تئاتر آلمان چگونه توانست خود را با شیوع کرونا سازگار کند؟

این روزها در آلمان و برخی دیگر از کشورهای اروپایی زمزمه قرنطینه مجدد و افزایش دوباره محدودیت در فعالیت‌های اجتماعی به گوش می‌رسد. بر این اساس حضور مردم در اماکن عمومی بار دیگر با محدودیت‌هایی مواجه خواهد بود. پیش از شروع فصل پاییز بسیاری از سالن‌های تئاتر در کشور آلمان مانند تجربه ای شبیه ایران توانسته بودند خود را با شرایط ویژه پسا کرونا تطبیق دهند و پس از مدتی وقفه بار دیگر درهایشان را به روی تماشاچیان باز کنند.

پیش از شیوع ویروس کرونا و در زمانی که زندگی عادی در شهرهای مختلف جهان جریان داشت بسیاری از علاقه‌مندان تئاتر در پایتخت آلمان مشتاق تماشای نمایش‌های گروه تئاتر «برلینر» بودند. تماشاچیانی که برای دیدن نمایش‌های گروه برلینر به سالن نمایش قدیمی این گروه در شهر «برلین» می‌رفتند کنار یکدیگر با فاصله بسیار اندکی روی صندلی‌های تاشوی چوبی با روکش مخمل قرمز رنگ می‌نشستند. اما پس از شیوع کرونا شرایط تغییر کرد. در این زمان هر کدام از علاقه‌مندان تئاتر که به سالن نمایش اختصاصی برلینر سر می‌زد خود را در مکانی می‌یافت که به دلیل تغییر شکل گویی در حال تعمیر و نوسازی است.

سالن های تئاتر در ایران با جدیت به رعایت پروتوکل های بهداشتی توانستند اعتماد گروه اجرا و مخاطبان را جلب کنند . کشورهای دیگر نیر از همین روش استفاده کردند .فصل جدید نمایش‌های گروه برلینر که در آستانه شروع پاییز آغاز شد از همه نظر نظر از جمله نحوه پذیرایی از تماشاچیان کاملا جدید بود. تعداد صندلی‌های سالن نمایش اختصاصی این گروه که در حالت عادی امکان میزبانی از هفتصد تماشاچی را داشت به دویست صندلی کاهش یافت و رقم بازدیدکنندگانی که شانس دیدن نمایش‌ها را می‌یافتند حدود هفتاد درصد کمتر از شرایط پیش از کرونا شد. در واقع این بهایی بود که سالن‌های تئاتر در آلمان باید بابت پذیرایی دوباره از تماشاچیان در شرایط جدید می‌پرداختند.

وضعیت سالن‌های نمایش آلمان پس از کرونا

پس از همه گیر شدن کرونا و افزایش وخامت اوضاع سالن‌های تئاتر و سینما جزو نخستین مکان‌هایی بودند که به عنوان متهمان اصلی پخش این ویروس جدید شناخته شدند. در مجموع سالن‌های سربسته با فضای محدود که در آنها جمعیت زیادی ازدحام کرده است یکی از کانون‌های اصلی پخش این ویروس به شمار می‌رود. از همین رو سالن‌های تئاتر آلمان پس از مدتی تعطیلی به دلیل قرنطینه برای بازگشایی مجدد ملزم به سازگاری با شرایط تازه و پیروی از قوانین جدید مقابله با کرونا شدند.

یکی از مهمترین قوانین وضع شده برای مقابله با ویروس کرونا رعایت فاصله ایمنی افراد با یکدیگر است. به این معنی که افراد حاضر در اماکن عمومی، به خصوص اماکنی با فضای بسته، باید حداقل یک و نیم متر از یکدیگر فاصله داشته باشند. التزام به این قوانین موجب شد تا سالن‌های نمایش آلمان تغییراتی را در نحوه آرایش صندلی تماشاچیان اعمال کنند؛ به گونه‌ای که هر صندلی باید نسبت به صندلی‌های کناری خود و صندلی‌های جلو و عقب حداقل یک و نیم متر فاصله داشته باشد. فاصله استاندارد میان تماشاچیان با صحنه نمایش نیز حداقل دو و نیم متر تعیین شده است. به این ترتیب اکثر سالن‌های نمایش آلمان پس از اعمال تغییرات ایمنی مذکور ناگزیر از آغاز فعالیت با یک چهارم ظرفیت پیشین خود شدند.

