گزارشی از چهارمین جشنوارة تئاتر رضوی
ندا آل‌طیب چهارمین جشنواره رضوی که از ۵ تا ۱۰ آذرماه ۱۳۸۵ در تهران برگزار شد، دارای ویژگی‌هایی است که آن را از سایر جشنواره‌ها متمایز می‌کند که این ویژگی‌ها عبارتند از: ۱ـ توجه به وجوه مختلف حوزه‌های هنرهای نمایشی از ...
ندا آل‌طیب
چهارمین جشنواره رضوی که از 5 تا 10 آذرماه 1385 در تهران برگزار شد، دارای ویژگی‌هایی است که آن را از سایر جشنواره‌ها متمایز می‌کند که این ویژگی‌ها عبارتند از:
1ـ توجه به وجوه مختلف حوزه‌های هنرهای نمایشی از قبیل اجرای صحنه‌ای، اجرای آیین‌های نمایشی، تولید متون نمایشی و پژوهش.
2ـ حرکت به سمت معاصرسازی، ضمن حفظ قداست و تاریخچة مستند.
3ـ تنوع در حضور کارگردانان، نمایشنامه‌نویسان، پژوهش‌گران و ... در سطوح حرفه‌ای، نیمه حرفه‌ای، آماتور و همچنین نسل‌های دانشجویی، دانشگاهی و ...
4ـ بسترسازی مناسب برای ایجاد رویکردهای اصیل ملی و مذهبی.
5ـ حذف رقابت و جایگزینی تشویق هنرمندان و آثار شایسته در قالب استمرار فعالیت (ضبط تله تئاتر، اجرای عمومی و ...).
مجموعة تئاتر شهر، تالار وحدت و تالار مولوی 5 تا 10 آذر ماه، شاهد برگزاری چهارمین جشنوارة تئاتر رضوی بودند. جشنواره‌ای که امسال با رویکردی متفاوت برگزار شد.
تدارک اولیة جشنواره از اوایل امسال آغاز شد. البته برگزاری این جشنواره اتفاق جدیدی نبود. چرا که جشنوارة تئاتر رضوی سال‌های قبل، سه دورة خود را برگزار کرده بود.
از همان ابتدا مشخص بود که چهارمین دورة جشنواره به شیوه‌ای متفاوت برگزار خواهد شد و مقرر شد این دوره از جشنواره برخلاف دوره‌های قبل، در تهران برگزار شود. جایی که بیشترین امکانات را به لحاظ سالن‌های اجرایی، امکانات نوری، صوتی و ... دارد.
با انتخاب مجید سرسنگی به عنوان دبیر جشنواره، مراحل برگزاری جشنواره آغاز شد. فراخوان، منتشر و قرار شد در کنار نمایش‌هایی که از طریق فراخوان و با پشت سر گذاشتن مراحل بازخوانی و بازبینی، برای شرکت در جشنواره انتخاب می‌شوند، نمایش‌هایی نیز از طریق دعوت‌های ویژه در جشنواره اجرا شوند.
حضور حرفه‌ای‌ها
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های چهارمین جشنواره تئاتر رضوی، حضور هنرمندان با سابقه‌تر در کنار هنرمندان جوان بود. حضوری که انتظار می‌رفت، باعث رونق هر چه بیشتر جشنواره شود.
از هنرمندان متفاوتی دعوت شد تا در این بخش از جشنواره شرکت کنند. با این حال تعدادی از این هنرمندان، حضور خود را براساس وجود شرایط لازم تعریف کردند.
بهروز غریب‌پور یکی از هنرمندانی بود که از همان آغاز، حضورش در جشنواره قطعی شد. غریب‌پور تصمیم داشت نمایشی را به صورت اجرای عروسکی سایه‌ای به صحنه ببرد. او برای عملی شدن این تصمیم، نمایش «آهو یاهو» را در نظر گرفت. نمایشی که براساس یکی از معروف‌ترین معجزات حضورت امام رضا (ع)، آماده شد. غریب‌پور در این اجرا کوشید مضامین مذهبی را در قالبی کاملاً مدرن به صحنه ببرد. او در دل روایت معجزة امام رضا (ع) مبنی بر ضمانت آهو، به گونه‌ای داستان واقعة عاشورا را مطرح کرد. این نمایش در طول برگزاری جشنواره به مدت یک هفته میهمان تالار وحدت بود.
در این مدت، تالار اصلی تئاتر شهر هم شاهد اجرای یکی دیگر از نمایش‌های بخش ویژه بود. نمایشی با عنوان «پنجرة فولاد» که متن آن را مهدی متوسلی نوشته و کارگردانی آن را سیدجواد هاشمی انجام داده بود. این نمایش با حضور اکبر عبدی اجرا شد و داستانی کاملاً ساده داشت. چند نفر که هر یک دچار مشکلی بودند در کنار پنجرة فولاد حرم امام رضا (ع) گرد آمده بودند تا معجزه بگیرند.
