگونه بیان کرد: برگزاری جشنواره‌ها به این شیوه فقط برای آشنایی گروه‌ها با هم و یک تقابل دوجانبه خوب است. ولی خوب، همین تقابل‌ها هم صورت نمی‌پذیرد. حقیقت این است که من نمی‌پسندم، جشنواره‌ای با یک موضوع خاص و محدود برگزار شود. اما از طرفی به خاطر علایق شخصی که به امام رضا داشتم و توجهی که نسبت به فرهنگ ایرانی دارم، ترغیب شدم تا درجشنواره شرکت کنم. تئاتر دینی مقوله‌ای است که نمی‌توان تعریف مشخص و درستی از آن ارایه داد. به همین دلیل نمی‌توانم تلقی‌ام را از تئاتر دینی بیان کنم!
جشنواره فرصتی برای توانمندی‌ها
«محسن سلیمانی» کارگردان شرکت‌کننده در جشنوارة تئاتر رضوی با نمایش «مهتاب برزمین» ارزیابی خود را اینگونه بیان کرد: اگر موضوعی شدن جشنواره‌ها سبب محدودیت خلاقیت هنرمندان نشود، می‌توانیم به اعتلای تئاتر کشور امیدوار باشیم. به ویژه در این جشنواره که دربارة دین است، فرصتی فراهم می‌شود تا هنرمندان آن توانمندی‌هایشان را که دغدغة فکری‌شان هم هست، عرضه کنند. ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که در آن تئاتر دینی از هویت ملی و قوی ما برگرفته شده و می‌توان گفت که مال خود ما است. در نتیجه این قضیه، کار را به نوعی ساده می‌کند. ولی رسیدن به کیفیت آثار، کار را به نوعی سخت می‌کند.
ساحت امام رضا (ع) آن قدر گسترده است که معاصرسازی می‌شود
«رضا حسینی» کارگردان نمایش «دیدة بیدار» در جشنواره گفت: جشنواره‌های خاص به موضوعی ویژه نیاز دارند تا به نظر مردم نزدیک باشد و مهمتر اینکه به حیطة درام نزدیک باشد. مسالة بعدی، معاصر شدن این گونه کارها است. در ابتدا باید دید که آن یک جشنوارة موثق است یا نه! چون در غیر این‌صورت نام جشنواره فقط برای تبلیغ آن موضوع باقی می‌ماند. چرا که در یک بررسی تاریخی هیچ کدام از جشنواره‌های این چنینی ماندگار نشدند. چون برای جامعه تعریف نشده بودند. ولی با این همه جشنوارة تئاتر رضوی این مانایی را دارد و دامنة ساحت امام رضا (ع) آن قدر گسترده است که می‌توان آن را برای هر دورانی تعریف و معاصرسازی کرد. بسیاری از مردم ما به زیارت امام رضا می‌شتابند و چون ایشان جنبه‌های زندگی درخشانی دارند، ارتباط مستقیمی با فرهنگ ملی و بومی مردم ما دارند. در نتیجه این موضوع و موضوع‌های از این دست می‌تواند همیشه ماندگاری خود را حفظ نماید. در این باره که من چه تلقی‌ای از تئاتر دینی دارم باید بگویم، نگاه‌های متفاوتی در این باره وجود دارد. خیلی‌ها تئاتر را یک مراسم آیینی می دانند. ولی این یک بخش از قضیه است. بعضی‌ها هم بررسی زندگی ائمة اطهار را مدنظر قرار می‌دهند. ولی به اعتقاد من، هر نمایشی که سعی داشته باشد مفهومی معنوی را دستمایة کار خود قرار دهد به تئاتر دینی نزدیک می‌شود. معنویت جزولاینفک دین است و تئاتر در یک چهارچوب از پیش تعیین شده قرار نمی‌گیرد. اگر هم جشنوارة دینی نداشته باشیم، خیلی از تئاترهای ما دینی است.
جامعة ما دینی است و جشنوارة دینی هم باید داشته باشد
«افشین رشیدی» از دیگر کارگردانان شرکت‌کننده در جشنواره با نمایش «قصیده‌ای برای رضا» به ما گفت: وجود برنامه‌ریزی منسجم و داشتن دبیرخانة دایمی، ما را در رسیدن به اهداف جشنواره نزدیک‌تر می‌کند. جامعة ما بر مبنای دین استوار است و در نتیجه مبنای دینی باعث پیشرفت تئاتر شده است. اگر این دبیرخانه حمایت مالی شود و رفتارهایش حفظ گردد، در نتیجه به یک پایگاه تئاتر دینی تبدیل می‌شود. چرا که بعد از 186 متنی که به این جشنواره ارسال شده، تنها 25 متن برگزیده شد که نشان از کیفیت بالای جشنواره دارد. از طرفی هم معتقدم، تئاتری که در آن، مفاهیم بزرگ و تعالی بخش انسان فراهم شود و به تزکیة نفس برسد، تئاتر دینی است. کاتارسیسم ارسطو برهمین فرضیه استوار شده است و بنیان تراژدی هم بر همین امر برقرار شده است. تئاتر دینی هم از این امر مستثنا نیست و دارای این تعریف است.
