نگاه به فراسو در پیشخوان هنرهای اجرایی جشنواره 37

"نخستین پیشخوان ملی هنرهای اجرایی ایران" اتفاقی است که برای اولین بار در سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر رخ می‌دهد و امکانی است برای کارگردانان و گروه‌های تئاتری ایرانی که آن‌چه را انجام داده و می‌دهند در قالبی متمرکز و فشرده در معرض دید مهمانان خارجی بگذارند. در بخش بین‌الملل سی و هفتمین جشنواره‌ بین‌المللی «تئاتر فجر» شاهد رخدادی خواهیم بود که اگرچه در دوره‌های پیشین نمونه‌هایی کم و بیش مشابه با آن نیز به وقوع پیوسته است اما این بار با شیوه‌ای هدفمند و متمرکز تحت عنوان شُو کیس ظاهر می‌شود. معادل فارسی پیشنهادی سی و هفتمین دوره از جشنواره‌ «تئاتر فجر» برای شُو کیس، پیشخوان است و در عبارتی بسط یافته‌تر «نخستین پیشخوان ملی هنرهای اجرایی ایران» نام گرفته است که قرار است از 25 تا 29 بهمن 1397 به مدت پنج روز و همزمان با جشنواره برگزار شود. الگویی که امروز در جهان وجود دارد و یکی از مهم‌ترین امکانات معرفی آثار به فضای بین‌المللی را در اختیار برگزارکنندگان می‌گذارد  شُو کیس است که هنرمندان قادر خواهند بود طی آن به عرضه‌داشت (Presentation) آثار خود  بپردازند. اما چنین رخدادی تا چه اندازه در فضای تئاتری ما مسبوق به سابقه است و استمرار و برنامه ریزی‌های بلند مدت در این زمینه چه دریچه‌هایی را تبادلات بین المللی هنر تئاتر می‌تواند بگشاید؟ ایران تئاتر بر همین اساس گزارشی را در خصوص ویژگی‌ها و اهمیت این رخداد تهیه کرده که در ادامه می‌خوانید.

 

روند شکل‌گیری پلتفرم ارائه بین المللی آثار نمایشی

فرایند بین‌المللی‌سازی آثار تئاتری کشور از سیاست‌هایی است که به طور مشخص از جشنواره سی‌وچهارم فجر شکلی جدی تر به خود گرفت هرچند هنوز ساختار منسجم و متمرکزی برای آن پیش بینی نشده بود. بازار تئا‌تر ایران عمده‌ترین اقدام در این زمینه بود که اهداف خود را در راستای فعال کردن بیش از پیش تئا‌تر خصوصی، افزایش گردش مالی سالن‌ها، معرفی توانایی‌های تئا‌تر ایران به کمپانی‌های تئاتری کشورهای دیگر عنوان کرده بود.

به این ترتیب آنچه از جشنواره سی و چهارم به این سو مورد توجه قرار گرفت معرفی بیشتر آثار و نمایش‌های ایرانی به فضای بین‌المللی بوده است تا فرصت اجرا، حضور در فستیوال‌های خارجی و جلوه‌گری بین‌المللی. در این فاصله حضور متخصصان و مهمانانی که معمولاً در جشنواره حضور داشته‌اند تا به حال این فرصت‌ها را، کم یا بیش ایجاد کرده است و یکی از مهم‌ترین نمودهایش اتفاقی بود که از سی و چهارمین و سی و پنجمین دوره جشنواره آغاز شد و تا امروز ادامه داشته است و طی آن شاهد حضور پنج کارگردان جوان ایرانی در شهر بروکسلِ بلژیک بودیم. جالب این جا بود که همگی این‌ها خروجی جشنواره بودند و حضورشان در جشنواره منجر به رخ دادن این اتفاق شد و امکان سفر در قالب توری بین‌المللی را هم برای‌شان فراهم کرد. مثال‌هایی این چنین کم نیستند و بخشی از حضور در فستیوال‌های دیگر، از درون جشنواره فجر اتفاق افتاده است. 

