نسل‌های جدید پژوهشگران توجهی جدی به نمایش‌های ایرانی دارند

مهدی لطفی پژوهشگر و فعال عرصه نمایش ایرانی در خصوص وضعیت حوزه پژوهش در عرصه نمایش‌های ایرانی گفت: دست کم در چهار دهه گذشته نمایش ایرانی دغدغه خیلی از هنرمندان و پژوهشگران کشور ما بوده که در ابتدای این صف آقای فتحعلی بیگی ایستاده و این فعالیت ها را هدایت کرده که ثمره آن را امروز می بینیم. در دهه 60 نمایش های ایرانی بسیار مظلوم بودند و به آن ها تنها به عنوان هنرهای موزه ای نگاه می شد. اما تلاش های دغدغه مندان این حوزه باعث شده تا امروز در آکادمی ها نگاهی جدی به این عرصه شکل بگیرد. سمینار جشنواره آیینی و سنتی یکی از معتبرترین سمینارهای هنری و پژوهشی کشور است که پژوهشگرانی از سراسر جهان در آن مشارکت دارند. دهه ها پیش شاید تنها سند و منبع معتبری که می شد در زمینه نمایش ایرانی به آن رجوع کرد کتاب «نمایش در ایران» بهرام بیضایی بود؛ اما خوشبختانه امروز فارغ التحصیلان و پژوهشگران جوان توجهی جدی به این مقوله دارند و به گمان من در آینده منابع خوب و قابل اتکایی در اختیار نسل های بعدی علاقه مندان به نمایش های ایرانی خواهد بود.

 

این پژوهشگر همچنین در خصوص نقش و جایگاه جشنواره نمایش های آیینی و سنتی در تبیین انواع و کارکردهای نمایش های ایرانی بیان کرد: به طور معمول هدف جشنواره ها انتقال تجربیات و ارائه راهکارها است تا چراغ راهی را پیش روی فعالان زمینه های مختلف هنری باشد. چقدر خوب می شود اگر خانه ای برای نقالی داشته باشیم و آن قهوه خانه های ما باشد. شاهد هستیم که کافی شاپ به عنوان یک مدل غربی تا این اندازه در کشور ما گسترش پیدا کرده؛ اما چرا قهوه خانه هایمان را با مدل فرهنگی گذشته اش توسعه ندهیم. در واقع جشنواره آیینی و سنتی به این ترتیب دارد راهکارهایی از این دست را به فعالان عرصه نمایش ایرانی ارائه می کند.  

عضو هیات بازبینی و دبیر بخش نمایش های قهوه خانه ای نوزدهمین جشنواره نمایش های آیینی و سنتی  در خصوص ویژگی های نمایش های این بخش از جشنواره نیز تشریح کرد: در سنت غرب برای نمایش ها مکانی خاص به نام آمفی تئاتر پیش بینی شده که معمولاً هم ارتباطی یکسویه با مخاطب دارد؛ یعنی یک سوی مکان اجرا است و یک سو تماشاگر و در اصطلاح آکادمیک تئاتر دیوار چهارم است که به تماشاگر اختصاص دارد. اما در فرهنگ شرق و به ویژه ایران مکان های نمایشی بسته به نوع و گونه نمایش ها تعاریف متعددی دارند؛ برای نمونه می دانیم که تعزیه در تکیه ها و میدان ها اجرا می شود. یکی از مکان ها و محفل هایی که از گذشته تا حال نمایش ایرانی در آن ها اجرا می شود، قهوه خانه ها است. قهوه خانه به عنوان یک مکان فرهنگی طی قرن های گذشته به ویژه از دوره صفویه در ایران رایج بوده و میزبان اجرای انواع نقل بوده، به طوری که می شود گفت خانه اصلی نقالی قهوه خانه بوده است. در گذشته مردم قبل یا بعد از نمایش از هنرمندانی که این نوع اجراها را در قهوه‌خانه‌ها داشتند سئوال می‌پرسیدند و بعد از آن نمایش انجام می‌شده است. ما نیز تلاش کردیم تا در میان اجراها توضیحات و مباحثی را در مورد این اجراها داشته باشیم تا نسل جوانی که با این نوع نمایش‌ها آشنایی ندارد، اطلاعات لازم را بدست آورد. تمام این اطلاعات ثبت و ضبط می‌شود.

او در همین زمینه افزود: بر همین اساس تصمیم بر این شده تا اجراهای نقالی جشنواره آیینی و سنتی را در مکانی که به ماهیت اصلی این گونه نمایشی نزدیک است طراحی کنیم و به همین منظور همچون تجربه هایی که در دوره های پیشین جشنواره داشتیم این بخش از جشنواره در فضای یک قهوه خانه در عودلاجان به عنوان یکی از مردمی ترین محله های شهر تهران رخ خواهد داد. به این ترتیب معماری از نظر ماهوی همجنس و متناسب با کمپوزیسیون کلماتی خواهد بود که نقال ها از آن استفاده می کنند. علاوه بر نقالی تعدادی نقل های موسیقایی هم در این بخش خواهیم داشت. می دانید که در سرتاسر کشور ما و در اکثر مناطق ایران گونه های موسیقی محلی‌ متنوعی را داریم و یکی از بخش های مهم در این زمینه نقل موسیقایی است. برای نمونه یکی از ویژگی های هنری بخشی ها در شمال خراسان نقل های موسیقایی است که در آن ها قصه ها همراه با ساز و آواز روایت می شود. نمونه هایی از تجربه های جدید در نقل موسیقایی را هم در این بخش جشنواره خواهیم داشت که گروه با استفاده از ارکستراسیون موسیقی ایرانی اجرایی تلفیقی از نقل و موسیقی را ارائه خواهند داد.