فقدان شاخه دانشگاهی تئاتر کودک و نوجوان آسیب‌زا است

راه اندازی شاخه های تخصصی تئاتر کودک و نوجوان در دانشکده های تئاتر را تا چه اندازه می توان به عنوان یک ضرورت مطرح کرد؟ آیا امروز پشتوانه علمی و آکادمیک لازم برای تدوین محتوای آموزشی ویژه دانشگاهی در این زمینه در کشور ما موجود است؟ و آیا در صورت تحقق راه اندازی رشته های تئاتر کودک و نوجوان و پرورش متخصصین تئاتر این عرصه به کاهش آسیب های موجود در تولیدات نمایشی این حوزه منجر شود و به تصویر مطلوب تری از تئاتر کودک در آینده دست پیدا کنیم؟ ایران تئاتر به بهانه برگزاری بیست و ششمین جشنواره بین المللی تئاتر کودک و نوجوان مباحثی از این دست را  در گفت و گو با فعالان و صاحبنظران حوزه تئاتر کودک و نوجوان دنبال کرده است. اولین گفت و گو از این مجموعه با عادل بزدوده نویسنده و کارگردان باسابقه تئاتر کودک و نوجوان صورت گرفته که در ادامه می خوانید. عادل بزدوده فارغ التحصیل نمایش عروسکی از دانشکده هنرهای دراماتیک تهران است که فعالیت های هنری خود را از سال 1353 آغاز کرد. بزدوده که یکی از عروسک سازان موفق ایران است و با ساخت عروسک هایی همچون مخمل خونه مادربزرگه و عروسک «زی زی گولو» در ترایخ نمایش عروسکی کشورمان ماندگار شده تجربه های متعددی نیز در حوزه کارگردانی تئاتر کودک و نوجوان وعضویت شورای بازخوانی تئاتر عروسکی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را نیز در کارنامه دارد.

در این سال ها جسته و گریخته از سوی گروه هایی از فعالان حوزه تئاتر کودک و نوجوان موضوع راه اندازی شاخه های تخصصی تئاتر کودک و نوجوان در دانشکده های تئاتر دنبال شده که البته تا امروز به نتیجه نرسیده است. به نظر شما این موضوع را تا چه اندازه می توان به عنوان یک ضرورت مطرح کرد؟

پیشینه طرح این مسئله و تبادل نظرهایی که در این ارتباط صورت گرفته به بیش از دو دهه قبل باز می گردد که حتی صحبت هایی با مدیران در سطح آموزش عالی کشور در این زمینه داشتیم و متاسفانه به نتیجه نرسید. واقعیت این است که ضرورت راه اندازی شاخه تخصصی تئاتر کودک و نوجوان در فضای دانشگاهی را ما از همان زمان و حتی پیشتر هم حس می کردیم، اما شاید زبان ما در توجیه و توضیح این ضرورت برای مسئولین امر به اندازه کافی گویا نبوده تا آن ها بپذیرند تئاتر کودک و نوجوان در جهان تا چه اندازه متحول شده و در کشور ما چقدر می تواند متحول شود. با این حال تاکید من این است که باید و باید و باید به این امر واقف بود که بخش کودک و نوجوان تئاتر و تئاتر عروسکی زیرشاخه های متعدد و متنوعی دارد که خارج از تئاتر و تئاتر عروسکی بزرگسالان است.

در واقع آموختن الفبا و آزمون و خطاهای دانشجویان در هنگام تحصیل در یک رشته دانشگاهی است که محقق می شود و زمانی که دانشجو فارغ التحصیل می شود با پشتوانه این فراگیری ها است که می تواند به عرصه حرفه ای تئاتر قدم بگذارد.

به مذاکرات و طرح مقوله راه اندازی شاخه تئاتر کودک و نوجوان در جلساتی با مدیران آموزش عالی اشاره کردید. آیا مسئولین آموزش عالی دلایل و منطق مشخصی برای عدم تحقق این طرح داشتند؟

خب واقعیت این است که در هیچیک از این جلسات مخالفتی با این طرح ارائه نشد و حتی صحبت های خوشایندی در این ارتباط مطرح شد. ولی اقدامات لازم در این زمینه یعنی تشکیل اتاق های فکر و هم اندیشی محقق نشد و پی گیری های بعدی صورت نگرفت و بحث های مقدماتی در این ارتباط تا امروز که بیش از بیست سال از طرح ان ها می گذرد بی حاصل ماند. برای پی گیری این امر لازم است تا اتاق فکرهای منسجم و پیوسته با حضور فرهیختگان و فعالان این عرصه تشکیل شود و در خصوص برنامه ریزی و تدوین محتوای آموزشی این رشته همفکری و مشورت صورت بگیرد. در حال حاضر متاسفانه افراد تحصیلکرده در زمینه تئاتر و تئاتر عروسکی ویژه کودک و نوجوان، همینطور بازیگرانی که تخصص در بازی برای کودکان و نوجوانان داشته باشند نداریم و فعالیت ها در این زمینه عمدتاً بر پایه ذوق و علاقه شخصی است که تا اندازه ای می تواند پسندیده و ارزشمند هم باشد ولی از جایی به بعد می تواند با آسیب هایی جدی همراه شود. شاید  زمانی پیشتر تجربه و کارآزموده بودن معیار و محک اصلی فعالان این عرصه بود ولی امروز علاوه بر تجربه به دانش روزآمد و سواد آکادمیک نیز بشدت نیازمندیم.  

