ژاک ترودو کارگردان، پژوهشگر و دبیرکل سابق یونیما در گفتوگو با ایران تئاتر
تعزیه؛ یک پرفورمنس اصیل با کیفیت بالا است
ژاک ترودو کارگردان، پژوهشگر و دبیرکل سابق یونیما میگوید: در میان همه نمایشهای سنتی که دیدهام تعزیه یک اتفاق نمایشی کم نظیر است که شبیه آن را در جایی ندیدم.
حضور گروهها و هنرمندان بینالمللی در جشنوارهها و سمینارهای بینالمللی که در طول سال در ایران برگزار میشود و همچنین حضور گروههای ایرانی در فستیوالهای بینالمللی تئاتر مثل هایفست، آوینیون و... در سالهای اخیر باعث شده تا آگاهی و شناخت هنرمندان تئاتر در سراسر دنیا نسبت به وضعیت این هنر در ایران بیشتر بشود.
ژاک ترودو پژوهشگر و کارگردان شناخته شده کانادایی که به مدت 8 سال ریاست یونیمای جهانی را نیز برعهده داشته در آخرین سفری که به ایران داشت در گفتوگو با ایران تئاتر با بیان اینکه با تعداد زیادی از هنرمندان برجسته تئاتر ایران دوست است، خود را یکی از طرفداران بزرگ نمایشهای سنتی ایران به ویژه شخصیت مبارک و تعزیه میداند.
ترودو که چندی پیش برای ارائه مقاله خود در ششمین سمینار بینالمللی نمایشهای آیینی سنتی به تهران آمده بود در دیداری که با او داشتیم به ما گقت که برای چهارمین بار است که سفر به ایران را تجربه میکند و پیش از آنکه سوالی را مطرح کنیم، گفت: هر بار که به ایران آمدهام حتما یک و یا دو تعزیه دیدهام. این بار و در این سفر هم دو اجرای تعزیه فوقالعاده دیدم؛ که در تعزیه اول نواها و موسیقی آن بسیار اعجابانگیز و تاثبرگذار بود. و در تعزیه گروه دوم چیزی که من را تحت تاثیر قرار داد و برایم فوقالعاده بود، کارگردانی آن بود. زیرا کارگردانی بسیار سختی داشت و نیاز داشت که کاراکترها خیلی با دقت عمل کنند؛ چراکه در آن از چند شتر و اسب استفاده شده بود و دیگر تنها بازیگران نبودند که داستان امام حسین(ع) را روایت کنند. آنها در آن تعزیه سعی کرده بودند جنگ امام حسین(ع) را در فضای بزرگی بازسازی کنند.
او در ادامه با اشاره به اینکه بواسطه سالهایی که رئیس یونیما بوده برای دیدن تئاتر به کشورهای زیادی سفر کرده و نمایشها و آیینهای سنتی کشورهای زیادی را از نزدیک دیده، تاکید کرد: در میان همه این نمایشهای سنتی در کشورهای مختلف به نظرم تعزیه بسیار متفاوت و یک اتفاق کم نظیر است که شبیه آن در جایی ندیدم.
رئیس سابق یونیمای جهانی با تاکید بر اینکه تعزیه یک پرفورمنس با کیفیت بالا است، درباره نمایشهای سنتی و آیینی سایر کشورهای دنیا از جمله کانادا عنوان کرد: در کشور کانادا به خاطر اینکه خیلی قدمت ندارد چیزی مثل نمایشهای سنتی کشور شما نداریم. تنها در مناطق کبک که فرانسوی زبان هستند یک نوع عروسک که ریشه آن فرانسوی است وجود دارد. اما در کل بیشتر نمایشهای سنتی در اکثر کشورها تا جاییکه من میدانم و دیدهام مربوط به کودکان و در بیشتر آنها از عروسک استفاده میکنند. البته در بین عروسکهای نمایش سنتی بعضیها بسیار حرفهای و با کیفیت بالا هستند و بعضی هم کیفیت پایینی دارند. در ایران هم عروسک مبارک و هم نعزیه هر دو کیفیت بالایی دارند و بسیار هم تاثیرگذار هستند.
او درباره علت ماندگاری تعزیه توضیح میدهد: من فکر میکنم غنی بودن چیزی که در تعزیه وجود دارد، هم از نظر پرفورمنس و هم از نظر داستانی بیان میشود باعث شده این هنر از گذشته تا امروز در فرهنگ ایرانی بماند و در آینده نیز همچنان خواهد ماند.
ترودو با یادآوری اینکه فستیوال تئاتر عروسکی مبارک نیز کیفیت بسیار بالایی داشته، اضافه کرد: یکی از ویژگیهای نمایشهای ایرانی مثل تعزیه و یا شخصیت مبارک این است که میتوانند با همه، چه افراد ثروتمند و چه افراد فقیر ارتباط برقرار کند، شوخی کند و حرف بزند.
این هنرمند کانادایی از اینکه این فرصت را پیدا کرده که برای چهارمین بار به ایران بیاید، درباره حضورش در سمینار نمایشهای آیینی سنتی نیز گفت: امسال هم همانطور که میدانید برای حضور در سمینار بینالمللی نمایشهای آیینی سنتی و همچنین فستیوال نمایشهای آیینی سنتی به تهران آمدم. و در پاسخ به سوال شما درباره سمنیار نمایشهای آیینی سنتی باید بگویم که به نظرم این سمینار بسیار جالب بود. چراکه من در این مدت فرصت پیدا کردم تا تحقیقات و مقالات هنرمندان بزرگ، پژوهشگران و روشنفکرانی که درباره نمایشهای آیینی سنتی ارائه کرده بودند را بخوانم. از همه مهمتر اینکه در این سمینار اطلاعات جدیدی درباره تعزیه بعنوان یکی از مهمترین و قدیمیترین نمایشهای ایرانی را خواندم که بسیار شگفتانگیز بود. ضمن اینکه در این فاصله این فرصت به وجود آمد تا بتوانم هر چه بیشتر و از نزدیک با انواع نمایشها و شخصیتهای نمایشی سنتی ایران و فرهنگ مردم ایران از نزدیک آشنا بشوم.
