در حال بارگذاری ...
همزمان با روز نیروی هوایی و در گفت و گو با مدیر هنرهای نمایشی ارتش ج.ا.ا. مطرح شد:

کنکاشی بر تئاتر در نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران

ایران تئاتر- علی رحیمی: براساس اسناد در دسترس، اجرای تئاتر در نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به سال ۱۳۳۴ بر می گردد و دوران طلایی آن بین سالهای ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۶ می باشد.

نیروی هوایی ارتش در کنار وظیفه ذاتی خود یعنی حفاظت از مرزهای هوایی و پشتیبانی از نیروهای رزمی دیگر، در حوزه های مختلف از جمله هنر نیز فعالیت های در خور و شایسته ای داشته است.

فرا رسیدن روز نیروی هوایی فرصت ویژه ای داد تا بتوانیم فعالیت های هنری این نیرو را در عرصه هنرهای نمایشی مورد کنکاش قرار دهیم.

در این ارتباط به سراغ سیامک موحدی از هنرمندان با سابقه تئاتر ارتش جمهوری اسلامی ایران رفتیم. وی دانش آموخته کارشناسی کارگردانی نمایش و کارشناسی ارشد پژوهش هنر است و سالهاست به عنوان مدیر هنرهای نمایشی و جانشین مرکز رسانه ای و امور هنری ارتش فعالیت می کند.

 

نیروی هوایی از چه سالی در حوزه تئاتر فعالتش را آغاز کرد.

پیش درآمد صحبت در خصوص تئاتر در نیروی هوایی، توجه به تئاتر ارتش است که اطلاعات آن از دل آرشیوهای موضوعی، ماهنامه های ارتش و نیز پایان نامه کارشناسی ارشد جناب آقای محمد حمزه زاده به دست آمده اند. براساس اسناد و مدارک به دست آمده،  از سال 1300 و درست زمانی که تئاتر در کشور در رکورد بود، بسیاری از نمایش ها با سانسور روبرو بودند و خیلی از گروه ها منحل شده بودند، تئاتر در ارتش فعال بود که نمونه مطرح آن اجرای نمایش «بزم بهرام گور» در سال 1314 توسط سرهنگ احمد بهار مست است.

با شروع تئاتر مدرن در کشور از سال 1320، ارتش به عنوان اولین نهاد دولتی چه در اجرا و چه در چاپ نمایشنامه پیش قدم شد. چاپ نمایشنامه های «رزم بیژن و هومان» در سال 1321، «بزم بهرام گور» در سال 1322 و نمایشنامه «روان ایران یا شکست اهریمنان» در سال 1325 توسط احمد بهارمست در چاپخانه ارتش از آن جمله هستند.

در بحث اجرا نیز براساس اطلاعات ماهنامه ارتش فعالیت های نمایشی از «رزم بیژن و هومان» به نویسندگی و کارگردانی سرهنگ احمد بهارمست در سال 1323 رسمیت می یابد.

در خصوص نمایش در نیروی هوایی نیز در دسترس ترین خبر به سال 1334 باز می گردد. در این سال ماهنامه نیروی هوایی خبری در خصوص سه پرده نمایش به مناسبت جشن 25 مهر در گردان هوایی تبریز در حضور تیمسار گیلانشاه منتشر نموده است که این خبر در دسترس ترین اطلاعات تئاتری در نیروی هوایی است.

در سال 1336 تئاتر در ارتش به شهرستان ها و یگانهای دور هم می رود و نمایش جایگاه خود را در کشور پیدا می کند. در این سال نمایشنامه ای با نام «مادر فداکار» در مشهد و نمایشنامه ای تاریخی با نام «نادر شاه» از طرف تیپ شکاری در سالن نیروی هوایی دوشان تپه به نفع امور خیریه انجمن بانوان افسران نیروی هوایی به اجرا در آمد.

در ادامه این فعالیت ها، از سال 1337 هر هفته روزهای جمعه یک برنامه رادیویی با عنوان انجمن بانوان افسران نیروی هوایی(ابانه)  توسط بانو شهناز شاهرخی و سرهنگ خلبان نصراله شاهرخی و فرزندشان دوشیزه ثریا شاهرخی اجرا شد. در همین سال نمایشنامه «آتش زیر خاکستر» نیز توسط جناب آقای جعفری و بانو شهلا و سایر هنرمندان گروه جعفری به سفارش انجمن بانوان افسران نیروی هوایی به نفع امور خیریه در تماشاخانه پارس به روی صحنه رفت.