امیر دژاکام هم دیگر هنرمندی بود که نمایش «بادة خاص» را در این بخش اجرا کرد. نمایشنامه را، هادی حوری نوشته بود. نویسنده‌ای که پیش از این هم در تجربیات متفاوتی با دژاکام همکاری کرده بود. دژاکام در این نمایش تلاش کرد تا میان رویکرد تعبدی و تعقلی در تئاتر، راه سومی را بیابد که از هر دو رویکرد تاثیر پذیرفته باشد.
سیاوش تهمورث با اجرای نمایشی به نویسندگی سید عظیم موسوی، مهمان دیگر این جشنواره بود. «و اینک یحیی» نمایشی بود دربارة معجزه در فرهنگ‌های مختلف که همچون «بادة خاص» 4 اجرا در تالار چهارسو داشت.
نمایش دیگری که در این بخش اجرا شد و مورد استقبال هم قرار گرفت، «خیال، روی خط‌های موازی» به نویسندگی و کارگردانی حمیدرضا آذرنگ بود. نمایشی که به خاطر استقبال گرم تماشاگران، به مدت یک هفته بعد از جشنواره هم در تالار چهارسو به روی صحنه رفت. نمایش «خداحافظی نکردی با من نجمه سورچی» نوشتة حمیدرضا آذرنگ به کارگردانی مهدی مکاری هم در این بخش اجرا شد. یعقوب صدیق جمالی هم نمایش «دست‌های او» را در همین بخش اجرا کرد. این نمایش، از تبریز در جشنواره شرکت کرده بود.
بخش صحنه‌ای
بعد از انتشار فراخوان جشنواره، بیش از 200 نمایشنامه از سراسر کشور به دبیرخانة جشنواره ارسال شد که بعد از بررسی متون، بیش از 50 نمایشنامه به مرحلة بازبینی راه یافتند و در نهایت 17 نمایش، امکان شرکت در جشنواره را پیدا کردند. این نمایش‌ها در کنار نمایش‌های بخش ویژه در فاصلة بین 5 تا 10 آذرماه به روی صحنه رفتند.
مجید سرسنگی، دبیر جشنواره در نشست خبری این دوره از جشنواره، نگاه کیفی را یکی از ویژگی‌های بارز این دوره دانست و گفت تمام تلاش ما این بوده که در میان متقاضیان تهرانی و شهرستانی، فقط کارهای با کیفیت و مناسب را انتخاب کنیم.
از کل آثار شرکت‌کننده در جشنواره، 6 نمایش از شهرستان‌ها انتخاب شده بودند، که در این میان شهرهای مشهد و رشت هر یک با دو نمایش و شهرهای ساری و تبریز، هر یک با یک نمایش در جشنواره حضور داشتند.
همکاری با شهرداری
از همان روزهای آغازین جشنواره بود که مشخص شد این دوره از جشنواره با مشارکت شهرداری تهران برگزار خواهد شد. شهرداری، بخشی از حمایت خود را در قالب حمایت‌های مالی انجام داد و بعد از آن هم قرار شد به تعدادی از نمایش‌های شرکت‌کننده در جشنواره در سالن‌های تحت پوشش، اجرای عمومی بدهد، تا حضورشان تنها به حضوری محدود در جشنواره، خلاصه نشود. با توجه به ازدحام گروه‌های نمایشی متقاضی اجرای نمایش در مجموعة تئاتر شهر، همکاری با سالن‌های فرهنگ‌سراها می‌تواند بخشی از مشکل کمبود سالن را حل کند، تا از این راه هنرمندان تئاتر بتوانند از دیگر فضاهای نمایشی هم جهت اجرای نمایش‌های خود بهره گیرند. البته سوی دیگر مشارکت که در حقیقت بانی جشنوارة فرهنگی هنری امام رضا (ع) به حساب می‌آید، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود.
تعزیه و آیین‌های نمایشی رضوی
تعزیه و آیین‌های نمایشی از دیگر بخش‌های این دوره از جشنواره بود. مراسم افتتاحیة جشنواره با همین آیین‌های نمایشی آغاز شد. به طوری که گروه‌های مختلف در قالب یک کاروان نمایشی، فاصلة میدان انقلاب تا چهارراه ولی‌عصر را طی کردند و برنامه‌های خود را در محوطة باز تئاتر شهر ادامه دادند. اردشیر صالح‌پور به عنوان مسوول این بخش از جشنواره اعلام کرد، تلاش شده تا گروه‌های مختلف از سراسر کشور دعوت شوند. به طوری که گروه‌های متفاوتی به اجرای برنامه‌های تعزیه، منقبت‌خوانی، چاوش‌خوانی، مولودی‌خوانی، کرنا نوازی و ... بپردازند، تا شرکت‌کنندگان از شهرهای مختلف با آیین‌های گوناگونی که در هر یک از مناطق، به شیوه‌ای خاص برگزار می‌شود، آشنا شوند.