محل نشستن تماشاچیان در سالن نمایش گروه تئاتر برلینر در حال حاضر به صورت صندلی‌های جفت طراحی شده است. به این معنی که دو صندلی در کنار یکدیگر به شکل عادی و چسبیده به هم قرار گرفته‌اند و فاصله ایمنی آنها با صندلی‌های مجاور از چهار طرف رعایت شده است. این نوع از فاصله گذاری به زوج‌های تماشاچی اجازه می‌دهد که بتوانند نمایش را در کنار یکدیگر مشاهده کنند؛ یعنی اعضای یک خانواده و دوستانی که با هم برای تماشای نمایش آمده‌اند و از صحت و سلامت هم اطمینان دارند مجبور نیستند نمایش را در تنهایی مشاهده کنند و می‌توانند دو به دو کنار یکدیگر بنشینند.

جدا کردن تماشاچیان تئاتر از یکدیگر با تمهیدات ویژه

پس از شیوع کرونا بسیاری از اماکن عمومی آلمان برای جلوگیری از گسترش این ویروس اقدام به استفاده از طلق‌های شیشه‌ای شفاف کردند. مراکز خرید و فروشگاه‌های بزرگ جزو نخستین امکان عمومی بودند که از وجود طلق‌های شیشه‌ مانند ساخته شده از جنس پلاستیک برای رعایت فاصله اجتماعی بهره گرفتند. وجود این طلق‌ها در پیشخوان فروشگاه‌ها موجب ایجاد فاصله میان فروشنده و خریدار می‌شد و در عین حال از برخورد دم و بازدم آنها به یکدیگر جلوگیری می‌کرد.

پس از آن برخی از سالن‌های نمایش آلمان نیز جهت تضمین امنیت و سلامت تماشاچیان و بازیگران حاضر در صحنه اجرای همین الگو را در دستور کار قرار دادند. به عنوان مثال سالن نمایش تالیا واقع در شهر هامبورگ آلمان از وجود دیوارهای طلقی شفاف برای ایجاد فاصله ایمنی در سالن استفاده کرده است.

مواردی که به آن اشاره شد یعنی فاصله گذاری میان صندلی‌ها و استفاده از دیوارهای طلقی برای جدا سازی تماشاچیان از یکدیگر به طور عمده تمهیدات عمومی به کار گرفته شده در سالن‌های تئاتر آلمان را شامل می‌شود. این نکات ایمنی جهت بازگشایی مجدد تماشاخانه‌ها پس از قرنطینه تعیین شده است. برخی از ایالت‌های آلمان علاوه بر موارد اشاره شده تمهیدات ایمنی مکملی را نیز جهت پیشگیری از گسترش ویروس کرونا در سالن‌های نمایش در نظر گرفته‌اند.

به عنوان مثال در تعدادی از سالن‌های نمایش این کشور شاهد اجبار تماشاچیان به استفاده از مایع ضد عفونی دست هنگام ورود به سالن هستیم. علاوه بر آن بسیاری از سالن‌های نمایش آلمان اتاق‌های ویژه نگهداری لباس و اتاق‌های امانت خود را تعطیل کرده‌اند. به این ترتیب تماشاچیان دیگر نمی‌توانند پیش از حضور در سالن اجرای نمایش لوازم و لباس‌های اضافه‌ای که همراه دارند را در اتاق دیگری به امانت بگذارند. تعیین مسیرهای ورود و خروج مجزا به سالن نمایش نیز یکی دیگر از تمهیداتی است که برای تامین ایمنی تماشاچیان در سالن‌های تئاتر در نظر گرفته شده است. با انجام این کار و استفاده از مسیرهای عبور و مرور یک طرفه برای ورود به تماشاخانه یا خارج شدن از آن افراد کمتری در معرض تماس مستقیم با یکدیگر قرار می‌گیرند و احتمال ابتلای آنها به ویروس کرونا کاهش می‌یابد.

استفاده از فناوری‌های نوین برای مقابله با کرونا در سالن‌های نمایش

یکی از اقدامات مهمی که پس از شیوع کرونا برای جلوگیری از گسترش این ویروس در بیمارستان‌ها انجام گرفت استفاده از ضدعفونی کننده‌های سازگار با محیط زیست به منظور پاکسازی محیط بود. بسیاری از این مواد ضد عفونی کننده که با نام ضد عفونی کننده‌های سبز شناخته می‌شوند بر پایه پراکسید هیدروژن یا آب اکسیژنه ساخته شده‌اند و تاثیر آنها بر دفع ویروس کرونا مورد آزمایش و اثبات قرار گرفته است. برای راحتی کار دستگاه‌هایی مجهز به فناوری جدید ساخته شده است که محیط های بهداشتی کوچک و بزرگ نظیر بیمارستان و درمانگاه را به طور خودکار توسط مواد ضدعفونی کننده مذکور از وجود باکتری و ویروس پاک می‌کند.