در 28 مرداد 1339 به مناسبت سالگرد رستاخیز ملی مراسمی توسط نیروی هوایی برگزار و یک نمایش خیمه شب بازی در آن اجرا گردید. یک سال بعد، نمایش «مدیریت» در 8 آذر 1340 در پادگان جنوبی دوشان تپه اجرا شد و به دلیل استقبال، در پادگان وحدتیه دزفول نیز به روی صحنه رفت. این حرکت باعث تشکیل یک گروه تئاتر در این پایگاه و اجرای نمایشی در 21 آذرماه 1341 به مناسبت روز نجات آذربایجان شد.

در سال 1351 در پایگاه هوایی بوشهر دو نمایش «حالت چطوره مش رحیم» نوشته ابراهیم خلج و نمایش «افعی طلایی» نوشته علی تصیریان به کارگردانی زنده یاد گروهبان ناصر فروغ که از بازیگران خوب تئاتر و سینمای ارتش و کشور بود به روی صحنه رفت. او در سال بعد نیز در همان پادگان نمایشنامه «پهلوان کچل» اثر علی نصیریان را به روی صحنه برد.

ناصر فروغ که تاثیر آن در تئاتر نیروی هوایی محسوس است، در ادامه فعالیت های خود، نمایشنامه «از پا نیفتاده ها» نوشته غلامحسین ساعدی و نمایش «زار» نوشته جوان بخش را در بوشهر به روی صحنه برد و سپس به همدان منتقل گردید.

وی در همدان نیز یک گروه توانمند راه انداخت و در آنجا نمایش از پا نیفتاده ها، آموزگاران، افعی طلایی و طبیب اجباری اثر مولیر را کارگردانی کرد.  علاوه بر زنده یاد ناصر فروغ در اوایل دهه 50، نمایش های دیگری نیز مثل «سایه بازی» توسط آقای حسینی و «دارالمجانین» و «جعفر خان از فرنگ برگشته» به کارگردانی حسین ایل بیگی با نام مستعار کسری، «آسیدکاظم» نوشته مرحوم محمود استاد محمد به کارگردانی بهزادپور و ... به روی صحنه رفتند.

در سال 1356همزمان با اوج حرکت های مردمی علیه رژیم پهلوی، فرماندهان سعی کردند در پادگان ها برنامه های هنری را شکل دهند. در این سال نزدیک به 392 برنامه هنری اجرا می شود که در میان آنها، 136 نمایشنامه ملی، میهنی، حماسی و تاریخی مثل نانوا، ایران هدیه مرا بپذیر، مرشد، مرگ با لبخند، چهره انقلاب، آسید کاظم و ... اجرا شد که بخش از آنها در در پایگاه های مختلف نیروی هوایی مثل بوشهر، اصفهان، بندرعباس، همدان، دزفول و ... به روی صحنه رفتند. 

در نیمه اول سال 1357 زنده یاد ناصر فروغ نمایشنامه «ماهی سیاه کوچولو» را در پایگاه هوایی همدان به روی صحنه برد و بدین ترتیب پرونده تئاتر قبل از انقلاب با پایان ان نمایش بسته شد.

 

بعد از پیروزی انقلاب تغییری در روند تئاتر در نیروی هوایی شاهد بودیم یا همچنان روند رشد خود را ادامه داد؟

بعد از انقلاب فضا تاحدودی تغییر کرده بود و فضایی با المان ها، عقاید و افکار جدید ایجاد شده بود. در اوایل نمایشنامه های کوتاه در مناسبت های مذهبی اجرا می شد. بعد از مدتی در پایگاه شکاری مهرآباد یک انجمن های اسلامی تشکیل و آقای محمد حمزه زاده که از هنرمندان خوب تئاتر بود در اولین سالگرد پیروزی انقلاب با کمک سربازان وظیفه دو نمایش «2+2=22» نوشته سرباز وظیفه احمد ابوالحسین و روزهای «آتش و خون» نوشته طالبی را کارگردانی کرد.

این حرکت بسیار مثبت و تاثیرگذار بود و فتح بابی برای تاسیس یک کانون فرهنگی و هنری در اوایل سال 1359 در خانه های سازمانی پایگاه مهرآباد شد. این کانون در ایام مناسبتی کارهای خوبی به اجرا در حوزه تئاتر اجرا می کرد.

در همان دوران نمایش هایی مثل «شهید» توسط حمید زندی آزاد در پایگاه هوایی همدان، «مثل خیر و شر» اثر همافر اکبری پور  در پایگاه هوایی بندرعباس، «عمو زنجیرباف» نوشته پرویز بشردوست و به کارگردانی ستوان یکم رضا حافظی در پایگاه هوایی همدان اجرایی شد.

