عملکرد انجمن نمایش در گفت‌وگو با حسین مسافرآستانه
علیرغم افزایش بودجه تئاتر در سال‌های اخیر اما هنوز هم بودجه کافی نیست چرا که به همان اندازه فعالیت‌های تئاتری هم زیاد شده و این بودجه در قبال فعالیت‌های حاضر کافی به نظر نمی‌آید
نیلوفر رستمی:
عملکرد و داشته‌های انجمن نمایش در طول سال 85 چه بوده؟ اکنون که روزهای آخر سال در حال طی شدن است، انجمن نمایش به گمانش چه تغییراتی را نسبت به سال‌های پیش داشته است؟
انجمن نمایش در یک سال اخیر نهایت تلاشش را کرد تا یک تعریف جامعی از ماهیت انجمن ارائه دهد و در آغاز سال با بهره‌گیری از نظرات کارشناسان سعی کرد تا آئین‌نامه اجرایی جدیدی را تنظیم کند. آئین‌نامه‌ای که تعریف کامل‌تر و کاربردی‌تری از تشکیلات انجمن ارائه دهد. در این تعریف شرایطی ویژه‌ای برای اعضای انجمن نمایش تعریف شد، همین طور شرایط خاص‌تری برای کسانی که به عنوان عضو هیئت مدیره انتخاب می‌شوند، همچنین نحوه تعامل با ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی. تاکنون نحوه تعامل بیشتر متکی بر روابط شخصی آدم‌ها با ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده است که سعی کردیم طبق آئین‌نامه جدید این گونه ارتباط‌ها قانون‌مند شود. سال 85 برای انجمن نمایش بیشتر سال تغییر و تحولات بود. در این راستا هنوز خیلی از استان‌ها براساس آئین‌نامه جدید، انجمن نمایش را شکل ندادند. این تغییرات آرام آرام انجام می‌گیرد و قطعاً زمان می‌طلبد. امیدوارم همه استان‌ها به سرعت با ما همراه شوند و طرح و برنامه یک ساله خود را جهت تدوین به انجمن نمایش مرکز ارائه دهند تا پس از تصویب در مرکز و تعیین بودجه و اولویت‌بندی‌های مورد نظر بتوانند برای یک سال برنامه داشته باشند.
انجمن نمایش چه استان‌هایی هنوز براساس آئین‌نامه جدید شکل نگرفته است؟
در حال حاضر یادم نیست، تقریباً در 3 ، 4 ماه اخیر به دلیل پیگیری‌های ما خیلی از استان‌ها برای اولین بار انجمن نمایش را تشکیل دادند. آئین‌نامه انجمن نمایش استان‌ها از سال 83 برای همه جا فرستاده شده که بعضی از استان‌ها انجمن نمایش را تشکیل دادند اما خیلی از استان‌ها هم این کار را نکردند. در پیگیری‌های یک ساله ما به خصوص در چند ماه اخیر بسیاری از استان‌ها برای تشکیلش همت کردند. به هر حال امیدوارم زودتر این مراحل طی شود.
فعالیت‌های انجمن نمایش در شهرستانها در طول یک سال چه بوده؟ لطفاً به تفصیل بگویید؟
تغییر رویکرد تئاتر در تهران و توجه بیشتر به اجراهای عمومی به جای جشنواره‌ها در تئاتر شهرستانها هم تأثیر مثبت داشته است. در سال 85 در شهرستانها تعداد زیادی نمایش روی صحنه رفت ولو در اجراهای کوتاه مدت از یک روز تا نهایتاً 15 روز. به هر حال اگر در طی یک نیم سال این اتفاق افتاد اما باز هم جای خوشحالی دارد. امیدوارم که در سال‌های آتی ما شاهد حضور مخاطبان بیشتری در سالن نمایش باشیم و برای اجراهای عمومی برنامه‌ریزی جامع و دقیق داشته باشیم. به هر حال این مهمترین رویکردی است که در سال 85 گام‌های نخستین خود را سپری کرده و امیدوارم در سال‌های آتی بتواند ادامه پیدا کند.
