کنترل نور، نقش ویژهای در تئاتر عروسکی و سایهای داشته و حضورش در این نوع تئاتر یک اتفاق مهم به حساب میآید. نور ابزاری برای بیان قدرت، سلطه سیاسی، فضای معنوی و... بوده است. اما سالها طول میکشد که نور برای صحنه تئاتر به عنوان یک عنصر اساسی و مهم به خدمت گرفته میشود.
کنترل نور، نقش ویژهای در تئاتر عروسکی و سایهای داشته و حضورش در این نوع تئاتر یک اتفاق مهم به حساب میآید. نور ابزاری برای بیان قدرت، سلطه سیاسی، فضای معنوی و... بوده است. اما سالها طول میکشد که نور برای صحنه تئاتر به عنوان یک عنصر اساسی و مهم به خدمت گرفته میشود.
رضا آشفته:
بهروز غریبپور زودتر از دانشجویان در تالار صمیمیمفخم مستقر شده بود تا کارگاه"نقش نور در صحنه تئاتر(عروسکی)" رأس ساعت 10 صبح چهارشنبه 12 اردیبهشت ماه کار خود را آغاز کند.
دانشجویان دانشکده هنرهای زیبا زودتر از بقیه دانشجویان به تالار آمدند تا به همراهی بهروز غریبپور بپردازند و کارگاه آموزشی را با امکانات مورد نیاز آغاز کنند. آوردن اُپک، سیستم صوتی و به کار انداختن 3 پروژکتور تالار از جمله کارهایی بود که نیم ساعت زمان صرف تدارک و چیدمان آن شد.
تاریک کردن تالار و روشن کردن چراغ قوه و بعد از آن روشن کردن کبریتها و سپس شمعها، از جمله لحظاتی بود که میتوانست اهمیت حضور نور در تاریکی را ثابت کند. نور باعث میشد که چهرهها دیده شود و یا رقص نور شمعها و کبریت حرکت ملایمی را در برابر دیدگان تداعی میکرد.
بهروز غریبپور در آغاز سخنان خود از"نور" به عنوان یک"پدیده" قابل کشف در زندگی بشر نخستین تا امروز نام برد و چندین هزار سال طول کشید تا این پدیده حضور پررنگی در زندگی بشر داشته باشد و تا امروز یکی از مسائل مهم بشر بوده است. نور در زندگی روزانه، تاریخی و هنری بشر نقش مهمی را بازی کرده است. اگر قرار بود که هیچ نوری در فضا نباشد، لاجرم انسان باید کورکورانه زندگیاش را ادامه میداد. خورشید، ماه، کسوف، خسوف و... از جمله پدیدههایی هستند که نور را به عناوین مختلف در خدمت بشر قرار میدهند و یا از او برای دقایقی سلب میشوند. نور میتواند در خدمت فضای مذهبی و عبادی باشد و یا خوف برانگیز شود. وقتی نور یک بار میرود، پلههای یک ساختمان خوف انگیز میشود یا در معابد سوزاندن شمع تبدیل به یک جریان عبادی میشود و یا نور در محیط معبد فضای عبادی را برای مؤمنان ایجاد میکند.
بنا بر خواست بهروز غریبپور، لحظهای درِ تالار تاریک باز میشود، برشی از نور در فضا پرتاب میشود. این فضا میتواند ترس یا شگفتی را بنا بر موقعیت و اتفاق موجود در آن تداعی کند. نور بسیاری از حالتها را ایجاد میکند. به همین دلیل فضای عبادی را با استفاده از مشعلها، شمعها و اندکی آتش و یا در پرتو نور ماه و خورشید میساختند. بنابراین فضاسازی بدون نور امکان پذیر نیست.
این استاد تئاتر عروسکی در ادامه به ساختن یک فضای عبادی پرداخت. دانشجویان شمعها را روشن کردند و با موسیقی به طرف صحنه حرکت کردند. شمع را بر کف تالار گذاشتند و حول آن حرکت کردند. نشستند و با شمع بازی کردند و در سکوت به آن نگاه کردند.
در ابتدا نمایش آئینی هند و یونان به حضور خدایان در زندگی و سیطره آنان بر زندگی بشر میپرداخت و هر چه در آئینها خدایان را تصویر و باور کنید، اعتقادات بشر نیز ریشهدارتر میشد.
کنترل نور، نقش ویژهای در تئاتر عروسکی و سایهای داشته و حضورش در این نوع تئاتر یک اتفاق مهم به حساب میآید. نور ابزاری برای بیان قدرت، سلطه سیاسی، فضای معنوی و... بوده است. اما سالها طول میکشد که نور برای صحنه تئاتر به عنوان یک عنصر اساسی و مهم به خدمت گرفته میشود. در قرن 18 ، با استفاده از چراغهای زنبوری، و مشعل نورپردازی میشده است. بعدها با استفاده از قرار دادن مایعات شیمیایی رنگی در مقابل منابع نوری توانستند نورهای رنگی را در صحنه به کار گیرند. رفته رفته طلقهای رنگی و فیلترها جایگزین این مایعات شیمیایی شدند، تا به شکل بهتری در خدمت صحنه باشند. بهروز غریبپور با بازی در مقابل نور زرد و آبی، تفاوت تأثیر این نورها را نشان داد. همچنین توضیح دادکه جا به جایی این نور چه دلالتی بر تغییر زمان یا شخصیتها با بازی یک بازیگر خواهد گذاشت.