این آیین‌های نمایشی، در طول برگزاری جشنواره، همه روزه در محوطة باز تئاتر شهر اجرا می‌شدند. در مجموع بیش از 80 نفر از هنرمندان شهرستانی و تهرانی با حدود 40 اجرا در این بخش حضور داشتند.
تولید متون نمایشی
مهرداد رایانی مخصوص به عنوان مسوول این بخش، کمبود متون نمایشی را از جمله مشکلات مهم حوزة تئاتر خواند. او در نشست مطبوعاتی جشنواره اعلام کرد یکی از دلایل راه‌اندازی این بخش، تولید متون نمایشی جدید بود. به ویژه که در زمینة متون نمایشی مذهبی با مشکل بیشتری رو به رو هستیم.
رایانی مخصوص اظهار امیدواری کرد با تولید متون جدید، کارگردان‌هایی که سال آینده قصد دارند، در دورة پنجم جشنواره شرکت کنند، متون نمایشی بیشتری در اختیار داشته باشند. وی گفت: بعضی از نمایشنامه‌نویسان برای نگارش متون دعوت شدند و عدة دیگری نیز طرح‌های پیشنهادی خود را مطرح کردند که در نهایت 9 نمایشنامه در این بخش، تولید و منتشر شد.
این نمایشنامه‌ها همزمان با برگزاری جشنواره توسط انتشارات نمایش مرکز هنرهای نمایشی منتشر شدند و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفتند.
چیستا یثربی، طلا معتضدی، نصرالله قادری، محمد ابراهیمیان، میلاد اکبرنژاد، سعید تشکری، مهدی ایوبی، سعید شاپوری و حسین فدایی حسین از نویسندگانی بودند که نمایشنامه‌هایشان در این بخش از جشنواره منتشر شد.
پژوهش‌های دانشگاهی
برگزارکنندگان جشنواره در تلاش بودند، رویکردی جدی به مقولة پژوهش داشته باشند، موضوعی که معمولاَ در تئاتر ما فراموش می‌شود. به ویژه وقتی که پای مضامین مذهبی به میان می‌آید، این مشکل دو چندان می‌شود. بنابراین تلاش شد بخش مستقلی به مقولة پژوهش اختصاص داده شود و نتایج پژوهش‌ها هم در قالب کتاب‌های تئاتری توسط انتشارات نمایش منتشر شوند.
بعد از بررسی‌های انجام شده، در نهایت 5 پژوهش برای انتشار در این بخش در نظر گرفته شدند.
پیام فروتن به عنوان یکی از پرکارترین طراحان صحنة تئاتر، پژوهشی را با عنوان «طراحی صحنة نمایش‌های دینی» اجرا شده در تهران 15 سال اخیر ارایه کرد که مورد پذیرش قرار گرفت.
احسان مقدسی پژوهش «قرآن و تئاتر» را ارایه کرد. حسن بیانلو با پژوهش «وادی حیرت» (نمایش دینی و عنصر شگفتی) و رضا عباسی با پژوهش «مناقب علوی و دیگر خاندان پیامبر اسلام در گونه‌های نمایشی ایرانی» در این بخش حضور داشتند. اما مجید سرسنگی که مدیر گروه نمایش پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران است، از تعامل با دانشگاه به عنوان دیگر ویژگی مثبت این دوره از جشنواره یاد کرد. این تعامل البته در بخش پژوهش بیش از دیگر بخش‌ها نمود دارد. پیام فروتن هم به عنوان استاد دانشگاه در این بخش حضور داشت.
علاوه بر این، نمایش‌هایی توسط دانشجویان تئاتر در جشنواره اجرا شدند که در آن میان می‌توان به نمایش «اباالحسن» نوشتة امیر عباس حسینی به کارگردانی وحید نفر اشاره کرد. ضمن اینکه امیرحسین حریری که مسوولیت دبیرخانة جشنواره را برعهده داشت، از دیگر دانشجویان تئاتر است.
اختتامیه‌ای متفاوت
حدود یک ماه پیش از برگزاری جشنواره بود که حضور محمد رحمانیان به عنوان کارگردان مراسم اختتامیه قطعی شد. تمام علاقه‌مندان و تماشاگران حرفه‌ای تئاتر می‌دانستند، شاهد اختتامیه‌ای کاملاً متفاوت خواهند بود. اختتامیه‌ای که یکی از بزرگ‌ترین نکات مثبت این دوره از جشنواره بود.
