بررسی نمایشنامه هایی که در فصل زمستان به صحنه رفته اند
نوشتن و کارگردانی همزمان؛ تمایل نیمی از کارگردان ها
ایران تئاتر: از اول دی تا آخر اجراهای عمومی سال ۹۸،شهر تهران میزبان بیش از ۲۰۰ نمایش بوده که در این گزارش نمایشنامه های اجرا شده را از جهات مختلف مورد بررسی قرار می دهیم.
در این گزارش به بررسی نمایشنامه های 125 نمایشی که از اول دی تا آخرین اجراهادر تهران در سالن های مجموعه تئاترشهر(سالن اصلی، سایه، چهارسو، قشقایی و پلاتو اجرا)، تماشاخانه ایرانشهر(سالن استاد سمندریان و استاد ناظرزاده کرمانی)، تالار محراب، تماشاخانه سنگلج، تالار حافظ، تالار مولوی(سالن اصلی و سالن کوچک)، تماشاخانه انتظامی(خانه هنرمندان)، خانه نمایش اداره تئاتر، حوزه هنری(تماشاخانه ماه و تماشاخانه مهر)، مجموعه تئاتر شهرزاد، تئاتر مستقل تهران، مجموعه دیوار چهارم، تماشاخانه دا، عمارت رو به رو، تماشاخانه شانو، خانه نمایش مهرگان، عمارت نوفل لوشاتو، تئاتر هامون، تماشاخانه سپند، تماشاخانه ملک، تماشاخانه مشایخی، تماشاخانه آژمان و تماشاخانه سرو اجرا شده می پردازیم. این نمایشنامه ها را از جنبه ایرانی یا غیر ایرانی بودن، کارگردان هایی که خود نویسنده آثارشان بوده اند، پرکارترین نویسنده های ایرانی، نمایشنامه های اقتباسی، متن هایی که بیش از یک بار اجرا شده اند، نمایشنامه نویسان زن ایرانی، نمایشنامه هایی با بیش از یک نویسنده، نمایشنامه هایی که به صورت گروهی نوشته شده اند و تعداد نقش(پرسوناژ)های نمایشنامه ها را مورد بررسی قرار می دهیم. البته در این سه ماهه تماشاخانهها و اجراهای آنها تحت تاثیر جشنواره بینالمللی تئاتر فجر و شیوع ویروس کرونا بودهاند که بر تعداد نمایشها تاثیر گذاشته. در این گزارش نمایشهای جشنواره بینالمللی تئاتر فجر و نمایشهایی که اجراهای آنها لغو شده را مورد بررسی قرار ندادهایم.
نمایشنامه ایرانی؛ همچنان در اولویت
از تاریخ 1 دی تا 29 اسفند 98 تعداد 125 نمایشنامه به صحنه رفته اند؛ که در این بین 24 نمایشنامه غیرایرانی و 101 نمایشنامه ایرانی بوده اند. در این میان داریو فو با سه نمایشنامه «همه دزدها که دزد نیستند»، «مرده فروشی» و «مارکولفا»، آرتور میلر با دو نمایشنامه «شصت دقیقه منهای یک» و «سقوط در کوه مورگان»، نیل سایمون با دو نمایشنامه «مسافرانی از شیکاگو» و «هتل کالیفرنیا» و مارتین مک دونا با دو نمایشنامه «ملکه زیبای لینین» و «قطع دست در اسپوکن» پیشتاز نمایشنامه نویسان غیر ایرانی هستند. از آنتوان چخوف(خرس)، برایان فریل(فیلادلفیا من دارم میام)، بن جانسن (ولپن)، اوژن یونسکو(خانم آوازخوان کله طاس)، آرنولد وسکر(آشپزخانه)، سباستین تیری(آقای اشمیت کیه؟)، آگوتا کریستوف(جان و جو)، دیوید ممت(اولئانا)، جان پاتریک شنلی(شک)، آگوست استریندبرگ(پلیکان)، آلبرکامو(رکوئیم برای یک راهبه)، فلوریان زلر(پسر)، پیتر بروک و ماری هلن اشتاین(مردی که...)، بت هنلی(جنایات قلب) و جان لورگان(قرمز) فقط یک نمایشنامه به صحنه رفته است.
نوشتن و کارگردانی همزمان؛ تمایل نیمی از کارگردان ها
از میان 101 اثر ایرانی که که در این سه ماه به روی صحنه رفته؛ 66 کارگردان، علاوه بر کارگردانی، نوشتن متن های خود را نیز برعهده داشته اند که می توان به «و همیشه پاییز...» مهیار جوادیها، «متساویالساقین» عمادالدین رجبلو، «محرمانه» سید محسن میرهاشمی، «مراسلات فقط» حسم لک، «بوقلمون» خیرالله تقیانیپور، «شیرخشک» نوید معمار، «سکرات» محمدحسین معارف، «ابر شلوارپوش» علیرضا اخوان، «حیاط خانه حشمت خانم» عظیم موسوی، «ژوئیسانس» امیربابا شهابی، «فائزه یوسفی» حسین برفینژاد، «پدر خط فاصله پسر» سینا دلشادی، «ابتدا وارد میشود» فرید یوسفی، «بیگانه در خانه» سیدمحمد مساوات، «نسخه ویراستار» بهروز سالمی، «مجلس قتل رئیس جمهور» امیر امیری، «فرمالیته» علی صفری، «آدم، آدم است؟» میلاد مرادینسب، «برخورد نزدیک در نیویورک» کرماله سبیمانی، «3/14» امیرموسی کاظمی، «شکستگی» حسین نیرومند، «مشق شب» امیر نجفی و «رهایی از شائولین» متین اوجانی اشاره کرد.
