«تئاتر خیابانی» می تواند باز نشر اندیشه تعاملی انسان با فضا برای ارائه یک شیوه اجرایی باشد

به گزارش ایران تئاتر از یزد؛ محمود دهقان هراتی در این یادداشت به مفهوم و کاربرد فضا در تئاتر خیابانی پرداخته است.

انسان همواره سعی در ارتباط موثر و کارآمد با محیط پیرامون خود دارد، گاهی محیط را متناسب با نیاز خود تغییر داده و معماری های متفاوت ایجاد کرده و در بعضی موارد از عوارض محیط طبیعی مانند غار، کوه و رودخانه، متناسب با هدف خود بهره برده است.

در این میان، هنرمندان در کشف قابلیت های محیط پیرامون و متمایز جلوه دادن آنها تجربه های گوناگونی را انجام داده اند، از نقاشی بر بدنه غارها و دیوارها گرفته تا آفرینش نقش برجسته. در همه موارد مفهوم انسان، فضا- طراحی، مطرح بوده است و هم اکنون نیز هنرهای محیطی به عنوان روشی متمایز در ارائه اندیشه های زیباشناسانه مورد توجه است.

هنر نمایش نیز به قدمت سایر زمینه های هنری، توسط بشر در محیط پیرامون و برای مخاطب ارائه می شده است، اما به واسطه میرا بودن، باید نشانه های تاریخی آن را در نقش و نگاره های به جا مانده جستجو کرد.

اجرای نمایش در شیب تپه ها، کنار معابد و در بافت شهرها و روستاه ها بخشی از رویدادهای اجتماعی-هنری به شمار می رفته که عمدتا برپایه داستان های آشنا بوده است؛ مانند اجرای نقالی بر پایه داستان های شاهنامه در خیابان یا قهوه خانه؛ بنابراین چگونگی اجرا و خلاقیت در شیوه اجرا اهمیتی ویژه پیدا می کرده است به نوعی مفهوم انسان، فضا – اجرا، اهمیت داشته است هرچند اجرا وابسته به طراحی بوده اما شاید آوردن واژه "اجرا" به جای طراحی تمایز هنرهای نمایشی را به نسبت سایر هنرها بهتر نشان دهد. البته در همه گونه های نمایش این اهمیت وجود دارد و نسبت کارکرد داستان با عمل نمایشی و شیوه اجرا همواره مورد گفت و گو بوده است.

با پیدایش معماری، تئاتر و به ویژه ساخت سالن های نمایش، و گرایش هنرمندان به اجرا در محیط های مشابه، نوآوری در شیوه های اجرا متناسب با محیط کم شد. "تئاتر خیابانی" و فراگیر شدن آن از یک نگاه می تواند باز نشر اندیشه تعاملی انسان با فضا برای ارائه یک شیوه اجرایی باشد در قالب مفهوم انسان، فضا- اجرا.

اینکه مخاطب "تئاتر خیابانی" یک اثر نمایشی را در محیط باز به همراه شرایط طبیعی صدا، نور و آب و هوا ببیند و مجذوب آن شود و تا پایان پیگیری کند نیازمند یک شیوه ارائه و اجرایی متناسب با محیط و زمان است، به ویژه در نخستین برخورد با اثر و اما برای همراهی کردن نمایش تا پایان جذابیت های داستانی و موقعیت های نمایشی می تواند موثر باشد و مخاطب را تا پایان به دنبال خود بکشاند.

تجربه های اخیر "تاتر خیابانی" به ویژه نمونه های موفق، نشان داده است که تمرکز بر شیوه و نو آوری اجرا به همراه بافت داستانی نه چندان پیچیده توانسته رضایت مخاطب "تئاتر خیابانی" را فراهم کند و فضای متفاوت "تئاتر خیابانی" از تئاتر صحنه ای را نشان دهد. رشد بیشتر "تئاتر خیابانی" و تمایل مداوم هنرمندان تئاتر به آن، نشان از پیوند هنرمندان تئاتر با فضای پیرامون و درک درست فضایی است.

همه آثار "تئاتر خیابانی" در طول اجراهای خود ممکن است فضاهای متفاوت، مانند از پارک، خیابان و یا حیاط بزرگ را تجربه کنند، اما عمیق تر شدن رابطه هنرمندان با فضا و خلق شیوه های اجرا پشتوانه فراگیرشدن "تئاتر خیابانی" شده است. شاید در دنیای معاصر که روابط انسان با فضا و محیط پیرامون به شدت مجازی شده است فراگیر شدن مفهوم انسان، فضا- اجرا به ویژه از راه های "تئاتر خیابانی" بتواند تجربه متفاوتی را برای مخاطب به وجود بیاورد.

آنچه که دورانی در قالب، بازی های نمایشی، نقالی، پهلوان بازی و... به مردم نشان می دادند و در دهه های اخیر رسانه ها دیداری ذائقه مردم را معطوف خود کرده و طبیعتا تعامل انسان با فضا و درک صحیح انسان از فضا نیز تحت تاثیر آن قرار گرفت، اما نیاز انسان به بهرمندی های متفاوت از فضا باعث شد دوباره نیاز به تجربه های اجرایی در فضا احساس شود، اما در قالب "تئاتر خیابانی"، هنرمحیطی و پرفورمنس آرت.

در همه این گونه ها، شیو های اجرا و کشف شرایط متفاوت، تعامل با فضای پیرامون مهم جلوه می کند. در پایان باید گفت که قابلیت ها و ویژگی های "تئاتر خیابانی" و مفاهیم وابسته به آن، مانند ارتباط بی واسطه و در لحظه با مخاطب، بی پیرایه بودن و تاثیر عمیق گذاشتن بر مخاطب در زمان اندک و... قابل توجه است، اما در این مقال کوشش شد از یک منظر آن هم مفهوم انسان، فضا- اجرا به "تئاتر خیابانی" نگاه شود.