از تجارت محمد(ص) تا حماسه آریو برزن ؛ فرصتی حرفه ای که بدون جشنواره میسر نبود

شبیه‌خوانی بعنوان یکی از قدیمی‌ترین گونه‌های نمایش ایرانی همواره از جایگاه ویژه‌ای نزد مخاظبان تئاتر برخوردار بوده است. امسال در هجدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی‌ سنتی که با دبیری داوود فتحعلی بیگی آغاز شده پنج مجلس شبیه‌خوانی در محوطه بیرونی تئاترشهر برگزار می‌شود. ایران تئاتر در متن پیش رو با سه تن از هنرمندان حاضر در جشنواره درباره این تجربه گفت و کرده است .

اجرای شبیه خوانی «جنگ صفین» با هدف آموزش

یوسف شاه‌حسینی از شهر تفرش امسال مجلس «جتگ صفین» را برپا می‌کند. شاه‌حسینی که دهمین حضورش را در این حشنواره تجربه می‌کند با بیان اینکه آموزش سینه به سینه و حضور جوانان در جشنواره آیینی و سنتی یکی از ویژگی‌های این رویداد تئاتری است، درباره اجرای شبیه‌حوانی خود و انتخاب این متن به ایران تئاتر گفت: غریب بودن متن «جنگ صفین» یکی از دلائل انتخاب آن بود.

او ادامه داد: من با هدف نشان دادن تعزیه‌های ناشناخته و انتخاب تعزیه خوان‌های جوان در این دوره شرکت کردم. در واقع متن این نمایش نیز در رابطه با جنگ صفین و اتفاقات آن داستان ساخته شده است. نسخه این تعزیه قدمتی صدساله دارد ولی پس از تحقیق و پژوهش آن را امروزی و منطبق با زمان حال کردم و اضافات زیادی نیز از آن حذف شده است.

شاه‌حسینی با اشاره به اینکه مراسم‌های آئینی و شبیه‌خوانی در شهر تفرش قدمتی دیرینه دارد، افزود: شهرستان تفرش تکیه‌های فعالی برای اجرای تعزیه و تعزیه‌خوان‌های بسیاری دارد. قدیمی‌ترین تکیه ایران زاغرم تفرش است که پیش از تکیه دولت ساخته  شده است.

او که درباره اداب و رسوم و آئین‌های تفرش سال‌ها تحقیق کرده و تعدادی از آن‌ها را به رشته تحریر درآورده که به زودی چاپ خواهد شد، گفت: با توجه به اینکه تعزیه محرم و صفر را زنده نگه داشته اما بسیار تعزیه‌هایی داریم که غیرمذهبی هستند. در واقع آن‌ها شبیه‌هایی مرتبط به شاهان، اصحاب و جنگ‌هاست. لذا وظیفه ما این است روی چنین آثاری کار کنیم تا شبیه خوانی را علاوه بر ایام محرم نیز بتوانیم اجرا کنیم.

شاه‌حسینی ضمن قدردانی از برگزارکنندگان جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی؛ شناخت پایه‌های سنت و آیین در کشور را یکی از مسئله‌هایی دانست که بایستی بیش از این به آن اهمیت داد.

اجرای یک نسخه شبیه‌خوانی  برای اولین بار در جشنواره ای که از نظر فرهنگی مهم است

امیر سلیمانی مقدم از تهران محلس شبیه‌خوانی «تجارت محمد(ص) و ازدواج با خدیجه» را برای اولین بار در هجدهمین دوره جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی برپا می‌کند. شرکت کرده است. او که پیش از این به عنوان بازیگر و دیگر عوامل در دوره‌های قبلی جشنواره حضور داشته برگزاری این جشنواره را با توجه به اینکه به مجالس غریب و تازه نگاه ویژه‌ای دارد مهم می‌داند، و درباره این دوره جشنواره به ایران تئاتر می‌گوید: برخلاف دوره‌های قبلی که مجالس تکراری در جشنواره اجرا می‌شد اما در این دوره با توجه به داوری خوب از اجرای مجالس تکراری جلوگیری شده است.

سلیمانی مقدم در رابطه با شبیه‌خوانی «تجارت محمد (ص) و ازدواج با خدیجه» گفت: مجالس شبیه‌خوانی را نسخه می‌گویند و تمامی دیالوگ‌ها به فرم شعر است. در واقع نسخه نمایش ما نیز از قبل وجود داشته و این مجلس در کتابی از جابر عناصری گردآوری شده است و من از آن اقتباس کردم.