در حال حاضر علاوه بر بیمارستان‌ها تعدادی از سالن‌های تئاتر آلمان نیز به سوی استفاده از دستگاه‌های ضد عفونی کننده سبز حرکت کرده‌اند. نوع آزمایش شده از این دستگاه‌های خودکار در اتاق‌ها و سالن‌هایی با گنجایش صد و پنجاه متر مکعب قابل استفاده است. ابزار مذکور محلول ضد ویروس حاوی پراکسید هیدروژن را در کل فضای سالن پخش می‌کند تا تمام سطوح به طور کامل ضد عفونی گردد. این کار از طریق تکنیک مه پاشی انجام می‌گیرد و محلول پاک کننده در تمام فضای اتاق افشانه می‌شود.

دستگاه‌های ضد عفونی کننده سبز تا کنون در برخی سالن‌های نمایش آلمان واقع در شهرهای آگسبورگ و برلین مورد استفاده و آزمایش قرار گرفته‌اند. نتایج حاصل از به کار گیری آنها نیز بسیار مثبت و امیدوار کننده ارزیابی شده است. به عنوان مثال گروه نمایش برلینر که یکی از این دستگاه‌های تمیز کننده هوا را در سالن نمایش اختصاصی خود مورد آزمایش قرار داده است تایید کرده که دستگاه مه پاش مذکور قادر است با افشانه کردن محلول ضد عفونی کننده در فضای سالن حدود نود و نه درصد از ویروس‌ها و باکتری‌های موجود در محیط را از بین ببرد. با مشاهده عملکرد مثبت این دستگاه مدیران سالن نمایش گروه تئاتر برلینر تصمیم گرفته‌اند علاوه بر سالن اصلی اجرا محوطه ورودی تئاتر و سرویس‌های بهداشتی سالن را نیز به این فناوری جدید مجهز کنند. از طریق استفاده از این فناوری می‌توان سلامت افراد حاضر در سالن‌های نمایش را بیش از پیش تضمین کرد.

به کار بردن ترفندهای جدید نمایشی برای کاهش احتمال ابتلا به کرونا

در ابتدای تابستان امسال با پشت سر نهادن مرحله نخست قرنطینه برخی از سالن‌های نمایش آلمان نیز به مانند تجربه ایرانیان اجازه بازگشایی مجدد یافتند. در آن زمان هر کدام از ایالت‌های این کشور قوانین خاص خود را برای بازگشایی اماکن عمومی اعمال کرد. به عنوان نمونه در ایالت باواریا همان قوانینی که در رابطه با بازگشایی مجدد موزه‌ها اعمال شده بود برای آغاز کار دوباره سالن‌های نمایش نیز اجرا گردید. این قوانین تعداد افراد حاضر در اماکن عمومی فرهنگی و هنری را تا حد امکان محدود کرده بود. با این حال فعالان عرصه نمایش توانستند با تغییر سبک کار خود تا حدی با این محدودیت‌ها کنار بیایند.

مدیران سالن نمایش «رزیدنز» در شهر «مونیخ» خود را با سیاست‌های بهداشتی ایالت باواریا تطبیق دادند و به جای نمایش‌های همیشگی و مرسوم خود به اجرای نمایش‌های جدیدی با سبک و سیاق تازه پرداختند. این نوع از اجراهای جدید نمایش‌های کوتاه یک ساعته بود که به جای اجرا برای مخاطبان فراوان برای تعداد محدودی از تماشاچیان اجرا می‌شد. علاوه بر نحوه اجرای نمایش‌های جدید نوع تعامل عوامل تولید و بازیگران تئاتر با تماشاچیان نیز دستخوش تغییر گردید. در سالن تئاتر رزیدنز در طول هر ده دقیقه تنها اعضای یک گروه کوچک چهار نفره اجازه داشتند ضمن رعایت نکات بهداشتی در سالن نمایش یا خارج از آن با بازیگران تئاتر دیدار و گفتگو داشته باشند.       

