انتقاد حسین فرخی از برگزاری جشنواه های تئاتری
وقتی قرار باشد جشنواره‌ای برگزار شود، برگزار کنندگان آمار و ا رقامی بدهند و گروه‌های شرکت کننده به خاطر تراکم سالن‌های نمایش و محدودیت‌های اجرایی از یک سو و احتیاج مبرم به دنیاری که معیشتشان را مرتفع کنند، باری به هر جهت نمایشی را به صحنه بیاورند، ماحصل کار چیزی فراتر از یک رفرم مذهبی نخواهد بود.
برگزاری جشنواره‌های ریز و درشت تئاتری در سراسر کشور و توسط مراکز و نهادها و ارگان‌های مختلف در شرایطی که از اساس و بنیان دچار معضلات بی‌شماری است، نه تنها کمکی به رشد و بالندگی تئاتر نمی‌کند، بلکه به نوعی مسیر اصلی تئاتر را نیز منحرف می‌کند. طی سال‌های اخیر جشنواره‌های متعدد دیگری نیز به این لیست طولانی و بلند بالا اضافه شده است که باید اذعان داشت تمامی موجودی تئاتر ایران در شرایط کنونی تبدیل به برگزاری جشنواره‌ها شده است، همایش‌های عاشورایی نیز که اینک سومین سال برگزاری آن را نظاره‌گر هستیم ظاهراً با هدف پرداختن به فرهنگ عاشورا شکل گرفته است، اما مشکلات اساسی برگزاری همایش‌هایی از این دست و اساساً نفس برگزاری این همایش جای سوال و کارشناسی و چالش اساسی دارد. چندی پیش نیز جشنواره تئاتر رضوی برگزار گردید که این جشنواره موضوعی نیز قابل بحث و بررسی است که در مقالی دیگر به آن خواهم پرداخت. همایش‌های عاشورایی در شکل و سیاق کنونی خود، نه تنها نمی‌تواند کمکی به پیشبرد فرهنگ عاشورایی کند که دستمایه‌ای شده برای کسانی که به صرف حضور در یک جشنواره و دریافت مبلغی به عنوان دستمزد، سعی تمام و کوشش خود را مصروف کرده‌اند تا شاید با هزار زحمت و مشکل و دردسر متنی را بنویسند که به نوعی جایی از متن با شعاری و یا حادثه‌ای به عاشورا و فرهنگ عاشورایی پیوند برقرار کند. طی مطالعه 147 متن و طرح ارسالی برای همایش‌های عاشورایی به وضوح می‌توان این مشکل اساسی را از خواندن طرح‌ها و متون مورد نظر دریافت.
وقتی قرار باشد جشنواره‌ای برگزار شود، برگزار کنندگان آمار و ا رقامی بدهند و گروه‌های شرکت کننده به خاطر تراکم سالن‌های نمایش و محدودیت‌های اجرایی از یک سو و احتیاج مبرم به دنیاری که معیشتشان را مرتفع کنند، باری به هر جهت نمایشی را به صحنه بیاورند، ماحصل کار چیزی فراتر از یک رفرم مذهبی نخواهد بود.
متون مطالعه شده دارای ضعف‌های اساسی در مضمون و محتوا و تکنیک‌های نمایشنامه‌نویسی است. تقریباً اکثر آثار، از یک داستان تکراری، خانوادگی، اجتماعی و یا تاریخی بهره می‌برند که به ضرورت حضور در همایش، نویسنده محترم می‌بایست گریزی هم به صحرای کربلا بزند. حالا یکی بیمار است و قرار است در روز عاشورا شفا پیدا کند، دیگری دچار بحران‌های روحی و روانی است. آن یکی انسان ظالم یا مفسدی است که یک شبه با شنیدن عزاداری و نوحه‌سرایی در ایام محرم متحول می‌شود و مابقی نیز با زبان پرطمطراق و سنگین خود یا از توابین بوده‌اند یا از ملحدان و مشرکان که مدام با یکدیگر وراجی می‌کنند و آخر الامر هم پشیمان هستند از فاجعه‌ای که در نینوا خلق کرده‌اند.