به نظر می‌رسد مجموعۀ تجربه‌ها در این عرصه از یک سو و ضرورت روزافزون تعاملات بین المللی نقطه عطفی را توجه به ارائه آثار تئاتری کشور شکل داده و به نظر می‌رسد در این دوره شاهد برنامه‌ای مدون و عنوانی مشخص هستیم که هم میهمانانش با دقت برگزیده می‌شوند و هم هنرمندان و گروه‌های ایرانی براساس قاعده‌ای مشخص که در قالب پلت‌فرم پیشنهادی  در آن حاضر خواهند شد.

 

مختصات بخش پیشخوان هنرهای اجرایی جشنواره تئاتر فجر 37

طبق اعلام دبیرخانۀ جشنواره سی و هفتم فجر میهمانان بخش پیشخوان هنرهای اجرایی در طول پنج روز از 25 تا 29 بهمن به شکلی متمرکز به برنامه‌هایی خواهند پیوست که در آن‌ها امکان آشنایی با هنرهای اجرایی‌مان فراهم می‌شود و زمینه‌ای به وجود می‌آید که به واسطه این آشنایی امکان حضور در فضایی بین‌المللی برای تئاتر ایران هم ایجاد شود. چنانچه در فراخوان این بخش توضیح داده شده تعدای از آثار حاضر در جشنواره برحسب کیفیت‌سنجی توسط جشنواره و البته براساس ابراز تمایل گروه‌های حاضر در جشنواره که در قالب ثبت‌نام در این رویداد بروز پیدا می‌کند، در طول آن پنج روز در معرض دید میهمانان خارجی قرار داده می‌شوند.

بخش دیگری که با عنوان اجراهای پیوست یا  Linked Performances  در این دروه مشخص شده است شامل  کارهایی است که می‌تواند روی صحنه دیده شود اما مربوط به بخش «به علاوه‌ فجر» است و حتی آثاری هم که در جشنواره نیستند می‌توانند در این بخش ثبت‌نام کنند و از لینک‌های جشنواره با میهمانان‌ بهره ببرند و آن‌ها را به تماشاخانه‌های خود دعوت کنند و کارشان را در معرض دیدشان بگذارند. این بخش می‌تواند حوزه‌های مختلف تئاتر را دربربگیرد؛ از آثاری که روی صحنه هستند تا آثار خیابانی و محیطی و انواع و اقسام اجراهای دیگرگونه و این فرصت‌سازی‌ در قالب دیده شدن اجرا روی صحنه توسط این میهمانان فراهم شده است.

امکان Presentation  یا عرضه‌داشت یا ارائه نیز در این دوره از جشنواره در قالب سه بخش پیش بینی شده است. در عرضه‌داشت جامع یا Total Presentation این فرصت به گروه‌ها داده می‌شود تا با توجه به فرمتی که معرفی شده آثارشان را در محدوده زمانی 12 دقیقه برای متخصصان میهمان ارائه دهند. شکل دوم، ایده‌پردازی مختصر و مفید یا Pitching است و برخلاف عرضه‌داشت جامع که طی آن زمان بیشتری در اختیار ارائه‌کننده قرار می‌گیرد در این بخش زمان بسیار کوتاه است و تعداد بیشتری کار در زمان کوتاه‌تری ارائه می‌شوند و در نهایت گونه‌ای ملاقات چهره به چهره یا Fast Dating را شاهد خواهیم بود که ملاقاتی با زمان‌بندی محدود است و ارائه‌دهندگان می‌توانند با هر کدام از میهمانان که علاقه‌مند باشند دیدار کنند و طی آن دیدار به ارائه‌ مواد و مصالحی بپردازند که می‌تواند شامل خلاصه‌ کار، فیلم اثر، پرونده‌ اجرایی و چیزهای دیگر باشد که کار را معرفی کند.