در زمانه نمایشهای سبک رمانتیسم، نور حضور عاطفی بر صحنه میگذارد و پس از آن که نوبت به رئالیسم میرسد؛ نور دلالت بر واقعی جلوه کردن مکانها، اشیاء و اشخاص دارد. نور به کار گرفته میشود تا زندان، خانه، میدان و... واقعیتر جلوه کنند. نور به بازی اضافه و طراحی صحنه جزئی از تئاتر میشود. همچنین نوع نور میتواند دلالت بر سکوت، شلوغی و هیجان داشته باشد. غریبپور برای نشان این نکته از دانشجویان خواست تا تالار را ترک کنند. صحنه تاریک شد و با آمدن نور و پخش موسیقی شاد دانشجویان دوباره پا به صحنه گذاشتند. آنها ناخواسته به پایکوبی پرداختند.
اکسپرسیونیستها از نورهای اغراقآمیز استفاده کردند، تا به بیان لحظات عاطفی درون انسان بپردازند. سوررئالیستها نور را در خدمت رویاپردازی انسان قرار دادند تا فضاهای متوهم، خوابگونه و غیرواقعی را تدارک ببینند.
به هر حال نور در خدمت تعریف و آنالیز جهان قرار گرفت و بنا بر نورپردازی و میزانسن مفاهیم نیز در صحنه عوض میشد. برشت معتقد بود که نور مانند یک آزمایشگاه باید در خدمت کشف مفاهیم قرار گیرد. وقتی"ننه دلاور" زیر نور موضعی غمزده ایستاده است، این امر بیانگر افسردگی اوست. برشت میخواست مثل رینگ بوکس نور را به کار گیرد تا همه چیز زیر روشنایی دیده شود. نور بیانگر زیبایی و ابعاد پیچیده انسان بود.
این کارگردان در ادامه برای آن که لحظاتی را اختصاص به نور در تئاتر عروسکی بدهد، با استفاده از یک سیم در پشت پرده سفید و استفاده از نور چراغ قوه و اپک، شکلهای متفاوتی را با همکاری چند دانشجو ایجاد کرد. سیم میتوانست تبدیل به مار یا طنابی برای بند بازی شده و به موجودی غریب تبدیل شود.
وی در ادامه به جدا کردن یک فرد یا مرکز توجه قرار دادن یک فرد با نورپردازی پرداخت. نور در خدمت تقسیم زمان، تمرکز و آفریدن صحنهای مختلف قرار گرفت. همین باعث شد که نور را به عنوان یکی از مهمترین عناصر تئاتر تلقی کنیم. دیسکو در یک صحنه 20 متری با توجه به نورهای رنگی و رقصان عمق و بُعد زیادتری پیدا میکند.
غریبپور به وحدت نظر و عمل طراحی صحنه و نورپرداز برای به خدمت گرفتن نور در طراحی صحنه تأکید و به اهمیت ندادن نور در کشورمان اشاره کرد.
بعد از آن لحظاتی از کارگاه به مرور اتودها و به کارگیری نور اختصاص یافت. دانشجویان با دو عروسک و نورهای متفاوت لحظات متفاوتی را خلق کردند.
در پایان، یکی از دانشجویان از بهروز غریبپور درباره اهمیت ایده با امکانات پرسید و او پاسخ داد که ایده مهمتر بوده و درباره به خدمتگیری امکانات است. شناخت کارگردان از نور باعث میشود که در صورت کمبود امکانات، مخترع نور باشد و از امکانات حداقل به بهترین برداشتهای نمایش برسد. او در"بینوایان" 18 دیمر 3 کیلو واتی لالهزاری را به کار میگیرد تا فضای شب قبل از قرن 18 و پیش از اختراع برق را در صحنه تداعی بخشد.
وی به نبودن امکانات در دانشکدهها اشاره کرد که باعث شد تا کارگردانان تئاتر نتوانند استفاده از نور را بیاموزند. این استاد دانشگاه به نگاه کردن یک کاتالوگ از امکانات نوری و نورپردازی اشاره کرد که نبودن چنین امکاناتی دلالت بر فاصله تئاتر ما از تجهیزات نوری پیشرفته خواهد داشت.
بهروز غریبپور به دانشجویان، قول حضور در سر تمرینهای"اپرای عروسکی مکبث" را داد تا در آن جا بتوانند به صورت کارگاهی درباره به کارگیری نور در تئاتر عروسکی از نزدیک آشنا شوند.