ترودو ادامه میدهد: به نظر من سطح این سمینار با توجه به اینکه علاوه بر پژوهشگران ایرانی، پژوهشگرانی از سایر کشورها مثل آذربایجان، بلغارستان، بلژیک و عراق هم بودند خیلی بالا بود. همچنین باید اضافه کنم که برگزاری این سمینار قبل از برگزاری فستیوال خیلی مهم بود و نشاندهنده سازماندهی خوبی بود که باید به آن اشاره کنم.
نویسنده جامعترین دایرهالمعارف نمایش عروسکی سراسر دنیا که در ششمین سمینار بینالمللی نمایشهای آیینی سنتی جایزه ستاری را به پاس پژوهش و تلاش در عرصه هنرهای آیینی و سنتی دریافت کرد، با قدردانی از برگزار کنندگان سمینار و جشنواره بابت اینکه شرایطی فراهم کردند تا او بتواند نمایشهایی با کیفیت بالا را ببیند، اظهار داشت: من این شانس را داشتم که در این روزها علاوه بر مطالعه مقالات که در سیمنار ارائه شده بود هفت نمایش سنتی ایرانی را از جمله تعزیه، عروسکی (شخصیت مبارک) و سیاهبازی را دیدم. اولین کاری که دیدم جدیدترین پروژه عروسکی بهروز غریبپور درباره خیام بود. با توجه به اینکه من با او برای مدت زیادی در یونیما همکار بودم و او را میشناسم و یکی از دوستان من هست، اولین بار که اپرای عروسکی او را دیدم با یک نمایشی روبرو شدم که از نظر کارگردانی، میزانسنها و استفاده و ساخت تعداد زیادی عروسک بسیار اعجابانگیز و زیبا جلوه میکرد، ولی متوجه دیالوگها نمیشدم. بعد از آن کتابی به من درباره خیام داده شد و آن را خواندم. بعد از اینکه آن کتاب و اشعار را خواندم برای دومین بار اپرای عروسکی بهروز غریبپور را دیدم و این بار هم از نظر بصری و هم از نظر محتوایی فوقالعاده لذت بردم.
این هنرمند کانادایی هنرمندان تئاتر ایران را افراد بسیار باهوش و جدی میداند و با بیان اینکه با تعداد زیادی از هنرمندان تئاتر ایران دوست هست، از زهرا صبری که چندی پیش نمایشگاهی از عروسکهایش را در اسپانیا و فرانسه به نمایش درآورده بود، یاد میکند و میگوید که از دیدن کارهای او نیز همیشه لذت برده است.
ترودو میافزاید: من یکی از طرفداران بزرگ تعزیه و مبارک در نمایشهای سنتی ایران هستم و فکر میکنم استعدادهای زیادی در کشور شما در زمنیه تئاتر وجود دارد. به نظر من وزارت فرهنگ شما باید از نظر مالی گروههای تئاتری ایرن را بیشتر حمایت کند. زیرا کیفیت بالا در تئاتر مخصوصا تئاترای سنتی به مسئله پول و قوی بودن اقتصاد گروههای تئاتری خیلی مرتبط است. در واقع حکومتها باید بدانند که اگر گروههای تئاتری از نظر مالی پول بیشتری داشته باشند میتوانند به کشورهای بیشتری بروند و مردم بیشتری را در سراسر دنیا از نزدیک با فرهنگ ایران آشنا کند. دیگر اینکه وقتی گروههای تئاتری از نظر مالی تامین باشند میتوانند از استعدادهای جدید به تعداد بیشتری استفده کنند. و تا جاییکه من متوجه شدم ایران پتانسیل بالایی در زمنیه تئاتر دارد و باید برای استفاده از این ظرفیت هر کاری که هر کس میتواند انجام بدهد.
ریاست کمیسیون میراث یونیما درباره به روز شدن نمایشهای سنتی و اختلاف نظری که در اینباره وجود دارد نیز بیان کرد: بطور کلی در همه جای دنیا به این صورت است که افرادی که سن بالاتری دارند دوست دارند نمایشهای سنتی را به همان شکل همیشگیاش ببینند اما به همان نسبت جوانتر کارهای تکراری را دوست ندارند و مایل هستند که تغییراتی را در کارها ایجاد کنند. به خصوص استفاده از تکنولوژی را میپسندند. در نهایت من فکر میکنم که هم باید تئاترهای به شکل سنتی باشند و هم باید آنها را آداپته و به روز کرد. مثلا اگر یک تعزیه بخواهد در کشورهای دیگر اجرا بشود به نظر من برای اینکه بتواند برای مخاطب در آن کشور جذاب باشد باید بدون اینکه به اصل آن خدشهای وارد شود به روز شود.
ژاک ترودو در پایان خاطر نشان کرد: من هر بار که به کشور برگشتم درباره ایران خیلی صحبت کردم و این بار هم وقتی به کشور برگردم مثل دفعههای قبل توصیه میکنم که هموطنانم به ایران سفر کنند و اینجا را از نزدیک ببینند. ولی این بار یک توصیه ویژه میکنم به تمام کسانیکه در کشورم تئاتر کار میکنند و به آنها میگویم که حتما در فستیوالهای تئاتر عروسکی و تئاترهای آیینی سنتی ایران شرکت کنند و از نزدیک نمایشهای را ببینند.