چهار نمایشنامهنویس؛ پیشتاز در نوشتن
در این میان و از بین 101 اثر ایرانی، 4 نویسنده بیش از یک اثر در این سه ماه به روی صحنه داشته اند. احسان امانی با «لئوپلد» و «داستانهای عامهپسند»، باقر سروش با «رفتم سیگار بخرم ده سال طول کشید» و «حال همه ما خوب است»، داریوش علیزاده با «سبکی» و «لرز» و قطبالدین صادقی با «آئینه آنتیگون» و «چنور» پیشتاز در نوشتن بودهاند.
تمایل کم کارگردان ها به نمایشنامههای گروهی
در فصل پاییز و در بین تمام 101 اثر ایرانی، هیچ نمایشی به صورت گروهی نوشته نشده است.
نمایشنامه هایی با چند نویسنده
در این سه ماه 9 نمایشنامه بیش از یک نویسنده داشته اند؛ که میتوان از «پاتوق» مهدی پاشایی و سیما تاجیک، «است» امیر ابراهیمزاده و پرنیا شمس، «یل بانوآن» محمدمهدی مروتی و المیرا غفوریان، «مانداب» اشکان بخشنده و فردین افشارفر، «دکتر سایکو» رضا زارعی و یاسمن صمدزاده، «لانچر5» مسعود صرامی و پویا سعیدی، «مانستر» حمیدرضا اسدزاده و کوروش شاهونه، «قتل در موقعیت 35 درجه شمالی» شهاب مهربان و علی ساعدی و «ماسک» بهزاد اقطاعی و ماهک مجد نام برد.
زنان نویسنده در زمستان
در این فصل، 19 نفر از مجموع نمایشنامه نویسان، زنان بوده اند که نمایشنامههای آنها اجرایی شده؛ اما اکثریت آن ها نسل جدیدی از بانوان در نمایشنامه نویسی ایران به شمار می روند. از نمایشنامه نویسان زن که در این سه ماه متنی از آن ها به روی صحنه بوده میتوان به نغمه ثمینی(بچه)، کیمیا کاظمی(تولدبازی)، کاملیا غزالی(من یه زنم صدامو میشنوین؟)، صبا نجاتی(دریملند)، نغمه نوذری(اتاق پرو)، لیلی عاج(نایب سرخیها)، الهه مجلسی(نیم فاصله)، نورا کاظمی(تنها)، فاطمه محمودی(نقل مکان)، سارا حسین(دارالمجانین مدرن)، مهدیه طاهری(رویای لاک رنگی)، صحرا فتحی(پونز)، شیما اسدی(من مردم روزی که به دنیا آمدم) و شادی اسدپور(بازگشت مردگان) اشاره کرد.
آثار اقتباسی در فصل زمستان
در بین 101 نمایشنامه ایرانی، 13 نمایشنامه به صورت اقتباسی نوشته شده اند؛ حقیغت حغیقت امیرعلی ابراهیمی(با برداشتی آزاد از چنین است اگر چنین به نظرتان میرسد لوئیجی پیراندلو)، قهوه قجری آتیلا پسیانی(بر اساس هملت شکسپیر)، ملکوت پوریا طهرانی( بر اساس ملکوت بهرام صادقی)، اختراع والس مهدی اسدزاده(بر اساس اثر ولادیمیر ناباکوف)، شازده احتجاب افشین زمانی(با نگاهی به شازده احتجاب نوشته هوشنگگلشیری)، دزدان شماره 43 شاهین صادقیان(بر اساس همه دزدها که دزد نیستند داریو فو)، قتل در موقعیت 35 درجه شمالی شهاب مهربان و علی ساعدی(براساس رمان در خیابانی که تو در آن زندگی میکنی اثر ماری هیگینز کلارک)، یل بانوآن محمدمهدی مروتی و المیرا غفوریان(اقتباسی از داستانهای شاهنامه)، نقل مکان فاطمه محمودی(اقتباسی از داستانی از محمدعلی جمالزاده)، مرثیهای برای ژاله م. و قاتلش میلاد فرجزاده(براساس داستان مرثیهای برای ژاله م. و قاتلش از ابوتراب خسروی)، فرانکنشتاین ایمان افشاریان(بر اساس فرانکنشتاین مری شلی)، سمفونی کوچک سکوت سیتا راستگو(نگاهی به نمایشنامه مردگان بی کفن و دفن ژان پل سارتر) و سوختن مهرداد کوروشنیا(با نگاهی به رمان مفتش و راهبه نوشته کالین فالکنر و به ترجمه جواد سید اشرف).
متنهایی که بیش از یکبار اجرا شدهاند
در فصل زمستان و از بین 125 نمایشنامه، هیچ نمایشنامهای با دو گروه متفاوت به صحنه نرفته است.
تمایل کم کارگردان ها به نمایشنامه های پر پرسوناژ
در این فصل، 8 نمایشنامه با 1 پرسوناژ(نقش)، 40 نمایشنامه بین 2 تا 5 پرسوناژ، 44 نمایشنامه بین 6 تا 9 پرسوناژ، 24 نمایشنامه بین 10 تا 15 پرسوناژ، 7 نمایشنامه بین 16 تا 25 پرسوناژ و 2 نمایشنامه «آشپزخانه» آرنولد وسکر و به کارگردانی حسن معجونی و «اپرای 90» به نویسندگی و کارگردانی عباس عبداللهزاده با بیش از 25 پرسوناژ به روی صحنه رفتهاند.