پس از مدتی سالن‌های تئاتر ایالت باواریا اجازه یافتند از حداکثر پنجاه نفر پذیرایی کنند. ضمن آنکه بازیگران تئاتر باید علاوه بر رعایت فاصله ایمنی با تماشاچیان از یکدیگر نیز فاصله می‌گرفتند. این امر اهالی تئاتر آلمان را بر آن داشت تا تعداد بازیگران نمایش را به حداقل برسانند. به عنوان مثال کارگردان و بازیگر ایتالیایی «آنتونیو لاتیا» که اکنون سال‌ها است در آلمان زندگی می‌کند و جزو فعالان سرشناس تئاتر اروپا محسوب می‌شود تصمیم گرفت نسخه‌ ویژه‌ای از نمایش «سه تفنگدار» را تنها با حضور چهار بازیگر در سالن رزیدنز به روی صحنه ببرد. این نمایش تنها در یک پرده و بدون هیچ توقف یا تنفسی اجرا ‌می‌شد. گرچه در زمان اجرای نمایش مذکور محدودیت تعداد افراد حاضر در سالن از پنجاه نفر به دویست نفر افزایش یافته بود اما دلیلی برای اجرای آن در چند پرده وجود نداشت. با توجه به اینکه رستوران تماشاخانه رزیدنز اجازه بازگشایی نداشت بهتر بود تماشاچیان در زمان کوتاهی نمایش را مشاهده نموده و سالن تئاتر را ترک کنند.

لزوم استفاده از روش‌های جدید برای اجرای نمایش

گروه نمایش برلینر که یکی از زبده‌ترین و خلاق‌ترین گروه‌های تئاتر آلمان به شمار می‌رود از همان ابتدای شیوع ویروس کرونا توانست خود را با شرایط جدید تطبیق دهد. اعضای این گروه در دوران قرنطینه از طریق اینترنت و روش‌های آنلاین ارتباط خود را با مخاطبانشان حفظ کردند و حتی نمایش‌هایی را در فضای باز به روی صحنه آوردند. اعضای فعال این گروه تئاتر آلمانی به سرعت دریافتند در شرایط جدیدی که ویروس کرونا بر هنرهای نمایشی تحمیل کرده است باید از اجرای نمایش‌هایی که بازیگران آنها ارتباط جسمی نزدیک و تنگاتنگی با یکدیگر دارند صرف‌نظر کنند. به همین دلیل اجرای این قبیل نمایش‌ها از لیست برنامه‌های بعدی گروه برلینر حذف شد و مدیران این تیم برنامه‌های نمایشی فصل تابستان و پاییز خود را بر اساس شرایط جدید تنظیم کردند.

در این میان توجه به یک نکته را نباید از نظر دور داشت. چالش مذکور که بازیگران تئاتر در آلمان و سایر کشورهای جهان پس از شیوع ویروس کرونا با آن مواجه شدند برای بازیگران ایرانی چندان جدید نیست و حتی شاید چالش محسوب نشود. بازیگران کشور ما پیش از شیوع کرونا نیز حین ایفای نقش‌های خود ارتباط جسمانی قابل توجهی با یکدیگر نداشتند. این حقیقت حداقل در رابطه با نوع تعامل بازیگران زن و مرد با یکدیگر بر صحنه نمایش غیر قابل انکار است. در واقع بازیگران ایرانی مدت‌ها پیش از شیوع کرونا بر این مشکل غلبه کرده‌ بودند. بنابراین اهالی و دست اندرکاران تئاتر در ایران حداقل در این زمینه یک قدم جلوتر از همتایان خارجی‌شان هستند و می‌توانند وقت و انرژی خود را صرف غلبه بر سایر چالش‌های دوران پسا کرونا نمایند.