این فعالیت های خودجوش باعث شد تا در همان سال واحد تئاتر در اداره سیاسی و ایدئولوژی (عقیدتی سیاسی فعالی) ستاد نیروی هوایی تاسیس شود. از این سال به بعد هنرمندان تئاتر با یک انسجام و هماهنگی فعالیت خود را ادامه دادند.

نمایش «از پا نیفتاده ها» را باید یکی از اولین نمایش های پس از تشکیل واحد تئاتر بدانیم. نمایشی که با وجود تمرین، با شروع جنگ تحمیلی در 31 شهریور 59 نیمه تمام ماند.

اولین نمایش پس از آغاز جنگ توسط هنرمندان نیروی هوایی، نمایش « بن بست» بود که با مضمونی سیاسی از جنگ به مناسب عید سعید مبعث در ستاد فرماندهی کل ارتش اجرا شد و اساس آن بداهه سازی بازیگران بود.

در همین سال نمایش «سربداران» نوشته تابخش فنائیان و به کارگردانی ابراهیم شجاعی در ایستگاه پدافند هوایی جاسک اجرا شد.

فعالیت های تئاتر نیروی هوایی با حضور هنرمندان با تجربه خود مثل حسین آهنی، سید غلامرضا میرسعید، محسن گلناری، رحیم محمودی، مختار ملکی، جواد ابوذری، تفرشی پور، بهمن روزبهانی، اکبر محبوبی فر، امیدعلی پیری، محسن یگانه، مرتضی اکبری، علی نوبری، سید محمد قاضی میرسعید، عباسعلی حمزه پور، چنگیز سلحشور، ابراهیم شجاعی، محمد ناصیر شریفی، محمد حمزه زاده، عباس محبی و حسین سرائی تا سال 1368 با مضامینی همچون دفاع مقدس، مذهبی، آزاد و کوتاه ادامه داشت و حتی در جشنواره های دفاع مقدس، فجر و ... نیز حضور داشتند.

در سال 1367 به ابتکار مرکز هنرهای نمایشی نیروی هوایی اولین مسابقه نمایش نامه نویسی برگزار شد که نمایشنامه «سفیدی که زندگی را سیاه می کند» نوشته علی ظهوریان از مشهد و «لحظه تصمیم» نوشته محمد علی پوراسلامی از بندرعباس به عنوان آثار منتخب انتخاب و بعدها اجرا شدند.

اولین جشنواره سراسری تئاتر نیروی هوایی نیز در سال 1369 با سعی و کوشش سرهنگ محسن گلناری رئیس وقت مرکز هنرهای نمایشی نیروی هوایی با کمک سرگرد غلاسین تسعیری و سرگرد محمد حمزه زاده پایه گذاری شد.

سال 1370 سازمان عقیدتی سیاسی کارکنان خود را در رشته های هنری از جمله تئاتر بورسیه کرد و برخی هنرمندان برای ادامه به دانشگاه هنرهای زیبا راه یافتند و به مرور تئاتر جایگاه آکادمیک پیدا کرد.

در دی ماه  سال 1372 جشنواره ای سراسری «تئاتر تقابل» با حضور 17 گروه نمایشی از بسیج، نیروی انتظامی و نیروی هوایی در نیروی هوایی برگزار شد و تئاتر در این نیرو رشد بسیاری خوبی یافت به نحوی که در سال 1375 تعدادی از هنرمندان مثل ناصر فروغ، محسن گلناری، محمد علی پوراسلامی، سعید قائمی، محمد رضا باقری، مرتضی اکبری، بهروز باقری، علی اصغر شریف زاده، محسن یگانه، هدایت الله آقابابائیان، برزو اردشیری، محمد صدارتی، عباس قاصدی و فیروزه سلوکی توانستند مدرک درجه 3هنری وزارت فرهنگ و ارشاد را دریافت کنند.

از سال 1376 کمی دچار رکود در نیروی هوایی شدیم و فعالیت های هنری به دلیل عدم حمایت ضعیف شد، هرچند از سال 78 با برگزاری اولین جشنواره سراسری تئاتر ارتش در سال 78 دوباره تئاتر رونق گرفت. از اولین جشنواره نگرش نسبت به تئاتر در ارتش تغییر کرد و هم هنرمندان و هم مسئولین  تئاتر را حرفه ای تر دنبال کردند.

 

اما این جشنواره نیز تا حدودی با مشکلات متعدد روبرو شد و چند سال از رونق افتاد.