جشنوارة رضوی، پایگاهی برای دغدغة ذهنی علاقه‌مندان
«علی حاج عسگری» کارگردان نمایش «وقت کوچ است»، جشنوارة تئاتر رضوی را اینگونه تعریف کرد: با توجه به اینکه من کارشناس ارشد تئاتر گیلان بودم و قبلاً هم به عنوان مدیر اجرایی مشغول فعالیت بودم، این اولین حرکت تئاتری من فارغ از مسوولیت‌های اداری است. خوشحالم که توفیق پیدا کردم، بدون مسوولیت اداری در سه جشنواره شرکت داشته باشم. این جشنواره‌ها که با موضوعی خاص برگزار میشوند، پایگاه خوبی هستند برای کسانی که دغدغة دینی دارند و علاقه‌مندند که کار تئاتر بکنند. جشنوارة تئاتر رضوی و نوع حمایتی که می‌کند، قصد پرورش استعدادها را دارد و این فرصتی است که توانمندی‌ها مشخص شود. البته این را هم باید یادآور شد که جشنوارة تئاتر رضوی یک سر و گردن از جشنواره‌های موضوعی دیگر بالاتر است. اگر بخواهم تعریفی از تئاتر دینی ارایه دهم، باید بگویم گونة آثار نمایشی ـ دینی به دو دستة قصه‌های قرآنی و احادیث و نمایش‌های معاصر با موضوعی دینی تقسیم میشوند. ما شیعیان چون با کم و کیف این مضامین آشنا هستیم، در نتیجه ارتباط مستقیمی با آثار گونة اول برقرار می‌کنیم. اما دربارة گونة دوم، باید بگویم تئاتر محمل خوبی است تا با نگاه متفاوتی به این موضوع بپردازد و جشنوارة رضوی هم نگاه خوب و جامعی به این مساله دارد.
جشنوارة رضوی نگاه مردم را به مقولة دین تغییر می‌دهد
«سعید نجفیان» کارگردان نمایش «هفت مجلس» و شرکت‌کننده در جشنوارة رضوی دربارة برگزاری تئاترهای موضوعی عقیده داشت: جشنواره‌های موضوعی که به دو صورت دفاع مقدس و مذهبی برگزار میشوند، دربرگیرندة مضامین مختلفی هستند. جشنواره با محوریت مذهبی در سه بخش عاشورایی، نمایش‌های مذهبی و رضوی برگزار می‌شود که فکر می‌کنم در این سال‌ها از حالت سفارشی دور شده و دیگر با یک چارچوب مشخص کار نمی‌کند. به نظرم دست هنرمندان باز است و از آنجا که جامعه، ذهنیت پذیرش آنها را دارد، شاهد آثار متفاوتی خواهیم بود. این جشنواره سبب می‌گردد تا مردم با تئاتر و با این مضامین ارتباط برقرار کنند. به نظرم جشنوارة رضوی می‌خواهد حرکتی جدای از تله تئاترها، تعزیه‌ها و ... را انجام دهد. این امر باعث می‌شود تا نگاه مردم درجامعه تغییر کند. فقط چند پیشنهاد دارم: اول اینکه در طول سال مستمر باشد، تعمیم پیدا کند و حمایت شود. دوم اینکه باید بگویم شکل فراخوان امسال قابل تامل بود به طوریکه حمایت‌ها، همه را به سوی شرکت در جشنواره ترغیب می‌کرد. این حرکت مرکز، از قشری کردن هنرمندان جلوگیری می‌کند. من معتقدم آثار شکسپیر هم دارای مضامین دینی هستند. ضمن اینکه آثار صرفاً دینی و مذهبی را هم نوعی دیگر از تئاتر دینی می‌دانم.
جشنوارة رضوی در بالا بردن سطح فکری دینی موثر است
«نسیم ادبی» از کارگردانان جوان شرکت‌کننده در جشنوارة رضوی، این جشنواره را سبب بالا رفتن آگاهی مخاطبان از مقولة دینی دانست. وی که با نمایش «رستگاری در شب دور» در این جشنواره شرکت کرده است، در ادامه گفت: من تمرکز خاصی دربارة این موضوع‌ها نداشتم. ولی وقتی متن موردنظر را خواندم، باعث شد تا من به لحاظ آگاهی از موضوع سطح فکری‌ام بالا برود. مردم عادی نمی‌دانند این جشنواره‌ها که با موضوع خاص برگزار میشوند، چقدر می‌توانند نگرش و درک عالی هنری از موضوع را به همراه داشته باشند. برای همین اگر این قضیه گسترش یابد و بازتاب بهتری داشته باشد، در آینده شاهد استقبال همه‌گیرتری خواهیم بود. من تلقی خاصی از تئاتر دینی ندارم. به نظرم تئاتر دینی با تئاتر غیردینی فاصلة چندانی ندارد و هر دو در یک مسیر حرکت می‌کنند و یا اصلاً ما تئاتر غیردینی نداریم. مثلاً ما نمی‌توانیم موضوع زن را از موضوع دین جدا ببینیم. زیرا همة آنها در یک مسیر قرار دارند. در نتیجه تعریف به خصوصی هم نمی‌توانم بدهم.