رحمانیان از همان ابتدا تصمیم داشت، کل مراسم اختتامیه را به شکل یک تئاتر کارگردانی کند. او تمرینات خود را با حضور پنج تن از بازیگران حرفه‌ای تئاتر آغاز کرد. علی عمرانی، مهتاب نصیرپور، سیما تیرانداز، حبیب رضایی و افشین هاشمی، بازیگرانی بودند که در این مراسم به اجرای مونولوگ پرداختند. این بازیگران همه در نقش مسافران یک تاکسی خطی که به مقصد مشهد سفر می‌کردند، مونولوگ‌های خود را اجرا کردند. این قطعات نمایشی کوتاه که هر یک داستانی مستقل و در عین حال مرتبط با حضرت امام رضا (ع) و شهر مشهد داشتند، به شدت مورد توجه تماشاگران قرار گرفتند. به گونه‌ای که بسیاری از تماشاگران، با چشمانی اشک‌آلود، این داستان‌ها را دنبال کردند و حسین پاکدل، مجری مراسم هم که تحت تاثیر قرار گرفته بود، اظهار امیدواری کرد این نمایش‌ها بتوانند برای عموم تماشاگران به اجرا گذاشته شوند و اجرای آنها تنها مربوط به حضور مراسم اختتامیه در جشنوارة تئاتر رضوی نشود.
در کنار این قطعات نمایشی، ترانه‌هایی که ویژة این مراسم، توسط سپیده ذهنی سروده شده بود با آهنگسازی سعید ذهنی و خوانندگی محسن نامجو اجرا شد. ترانه‌هایی که گاه در ادامة قطعة نمایشی و به عنوان تکمیل‌کنندة آن قطعه به اجرا در آمد.
در این مراسم همچنین، حرکات موزون به سرپرستی اصغر فریدی‌ماسوله نیز اجرا شد. برنامه‌ای که در سه بخش متفاوت، کامل شد. البته قرار بود در این مراسم قطعاتی از نمایش‌های شرکت‌کننده در جشنواره نیز به شکلی خاص اجرا شوند که این موضوع به دلیل محدودیت زمانی منتفی شد.
مراسم اختتامیه با حضور مهمانان متفاوتی برگزار شد. محمدرضا هنرمند به عنوان نایب رییس مجلس شورای اسلامی، مسوولان شهرداری و هنرمندانی چون پرویز پرستویی، داوود رشیدی، مهتاب کرامتی و ... از جمله شرکت‌کنندگان در این مراسم بودند.
محمد باقر قالیباف، شهردار تهران، همانگونه که در مراسم افتتاحیه حضور داشت، در مراسم اختتامیه نیز به عنوان یکی از میزبانان جشنواره شرکت کرد.
قالیباف در این مراسم و در پاسخ به سخن حسین پاکدل، مبنی بر تخریب پارکینگ تئاترشهر و ساخت و ساز ساختمان کنار این مجموعه گفت: این پروژه پیش از دورة مدیریت من راه‌اندازی شده است. اما تمام تلاشم را می‌کنم که این ساخت و ساز باعث نگرانی اهالی تئاتر نشود. او پس از آن وعده داد، دو مجموعه زمین در شمال و جنوب تهران در آینده‌ای نزدیک به عنوان مکان‌های نمایشی مورد بهره‌برداری قرار گیرند تا بخشی از نیاز هنرمندان تئاتر به فضاهای نمایشی، تامین شود.
او از راه اندازی سالن تئاتر خیابان شریعتی هم خبر داد و اظهار امیدواری کرد این سالن در آینده‌ای نزدیک گشایش یابد و در اختیار هنرمندان تئاتر آیینی، سنتی قرار گیرد.
سخنرانی کوتاه محمدحسین صفار هرندی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم از دیگر بخش‌های این مراسم بود. صفار هرندی، اظهار امیدواری کرد هنرمندان تئاتر با در نظر گرفتن ارزش‌های ایرانی و مذهبی بتوانند دست به تولید آثاری بزنند که مردم را پیش از پیش به دیدن تئاتر مشتاق کنند.
وی از هنرمندان تئاتر خواست، جشنوارة رضوی را به عنوان مقوله‌ای جنبی در نظر نگیرند و بدانند اگر سایة این هنر در طول سال بر سر تئاتر، افکنده شود، مشکلات فعلی تئاتر ایران حل خواهد شد. در این مراسم از تمام شرکت‌کنندگان در جشنواره تقدیر شد.
جشنوارة تئاتر رضوی، شامگاه جمعه، 10 آذرماه به کار خود پایان داد. جشنواره‌ای که در این دوره، جدی‌ترین حضور خود را در جریان‌های تئاتری ایران، به ظهور رساند.