بله متاسفانه تا سال 1385 این جشنواره در 5 مرحله با دبیری جناب آقای حمزه زاده برگزار می شد. از آن سال نیز من به عنوان دبیر جشنواره دو دوره ششم و و هفتم را برگزار کردم اما جشنواره به دلیل برخی مشکلات حمایتی دچار رکود شد. تا امسال که در اردیبهشت ماه توانستیم بار دیگر این جشنواره را برپا کنیم. در این جشنواره نیروی هوایی حضور خوبی داشت. نمایش منتخب آن با نام «مهنا» به کارگردانی آقای اکبرمیرزایی از پایگاه هوایی شیراز بودند و به زندگی پربار شهید دوران می پرداخت.

 

با کمی مرور تاریخی ، می پذیرید که گرچه در دهه های گذشته نیروی هوایی در تاتر کشور تاثیرگذار بود و حتی در جشنواره های مختلف مثل فجر، مقاومت و... حضور می یافت اما در دهه های اخیر افول شده است؟

بله. این موضع وجود دارد. دلیلش هم این است که اولا در آن زمان بخشی نام جشنواره جشنواره ها در فجر وجود داشت که ما نیز شرکت می کردم. از سال آتی در حال برنامه ریزی برای حضور هستیم.

از طرفی دیگر سازمان هدف گذاری اصلی سازمان عقیدتی سیاسی ارتش در سال های اخیر، به تصویر کشیدن و به روی صحنه بردن موضوعات مرتبط با ارتش و مسائل مربوط به آن است.

و در کنار آنها موضوع مهمتر اینکه نسل طلایی نیروی هوایی رفته اند و شاید الان کارشناس تئاتر به آن معنی ندارد. در حال حاضر آقای گلشن مژدهی، مهدی اصغریان، کیانی، رستمیان، علی غلامی، قاسم حقیقی، الیاس شمس آبادی، مشعوف و ... هستند که در جشنواره های مختلف کار می کنند.

 

چه تعداد گروه‌ تاتری در این نیرو فعال هستند و بیشتر حول چه محورهایی تئاتر اجرا می کنند؟

جدای از پدافند هوایی که مدتی است از بدنه نیروی هوایش ارتش جدا و مستقل شده است، در حال حاضر حدود 110 تا 120 نفر هنرمند فعال در نیروی هوایی داریم که اگر کارکنان وظیفه را نیز حساب کنیم حدود150 تا160 نفر در تئاتر حرفه ای فعال هستند. البته من در خصوص تئاتر کوتاه و آزاد صحبت نمی کنم.

 

برای این تعداد هنرمند، سالن تئاتر در نیروی هوایی وجود دارد یا برای اجرا به سالن های دولتی و خصوصی رجوع می کنند؟

ما در کلیه پادگان های ارتش، کوی های سازمانی، مجتمع های سازمانی سالن تئاتر و سینما داریم. البته خیلی از آنها فرسوده شده و کاربرد ندارد اما در حال حاضر 94 سالن سینما و تئاتر در ارتش آماده بهره بردای است. در خیلی از آنها نمایش اجرا می شود. حتی با برخی گروههای بیرون از سازمان نیز قرارداد اجرا داریم. اداره عقیدتی سیاسی نیروی هوایی هم زیر مجموعه سازمان عقیدتی سیاسی ارتش است و هنرمندان آن از این امکانات بهره مند هستند.

 

آیا امکان استفاده از سالن تئاتر این نیرو برای سایر هنرمندان فراهم است؟

بله، این امکان فراهم هست. مثلا سالن پرواز که قبلا برای نیروی هوایی بود اما الان متعلق به سازمان عقیدتی سیاسی ارتش است به نوعی مرکز اجرای نمایش کودک در شرق تهران محسوب می شود. سالن خیلی خوب و استانداردی است. امکانات تخصصی دارد و  تقریبا شبیه سالن سنگلج می باشد. در این سالن صبح ها گروه های حرفه ای روی صحنه می آیند. در حال حاضر آقای ناصر آویژه کار «مش مش قلی خان» را روی صحنه دارد و خیلی از دوستان مثل میثم یوسفی، علی یداللهی، مجتبی خمسه و... در آن کار روی صحنه برده اند.

 

برای سوال آخر می خواهم بدانم به نظر شما تئاتر چه جایگاه در نمایش توانمندی های نیروی هوایی می تواند داشته باشد؟

تاثیر زیادی دارد. یکی از این موضوعات نمایش جایگاه، زندگی شهدا و بزرگ مردان زیادی مثل شهید بابایی، شهید اردستانی، شهید دوران و ... در نیروی هوایی است. می توان بهترین نمایش ها را از شخصیت این بزرگواران نوشت و روی صحنه برود که فکر می کنم جایش خالی است و وظیفه ما و هنرمندان نیروی هوایی است که این قبیل موضوعات را دنبال کنیم.

 

 

 

 




نظرات کاربران