خطر بزرگی که در دوران پسا کرونا تئاتر آلمان را تهدید می‌کند

در ابتدای شیوع ویروس کرونا و مطرح شدن بحث قرنطینه تئاتر آلمان در شوک بزرگی فرو رفت. با این حال بسیاری از اهالی تئاتر در این کشور توانستند به تدریج خود را با شرایط جدید وفق بدهند و با گذشت چند ماه راه هنری خود را در مسیرهای متفاوتی دنبال کنند. اما هنوز هم عده‌ای از فعالان تئاتر و مدیران هنری در آلمان برخی از محدودیت‌های اعمال شده توسط دولت و مسئولان اجرایی را چندان منطقی نمی‌دانند. آنها با مشاهده ضرر و زیان هنگفتی که در طول ماه‌های اخیر بر سالن‌های نمایش تحمیل شده است مدام این پرسش را مطرح می‌کنند که چرا سرنشینان هواپیماهای مسافری امکان نشستن در کنار یکدیگر را دارند اما تماشاچیان تئاتر نمی‌توانند در سالن نمایش که فضای بازتری نسبت به هواپیما دارد در کنار یکدیگر بنشینند؟ این قبیل مدیران هنری سعی دارند به قانون‌گذاران بفهمانند که ضرر و زیان سالن‌های تئاتر به اندازه ضرر و زیان شرکت‌های هواپیمایی اهمیت دارد.

بخش عمده‌ای از درآمد فعالان تئاتر بستگی مستقیمی به میزان فروش بلیط سالن‌های نمایش دارد. شرایط جدید و تحمیلی ناشی از شیوع ویروس کرونا موجب شده است تا بسیاری از سالن‌های نمایش تنها با سی درصد گنجایش خود به فعالیت ادامه دهند و پذیرای تعداد کمتری از تماشاچیان بالقوه تئاتر باشند. این امر اجازه دستیابی آنها به درآمد و سود لازم برای ادامه فعالیت را نمی‌دهد. 

دولت آلمان با آگاهی از خطر اقتصادی بزرگی که تئاتر این کشور را تهدید می‌کند بودجه هنگفتی را به حمایت از سالن‌های نمایش اختصاص داده است تا فعالان تئاتر بتوانند کار خود را بدون نگرانی ادامه دهند. علاوه بر آن تمام ایالت‌های این کشور نیز قول حمایت طولانی مدت از هنرهای نمایشی را داده‌اند و تا امروز به این قول خود وفادار بوده‌اند. با این حال بودجه‌های در نظر گرفته شده از سوی آنها برای چرخیدن چرخ هنرهای نمایشی نامتناهی نیست و در صورت ادامه داشتن طولانی مدت شرایط فعلی شاید تامین آن در آینده به راحتی امروز نباشد. از سوی دیگر این حمایت‌های مالی بیشتر شامل حال سالن‌های نمایش بزرگ و مشهور شده است و برخی از سالن‌های کوچک و کم نام و نشان از آن بی‌نصیب مانده‌اند. از همین رو هنوز هم دلایلی وجود دارد که برخی از فعالان تئاتر در آلمان بخواهند به موجب آنها از آینده خود بیمناک باشند.

تعدادی از سالن‌های کوچک نمایش در ایالت‌های مختلف آلمان همچنان در حالت تعطیل به سر می‌برند. از دید گردانندگان این سالن‌های کوچک با وجود شرایط نابسامان فعلی آنها از میان هر صد صندلی موجود در سالن تنها قادر به فروش بلیط برای بیست و پنج صندلی هستند. امری که توجیه اقتصادی ندارد و آنها را از بازگشایی مجدد سالن‌های تئاتر باز می‌دارد.

حاصل یک بازخوانی 

آن‌گونه که به نظر می‌رسد در دیرگ رکشور ها نیز نخستین قربانیان ویروس کرونا در وادی تئاتر سالن‌های نمایش کم نام و نشانی هستند که در شهرهای کوچک و دور افتاده به اجرای برنامه برای مخاطبان خود می‌پردازند. این موضوع تنها مختص به آلمان نیست، تئاتر در استان های مختلف ایران نیز بدون دلیل مشخصی هرگز اجازه فعالیت نیافت . این وضعیت را می‌توان آن را به اکثر کشورهای دنیا در قاره‌های مختلف تعمیم داد.

اما این نوع تصمیم گیری ها در سرزمین ما مصادف با بروز امشکلات معیشتی می شود .باید منتظر ماند و دید که آیا ساکنان مناطق کوچک و کم جمعیت جهان باید به زودی با سالن‌های نمایش دوست داشتنی‌شان خداحافظی کنند و از انجام فعالیت‌ اجتماعی مورد علاقه‌ خود محروم شوند، یا اینکه بالاخره راهی برای شکست ویروس کرونا و بازگشت شرایط جهان به حالت عادی پیدا می‌شود. اما برای دستیابی به راه حل بیش از هرچیز نیازمند بهره گیری از نظر کارشناسان این عرصه هستیم . حلقه مفقوده زنجیره تصمیم گیری منطقی در ستاد ملی مبارزه با کرونا.