او ادامه داد: با توجه به اینکه متن اصلی خام بود تغییراتی در آن ایجاد کردم و آن را به شکل مورد نظر خود درآوردم تا آماده برای اجرا شود. وجود ویژگی‌های خاص این مجلس من را برای تولید این اثر ترغیب کرد؛ از جمله می‌توانم به کوتاه بودن اشعار اشاره کنم . در واقع  برخلاف دیگر شبیه‌ها و بیت‌های بلند برای ادای مفهوم این مجلس شعرهایی کوتاه دارد که تمامی حرف‌های اصلی را می‌گوید. این ویژگی زمان اجرا را پایین می‌آورد و مانع ایجاد خستگی در تماشاگر می‌شود. ویژگی دیگر این مجلس پیاپی بودن صحنه‌هاست. در حقیقت هیچ صحنه‌ای نیز مثل اشعار طولانی نیست. ویژگی آخر نیز برای انتخاب این مجلس مضمون شاد و میمون آن است. با توجه به اینکه شبیه‌خوانی تاکنون نگاهی حزن‌انگیز داشته این نمایش متفاوت از آن‌ها و حتی چیزی شبیه به مجلس عروسی در اقوام عرب است.

سلیمانی مقدم در رابطه با امروزی شدن نگاه و اثر خود ادامه داد: انتخاب موسیقی این اثر نیز متفاوت از دیگر مجالس شبیه خوانی است و از نظر من موسیقی که همیشه در شبیه خوانی سنتی است ، در این نمایش با توجه به شکل اجرا ، موسیقی متفاوتی نیز در نظر گرفته شده است. تولید شبیه‌خوانی مدرن از فعالیت‌های مد نظر من است. در حقیقت تولید اثری در چارچوب سنتی اما با نگاهی نو و اصلاح شیوه اجرایی را وظیفه خود می‌دانم. کوتاه کردن زمان شبیه خوانی و اجرای متن‌های ناآشنا از ویژگی کار ماست چون به نظرم بایستی شبیه‌خوانی را برای مخاطب امروزی ساخت.

این شبیه‌خوان در پایان ضمن قدردانی از مرتضی صفاریان به عنوان یکی از شبیه خوان‌ها و علی صدیقی به عنوان سرپرست گروه موسیقی افزایش تعداد اجراها در طول یک روز را برای بالا بردن فرصت و رقابت میان آثار برشمرد.

بدون جشنواره‌ آئینی سنتی ،شاید امروز چنین بفرصتی  نبود

علی عزیزی از گرمسار امسال در هجدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی، شبیه‌خوانی «حماسه آریو برزن» را اجرا می‌کند. او که تاکنون سیزده بار تجربه حضور در این جشنواره را دارد این جشنواره یکی از جشنواره‌های فاخر و معتبر تئاتری دانست و در این باره به ایران تئاتر گفت: اگر چنین جشنواره‌ای نبود شاید بستری برای ساخت چنین آثاری وجود نداشت. ضمن اینکه خلاقیت و حساسیت هر سال بالاتر می‌رود اما مکان اجرای مراسم شبیه خوانی کمی نامناسب است و باعث می‌شود که تمرکز تماشاگر روی اثر به درستی نباشد.

عزیزی در رابطه با «حماسه آریو برزن» افزود: طرح داستانی این نمایش از آریوبرزن که یک سردار ایرانی است و در برابر لشکر اسکندر مقدونی می‌ایستد شکل گرفته و همسر او نیز یکی دیگر از شخصیت‌های این نمایش است که توسط خود ما به نمایش اضافه شده است. او و آریو برزن توسط تیر دشمن به هم دوخته شده و می‌میرند. بخش تاریخی این نمایش بر اساس روایت‌های مختلف و کتاب‌ها مورد بررسی قرار گرفته است.

کارگردان «حماسه آریو برزن» در رابطه با وضعیت شبیه‌خوانی در شهر گرمسار اظهار داشت: در شهر گرمسار گروه ما (گروه شبیه خوانی متوسلین به حضرت علی اکبر ع شهرستان گرمسار) سال‌هاست که علاوه بر ساخت کارهای شبیه خوانی، آموزش تعزیه نیز داریم اما تولید مجالس غریب و ناآشنا همچون اثر «آریو برزن» تقریبا بدون حامی باقی مانده است و بایستی به آن‌ها بیشتر اهمیت داده و بودجه‌ای برای تولید این مجالس شبیه‌خوانی در نظر بگیرند تا توجه بیشتری به این سبک کاری بشود. با توجه به اینکه گروه‌های جوانی در این سبک از نمایش فعالیت دارند اگر مورد استقبال و همکاری قرار بگیرند، می‌توان فرصتی برای توسعه و گسترش شبیه خوانی برایشان بوجود آید.

هجدهمین جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی به دبیری داوود فتحعلی‌بیگی تا 15 شهریورماه جاری در تهران  در حال برگزاری است.