مهمانان خارجی این بخش به سه دسته تقسیم‌بندی می‌شوند. بخشی از آن‌ها مدیران بین‌المللی تئاتر هستند. یعنی مدیران نهادها، کمپانی‌ها و گروه‌ها. بخشی نیز مدیران فستیوال‌ها یا مرتبط با فستیوال‌ها هستند؛ شامل پروگرامرها، برنامه‌ریزها یا کیوریتورهایی که در واقع برنامه‌های فستیوال‌ها را شکل می‌دهند و دسته سوم ایجنت‌ها یا واسطه‌های بین‌المللی که می‌توانند دسته‌ای از کارها را دعوت و فرصت‌هایی بین‌المللی برای آن‌ها ایجاد کنند که امروزه کاری با وجاهت در دنیاست و کسانی هستند که حرفه‌شان این است که در فستیوال‌ها و SHOWCASE ها شرکت کنند و با برخی از گروه‌ها قرارداد ببندند. ما با توجه به وسعمان و امکاناتمان مهمانانی از این سه دسته خواهیم داشت و بنابراین کشورهایشان هم می‌تواند متنوع باشد.

 

ضرورت‌ها و اقتضائات ارائه بین المللی آثار هنرهای نمایشی

با گسترش و توسعۀ فعالیت‌های تئاتری به نظر می‌رسد با این واقعیت غیرقابل انکار روبه رو هستیم که  زمان آن رسیده تا شرایط بین‌المللی‌سازی تئاتر ایران را از درون گروه‌ها ممکن کنیم و به بخش‌های بیرون از دولت ببریم. در تمام دنیا کمپانی‌هایی به عنوان ایجنت فعالیت می‌کنند و موقعیت‌ها را برای حضور فرا ملی گروه‌های هنری می‌سازند و بعد دولت‌ها به عنوان حامی شرایط را بیشتر فراهم می‌کنند. اما در ایران همیشه توقع بوده که دولت هم شرایط را به وجود آورد و نقش واسطه‌گری بین گروه‌ها داشته باشد و هم نقش حامی را ایفا کند.

اما در این زمینه چه اقتضائاتی را لازم است در نظر داشته باشیم. آنچه امروز در تئاتر دنیا بیشتر مطرح می‌شود این است که گروه‌ها نباید امکانات مالی خود را فقط به یک بخش کوچک مثل اجرای عمومی چند روزه متمرکز کنند بلکه باید به‌ تورهای ملی و بین المللی فکر کنند آن هم مشروط بر اینکه گروه‌ها بتوانند این توانایی را در خود پرورش دهند. برای این کار باید شرایط ذهنی و این نوع آمادگی را در گروه‌های تئاتری خود ایجاد کنیم تا این رویه‌ بین‌المللی‌سازی فعالیت خود را فرا بگیرند. این کار نیازمند آگاهی به دسته‌ای از فرآیندها و حقوق ملی و بین‌المللی است.

همچنین یکی از اقتضائاتی که به عنوان پیش نیاز در این زمینه لازم است مورد توجه قرار بگیرد، ایجاد شبکه ای است که در آن هنرمندان با هم ارتباط داشته باشند. شبکه ای که با گردش تولیدا و تورهای نمایشی در سراسر کشورمی تواند کمک کند که کارها در ایران دیده شود. امروزه هنرها جهانی هستند و ارتباط هنرمندان با تئاتر دنیا نیز بسیار اهمیت دارد.

 یکی از ویژگی‌های جالب توجه عرضه داشت هنرهای نمایشی این است که این امکان تنها محدود به گروه‌های تهرانی بلکه برای گروه‌هایی از سراسر ایران امکان‌پذیر است. چون در بخش عرضه‌داشت لزومی ندارد که کسی اجرایش را به تهران بیاورد و فقط کافی است که یک ارائه‌دهنده با متریال مورد نیاز به تهران بیاید. پس این امکانی بسیار وسیع و جذاب است که اگر ساکن دورترین نقطه ایران در قیاس با مرکز هم باشید بتوانید کارتان را معرفی کنید و لزومی ندارد که حتماً در فستیوال باشید و حتماً کارتان روی صحنه باشد.