از بخش بودجه انجمن‌های نمایش شهرستانها بگویید؟
انجمن نمایش شهرستانها با بودجه از پیش تعریف شده در این سال روبه‌رو نبوده است، یک مقدار به این دلیل بود که بعضی از انجمن‌ها نتوانستند با سیستم جدید خود را وفق بدهند و طرح و برنامه نداشتند، بعضی از انجمن نمایش‌ها هم طرح و برنامه ارائه دادند اما به دلیل کمبود وقت امکان تصویب برنامه‌ها و اختصاص بودجه نبود. به هر حال قرار بر این است که از این پس هر مقدار از طرح و برنامه استانی در شورای مرکز به تصویب برسد. 50 درصد هزینه را انجمن نمایش مرکز تقبل کند و 50 درصد دیگر از منابع محلی تأمین شود از جمله اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر مراکز فرهنگی. رویکرد دیگری نیز تلویحاً در برنامه انجمن نمایش گنجانده‌ایم؛ انجمن نمایش دلیل ناکامی خود را از سال تأسیس(64) تاکنون عدم ارتباط درست با سایر نهادهای فرهنگی می‌داند تا به حال انجمن نمایش به عنوان مرکز تخصصی تئاتر که می‌تواند نیازهای فرهنگی را سامان دهد، دیده نشده است. تلویحاً در سیاست‌های انجمن نمایش هدفمان این است که همه انجمن‌های نمایش کشور در این سمت و سو گام بردارند و به عنوان تخصصی‌ترین مرکز تولید تئاتر در راستای نیازهای تئاتری سایر مراکز برنامه ارائه دهند. در حال حاضر خیلی از انجمن‌های نمایش توانستند که به مقبولیت در شهرستانها برسند و از شورای شهر، فرمانداری، شهرداری و یا از استانداری خود کمک‌های را برای فعالیت‌های تبیین شده‌شان جذب کنند همه این‌ها جای خوشحالی دارد، در نهایت من امیدوارم که انجمن نمایش همه شهرهای مختلف به مقبولیت دست پیدا کند تا بتوانند بخش مهمی از بودجه فرهنگی کشور را برای پروژه‌های تئاتری به دست آورند.
قرار است چه کارهایی برای ارتباط با سایر مراکز فرهنگی انجام گیرد تا انجمن نمایش بتواند با خواسته‌های فرهنگی مردم همسو و همراه شود؟
مهمترین اتفاقی که می‌تواند این نیت یا هدف را برآورده کند، این است که اعضای هیئت مدیره باید از مقبولیت لازم فرهنگی برخوردار باشند و در میان مردم شهرستان دارای شخصیت شناخته شده‌ای باشند تا امکان ارتباطشان با سایر مراکز مهیا گردد و مقبولیتشان باعث شود تا نهادها و ادارت دیگر خواسته‌های تئاتری خود را از اعضای هیئت مدیره انجمن نمایش مطالبه کنند. مسئله دوم این است که انجمن نمایش یک تشکل غیر دولتی است، با سابقه طولانی‌اش می‌توانست به جایگاه خاصی در کشور دست یابد همان طور که گفتم اما به دلیل عدم ارتباط با سایر نهادها و مراکز دولتی این امکان برایش میسر نشد و همچنان به عنوان یک نیازمند واقعی چشمش به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی دوخته شده است، در حالی که می‌دانیم بودجه‌ای برای تئاتر در هر کدام از نهادها و ارگان‌های دولتی مانند شورای شهر، آموزش و پروش و حتی هلال احمر در طول سال به طور غیرتخصصی خرج می‌شود چون انجمن نمایش نتوانسته تا به حال برنامه‌های مطمئن و مورد نظر آن‌ها ارائه دهد و اعتمادشان را جلب کند بنابراین دستش هم از بودجه‌های مربوط کوتاه است.
در سال‌های گذشته تنها فعالیت انجمن نمایش برگزاری جشنواره‌ها محسوب می‌شده و برای توجیه کم‌کاری مرتب بهانه کمبود بودجه ذکر می‌شده است که به نظر بنده بهانه بسیار کوچکی است. واقعیت این است که انجمن در مقیاس‌های بسیار بزرگتر می‌تواند تئاتر را در جامعه سامان دهد. بهرحال امیدوارم در گردهمایی‌های که در این زمینه برگزار می‌شود تفاهمی بین مدیران انجمن‌های نمایش مختلف ایجاد شود، آن‌وقت یک نیازسنجی کارشناسانه‌ای خواهیم داشت که بر اساس آن طرح و برنامه تدوین خواهد شد و از منابع مالی مختلف نیز برای تأمین نیازهای هر انجمن کمک گرفته می‌شود.
چند تا انجمن نمایش فعال داریم؟
در دوره‌های گذشته علیرغم نداشتن برنامه‌های مدون برای فعالیت‌های تئاتر، تعداد انجمن‌های نمایش خیلی زیاد بود. اما با توجه به آیین‌نامه جدیدی که توضیح‌اش را دادم و قائل شدن شرایط خاص‌تر برای انتخاب اعضای هیأت مدیره، باعث شد تا تعدادی از انجمن‌های نمایش حذف شوند که اتفاقا ما آن را به فال نیک می‌گیریم. ما در حدود 360، 370 انجمن نمایش داشتیم که اکنون به 300 انجمن نمایش تقلیل پیدا کرده است. به نظر من سایر انجمن‌های که شرایط لازم را برای تشکیل نداشتند، می‌توانند زیر لوای گروه‌های تئاتری فعال باشند تا به شرایط لازم برای تشکیل دوباره انجمن نمایش دست یابند. واقعیت این است که خیلی کمیت مورد نظر ما نیست بلکه کیفیت که در سال‌های گذشته کمتر به آن توجه شده برایمان مهم است. در یک سال گذشته توجه به نگاه کیفی در بسیاری از انجمن‌های نمایش تأثیرات مثبتی داشته است.