اساساً نگارش نمایشنامه‌های مذهبی و تاریخی و پرداختن به مفاهیم والای دینی و مذهبی و شهادت و ایثار و در نهایت تصویرپردازی اولیا و ائمه اطهار نیاز به یک نوع پالایش درونی از سوی نویسنده و کارگردان و بازیگر و گروه اجرایی دارد که در یک جریان سفارشی و جشنواره‌ای شکل نمی‌گیرد. تئاترهای مذهبی می‌بایست از درون هنرمند شکل بگیرد و اصالت ناب خود را بیابد. با برگزاری جشنواره تئاتر رضوی و عاشورایی نمی‌شود متن اصیل و مذهبی به وجود آورد. و اساساً به اعتقاد من نیازی به برگزاری این گونه جشنواره‌ها احساس نمی‌شود. محرم، عاشورا و امام حسین(ع) یک باور درونی در نزد شیعیان است و برگزاری مراسم عزاداری در ماه محرم هر سال مبیّن این ارتباط عمیق و مردمی است. موضوعی کردن مفاهیم مذهبی برای تحقیق و پژوهش و نگارش می‌تواند مفید باشد، اما وقتی قرار می‌شود هر سال جشنواره تئاتری با موضوع امام رضا(ع)، عاشورا و سایر ائمه برگزار شود جریان نمایش تبدیل به نوعی تظاهر می‌شود که در درازمدت ممکن است حتی مخاطبان نیز ارتباط لازم را با آثار سفارشی برقرار نکنند. اساساً وقتی یک مفهوم و موضوع دینی را محدود به یک جشنواره تئاتری می‌کنیم. کم‌کم احساس جدایی شکل می‌گیرد و عده‌ای به تدریج خود را مالک و قیم این نوع جشنواره‌ها می‌دانند، در صورتی که امام حسین(ع) امام رضا(ع) و سایر ائمه اطهار و پدیده‌های مذهبی و دفاع مقدس و... متعلق به تمامی اقشار است.
ای کاش توجه بیشتری به ذات تئاتر شود و هنرمندان فارغ از هر گونه سفارش‌های جشنواره آثاری خلق کنند که در طول سال به صحنه برود.
حسین فرخی
نویسنده و کارگردان تئاتر و هیأت علمی دانشگاه هنر
توضیح :
جناب آقای"حسین فرخی" پیش از این در دو دوره از جشنواره سراسری تئاتر فجر(دوازدهم و سیزدهم) دبیر این اتفاق مهم بوده‌اند. علاوه بر این، بازخوانی یا بازبینی بسیاری از جشنواره‌ها و از جمله بازخوانی سومین همایش آئین‌های عاشورایی را در کارنامه فعالیت‌های خود دارند. نکات انتقادی ایشان به مسئولان مربوطه انتقال داده شده است؛ اما ذکر چند نکته باقی می‌ماند و آن این که چرا ایشان با چنین حرکت‌هایی همکاری می‌کنند؟ دیگر آن که معلوم نیست آقای فرخی با نگاه‌های مذهبی، دینی و عاشورایی و تقویت‌شان در پیکره تئاتر کشور مشکل دارند یا واقعاً نگاه دگرگونه‌ای طلب می‌کنند؛ ضمن آن که ایشان برای چهارمین جشنواره تئاتر رضوی در بخش تولید متون، اثری را برای چاپ ارائه دادند که به دلایل و نکات مطرح شده ایشان در همین نوشته انتقادی، اثرشان در اولویت چاپ و تولید ستاد جشنواره تئاتر رضوی قرار نگرفت.
سومین نکته قابل ذکر این است که دولت نهم در دستورالعمل خود توجه جدی به خلق آثار دینی، مذهبی و عاشورایی را قرار داده و این برآمده از عزم جزم و آرایی است که دولت نهم، متکی بر آن خواست‌ها و مشروعیت‌ها عمل کرده و خواهد کرد.