شاید یکی از اهداف اصلی برگزاری این جشنواره در بخش صحنه‌ای رسیدن به آثاری باشد که با نگاهی علمی درصدد رسیدن به ساختاری نوین و متأثر از شیوه سنتی نمایش ایرانی و تئاتر صحنه‌ای به معنای متداول آن هستند.
شاید یکی از اهداف اصلی برگزاری این جشنواره در بخش صحنه‌ای رسیدن به آثاری باشد که با نگاهی علمی درصدد رسیدن به ساختاری نوین و متأثر از شیوه سنتی نمایش ایرانی و تئاتر صحنه‌ای به معنای متداول آن هستند.
هر کارشناس و دست‌اندرکار تئاتر در هر جامعه و فرهنگی، پیش از آشنایی و اطلاع از تئاتر به معنای آکادمیک و مصطلح آن در غرب، می‌باید در خصوص آیین‌ها و هنرهای نمایشی متعلق به کشور خود آگاهی و اطلاعات داشته‌باشد. این اطلاع و آگاهی از آن جهت مهم و ضروری به‌نظر می‌رسد که می‌توان با استفاده از سابقه و پیشینه تاریخی نمایش کشور، آثاری متناسب با فرهنگ و درک و دریافت و همچنین ذائقه و خواست مخاطب تولید و ارائه نمود. این امر البته به معنای بی‌توجهی به اصول و قواعد دراماتیک نیست، بلکه در بهترین شکل، ایجاد نوعی تلفیق و تناسب میان اصول دراماتیک و قواعد سنتی و آیینی نمایش در کشور است.
سابقه آشنایی من با نمایش‌های سنتی و آیینی کشور، پیش از مطالعات چند سال گذشته‌ام در کتب و منابع کم‌شمار موجود، به نمایش‌های پیش از انقلاب برمی‌گردد که در دوران کودکی همراه پدرم شاهد‌شان بودم. این نمایش‌ها اکثراً مجالس تعزیه و یا کمدی‌های عامه‌پسندی بودند که بعدازظهرهای جمعه به‌صورت دوره‌ای در حیاط خانه‌هایی در محله‌های جنوب شهر تهران از جمله خیابان‌های ری، شوش، خیام و... اجرا می‌شدند. ویژگی عمده این نمایش‌ها تا آنجا که به‌خاطر دارم آن بود که همگی به شیوه میدانی و اصطلاحاً"سکوی‌گرد" به اجرا درمی‌آمدند و ازقضا، سکوها اکثراً تخت‌های چوبی بودند که روی حوضِ وسط حیاط قرار گرفته بود.
این آشنایی اولیه بعدها با شرکت در مجالس تعزیه در قم و سپس ارتباط نزدیک با گروه‌های نمایش مذهبی در دفتر نمایش بچه‌های مسجد ادامه یافت و در نهایت به مطالعه و تحقیق در کتاب‌ها و منابع مکتوب در خصوص شیوه‌های اجرایی نمایش ایرانی جهت تهیه و تولید نمایش‌هایی چون بانوی بی‌نشان، غریبه شام و... انجامید. مطالعات دقیق‌تر در این خصوص هم به سال گذشته و موضوع پایان‌نامه‌ام برمی‌گردد که حاصل آن تحقیقی وسیع بود در ویژگی‌های نمایش‌های سنتی و آیینی کشور با تکیه بر تعزیه و تطبیق آن با نمایش‌های مذهبی قرون وسطی در اروپا و تئاتر نوی ژاپن.
در سال‌های گذشته تجربه‌هایی هم در نمایشنامه‌نویسی ازجمله: نمایش‌نامه‌های "سهراب‌نامه"، "موش‌گربه"، "سرآب" و "طوفان" داشته‌ام که در آنها سعی کرده‌ام پیشنهادهای اجرایی برای تلفیق میان تئاتر به معنای مصطلح و نمایش‌های ایرانی ارائه نمایم.
طبیعتاً در حال حاضر نمایش‌های آیینی و سنتی به نمایش‌هایی اطلاق می‌گردد که یا به لحاظ مضمونی و یا در شیوه اجرایی برگرفته از نمایش‌هایی باشد که در سال‌های دور، پیش از رواج تئاتر‌های غربی و متأثر از آیین‌ها و سنن نمایشی ایرانی به اجرا در می‌آمده‌است. هم‌اکنون پس از گذشت سال‌ها از اجرای چنین نمایش‌هایی، در میان گروه‌های علاقه‌مند اجرای نمایش‌های آیینی و سنتی، ما با چند رویکرد به این گونه نمایشی مواجه هستیم. رویکرد اول متون و نمایش‌هایی است که بی‌هیچ دخل و تصرفی در نمایش‌های آیینی و سنتی عموماً با همان شیوه‌های اجرایی و حتی با همان مضامین و موضوعات تاریخ گذشته، نوشته و به اجرا گذاشته می‌شوند.
رویکرد دوم، شامل آثاری است که متأثر از مضامین و شیوه‌های اجرایی نمایش‌های سنتی، با نگاه به مسائل روز و متناسب با نیازها و مطالبات امروز مخاطب تولید شده و به اجرا درمی‌آیند. اما رویکرد سوم که رویکردی علمی و حساب شده‌است، متعلق به آثار کم‌شماری است که هنرمند با شناخت دقیق نسبت به نمایش‌های سنتی و ایرانی و همچنین با آگاهی از ساختارهای نمایشی متداول در جهان، نوعی تلفیق نمایشی میان آنها ایجاد کرده و به ساختاری تازه و بدیع دست می‌یابد. طبیعتاً چنین تلفیقی چنانچه به درستی صورت گرفته باشد، هم مورد استقبال مخاطبان آشنا با نمایش سنتی ایرانی قرار می‌گیرد و هم اقبال صاحبان فن و منتقدان و دست‌اندرکاران تئاتر را در پی خواهد داشت.
درباره ملاک و معیار انتخاب متون بخش صحنه‌ای جشنواره هم باید بگویم وقتی صحبت از بخش صحنه‌ای نمایش‌های جشنواره آیینی ـ سنتی به میان می‌آید، طبیعی است که متون نمایشی با رویکرد اول در اولویت انتخاب قرار نمی‌گیرند. چون برای این نمایش‌ها بخش مجزایی در نظر گرفته شده‌است. در خصوص متون نمایشی با رویکرد سوم هم تکلیف روشن است؛ چرا که شاید یکی از اهداف اصلی برگزاری این جشنواره در بخش صحنه‌ای رسیدن به آثاری باشد که با نگاهی علمی درصدد رسیدن به ساختاری نوین و متأثر از شیوه سنتی نمایش ایرانی و تئاتر صحنه‌ای به معنای متداول آن هستند.
اما حجم عمده‌ای از آثار را متون نمایشی با گرایش دوم تشکیل می‌دهند. در چنین شرایطی ملاک اول در انتخاب متن برخورداری اثر از ساختار مناسب نمایشی و به قولی، قواعد دراماتیک است؛ چرا که اگر نمایشنامه‌ای فاقد ویژگی‌های یک اثر دراماتیک باشد، حضورش در بخش صحنه‌ای جشنواره بی‌معناست. ملاک دوم هم پس از برخورداری از ساختار نمایشی مناسب، رویکرد مضمونی به نمایش‌های ایرانی و یا قابلیت اجرا به شیوه نمایش‌های سنتی و آیینی است که در انتخاب متون مورد توجه قرار خواهد گرفت.
سیدحسین فدایی‌حسین
اردیبهشت 1386