در مقایسه با سال‌های گذشته، انجمن نمایش به چه موفقیت‌هایی و تغییراتی دست یافته است؟
فعالیتی که در عرض 20 و اندی سال گذشته انجمن نمایش داشته است بسیار خوب و مثمر ثمر بوده، آنچه که تئاتر ما را مخصوصا تئاتر شهرستانها را زنده نگه داشته، همین وجود انجمن‌های نمایش در شهرستانها بوده است. اگر ما از عملکرد دوره‌های گذشته انتقاد می‌کنیم، فقط به این دلیل است که دیگر روش‌هایش کاربرد آنچنانی ندارد، با توجه به نیاز سنجی‌های امروز باید روش و نگاه را تغییر دهیم و بعد از 20 و اندی سال، جایگاه تئاتر و انجمن‌های نمایش را ارتقاء بخشیم، در غیر اینصورت انجمن نمایش از گردونه فعالیت جامعه عقب می‌ماند مگر این که بتواند خود را بر اساس نیازهای امروز وفق دهد و برنامه‌ریزی کند. در سال 85 عرض کردم، اولویت اولمان توجه به اجرای عمومی به جای جشنواره‌ها بود. توجه به اجرای عمومی باعث شده که در تمام شهرستانها تئاترهای زیادی روی صحنه بروند هر چند که فرصت کافی برای اجرای این طرح در همه شهرستانها نبود و بلافاصله مقارن با برگزاری جشنواره منطقه‌ای شد. اما با این حال امیدوارم در سال 86 این برنامه بصورت تکمیلی به اجرا برسد و ما در طول سال در تمام سالن‌های نمایشی سراسر کشور اجراهای عمومی داشته باشیم تا عموم مخاطبان شهر و روستا از آن استفاده کنند. به نظرم اگر این اتفاق بیفتد به این معنی است که تئاتر وارد گستره‌ای از فعالیت‌های اجتماعی شده است که اتفاقا مبتنی بر نیازهای اجتماعی هم هست.
الویت دومی که در تئاتر مورد نظر ما است، توجه به آموزش است، نه آموزش‌های تکراری که به کرات در سال‌های گذشته داشتیم بلکه با یک بررسی کارشناسانه در دوره‌های اخیر به این نتیجه رسیدیم که آموزش‌های تکراری و به سبک و سیاق گذشته دیگر کاربرد جدی ندارد و گاهی شرکت کننده‌ها در سطح بالاتری از سواد آموزشی این کلاس‌ها هستند. بنابراین تصمیم گرفته شده تا از طریق یک نیازسنجی گسترده، آموزشی‌های جدی بر اساس نیازها در استان‌ها انجام گیرد، تا بدانیم چه دوره‌های آموزشی، توسط چه استادهای و با چه سواد درسی در هر شهرستانی برگزار شود.
در بعضی از شهرستانها نیاز به بازنگری تئاتر بومی در اولویت است و در بعضی دیگر توجه به تئاتر آوانگارد. این طرح توسط انجمن نمایش در حال بررسی است. امیدوارم تا پایان سال این نیازسنجی به اتمام برسد و ما آموزش‌های سال آینده را بر اساس همین نتایج برنامه‌ریزی می‌کنیم.
به نظرتان چقدر زمان نیازمند است تا همه چیز بر وفق مراد شود؟
در برنامه‌ریزی زمان زیادی نیاز نیست. شاید حدود 6 ماه برنامه‌ای جامع طراحی شود اما این که پیاده شدن این برنامه با نتایج مورد نظر چه مدت زمان نیاز دارد؟ پیاده شود، قطعاً نمی‌توان زمان مشخصی دا‌د. به نظرم طرح 5 ساله نیاز دارد تا گام به گام به برنامه‌های‌مان برسیم. باز هم نمی‌توان تضمین کرد که به صددرصد اهدافمان در5 سال آینده می‌رسیم، بستگی به چگونگی اجرا و امکانات و بوجه دارد. علیرغم افزایش بودجه تئاتر در سال‌های اخیر اما هنوز هم بودجه کافی نیست چرا که به همان اندازه فعالیت‌های تئاتری هم زیاد شده و این بودجه در قبال فعالیت‌های حاضر کافی به نظر نمی‌آید. امکانات نیز بسیار مهم است، منظورم امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری است. امکانات سخت‌افزاری از قبیل تهیه پروژکتور، سالن و دیگر امکانات اجرایی باید مهیا شود اما امکانات نرم‌افزاری به نوع تفکر و سلیقه و شناخت هنرمندان در تولید آثار نمایشی جدید بر می‌گردد. هر دو این‌ها باید رونق پیدا کند. به گمانم اگر فعالیت‌هایمان، همت هنرمندان و حمایت‌ها ادامه پیدا کند در طی 5 سال آینده به نتیجه خواهیم رسید.