علیرغم اینکه نمی توانیم منکر تجربه ها و فعالیت های ارزشمند فعالان و هنرمندان برجسته کشورمان در حوزه تئاتر کودک و نوجوان باشیم، اما فکر می کنید در حال حاضر پشتوانه علمی و آکادمیک لازم برای تدوین محتوای آموزشی ویژه دانشگاهی در این زمینه موجود است؟

اگر بیست سال پیش این پرسش را مطرح می کردید شاید پاسخ می دادم در این ارتباط کمی دست و دلمان می لرزد، اما امروز با اطمینان خاطر می گویم بله، بله و بله. به این دلیل که مرکز تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان امروز دارد پنجاه ساله می شود. پنجاه سال است که دوستان بزرگوار در این مرکز تجربیات عملی و پژوهش های ارزشمندی را شکل داده اند؛ منتها ما فعلاً داد و فریاد راه نینداخته ایم و داریم کار خودمان را می کنیم. اما خوب است در حوزه دانشگاهی هم این اتاق های فکر ایجاد شود. اما از سوی دیگر اینطور هم نیست که مثلاً بگویند بزدوده برو در عرض یک روز پروپوزال تشکیل کارگروه تئاتر کودک و واحدهای درسی را آماده کن. باید تامل کرد و با بزرگان و صاحبنظران نشست و گفت و گو کرد که خروجی این اتاق فکر برای یک برنامه ریزی کاملاً مشخص مورد استفاده قرار بگیرد. من فکر می کنم از حالا به بعد هر چه دیرتر در این زمینه اقدام کنیم آسیب هایمان بیشتر و بیشتر خواهد شد.

طبیعتا بخشی از این محتوای آموزشی در پیوند با مباحثی چون روانشناسی کودک و نوجوان خواهد بود که خوشبختانه در این سال ها در این زمینه ها هم مطالعات و تجربیات ارزشمندی صورت گرفته که می توان در حوزه تئاتر کودک و نوجوان از آن ها بهره مند شد.

قطعاً و بدون شک همینطور است. هنرمندی که می خواهد در زمینه کودک و نوجوان تولید اثر کند باید ابزارهای مختلفی در اختیار داشته باشد. جامعه شناسی، مردم شناسی و روانشناسی پشتوانه های قدرتمندی هستند برای فردی که مثلاً می خواهد در حوزه کودک و نوجوان نمایشنامه بنویسد. در نمایشنامه نویسی باید بر اساس مختصات و مشخصات جامعه شناسانه عمل شود. همه این حوزه ها با یکدیگر در ارتباط هستند و یک هنرمند باید بتواند به تمام این دانش ها دسترسی داشته باشد. اگر محتوای آموزشی ما شامل این حوزه ها شود تازه آن وقت خواهد بود که می فهمیم در حوزه تئاتر کودک و نوجوان چقدر دیر به این صرافت افتاده ایم.  

علیرغم تجربه های ارزشمند فعالان حوزه تئاتر کودک و نوجوان در این سال ها، اما تصویر عمومی تئاتر کودک و نوجوان به نظر می رسد چنان که باید انتظارات را برآورده نمی کند. فکر می کنید در صورت تحقق راه اندازی رشته های تئاتر کودک و نوجوان و پرورش متخصصین تئاتر این عرصه به کاهش آسیب های موجود در تولیدات نمایشی این حوزه منجر شود و به تصویر مطلوب تری از تئاتر کودک در آینده دست پیدا کنیم؟   

شکی نیست که حضور علم و دانش در ارتقاء فعالیت ها در این حوزه همچون هر عرصه فعالیتی دیگر نیز بسیار تاثیرگذار خواهد بود. بگذارید مثالی در این ارتباط بزنم. اگر مثلاً امیرکبیر نبود و دبیرستان ها مدارس جدید در ایران تاسیس نمی شد، آیا به همان روش مکتب خانه ای کارها را پیش ببریم؟ اگر پروفسور حسابی نبود و دانشگاه نداشتیم آیا امروز می توانستیم پزشک و مهندس و دیگر متخصصین را در عرصه های مختلف داشته باشیم؟ خب، واضح است که در حوزه تئاتر کودک به دلیل این فقدان نتوانسته ایم چنان که باید رو به جلو برویم. حضور دانشگاه در تبیین و ترسیم مسیر درست در این حوزه بسیار تعیین کننده است. در حال حاضر فعالیت ها در حوزه تئاتر کودک بر مبنای علاقه شخصی است که صورت می گیرد که این علاقه در جای خود ارزشمند و شریف است؛ اما در صورتی که نتوانیم به این فعالیت ها مبنای آکادمیک و علمی بدهیم سطح فعالیت ها فراتر از این که هست نخواهد رفت و آسیب هایی که امروز در این زمینه با آن ها رو به رو هستیم پررنگ تر خواهد شد. من و دوستان دیگری که در این عرصه فعالیت داریم باورمان این است که باید و باید یک شاخه و دپارتمان تخصصی کودک در فضای دانشگاهی مان داشته باشیم و به نوبه خود در فرصت ها و مجال های مختلف پی گیر این مسئله هستیم. اما فراهم کردن امکان تشکیل اتاق فکرهایی برای تدوین محتوای آموزشی و راه اندازی این شاخه ها بر عهده فضای دانشگاهی است و اگر که چنین قصدی در کار باشد ما نیز در کنارشان خواهیم بود.