قدرت جادویی تئاتر در مسیر توانمندسازی معلولین

ایران تئاتر: 12 آذر برابر با سوم دسامبر از سوی سازمان ملل متحد به عنوان روز جهانی معلولین نامگذاری شده که در تقویم ایرانی با آغاز هفته معلولین همزمان است. هدف از نامگذاری این مناسبت تعمیم شناخت جوامع و اقشار مردم از نیاز‌ها و فعالیت‌های معلولان و نیز آشنا شدن آنان نسبت به حقوق و توانمندی هایشان است تا با توسل به آن ها از موانع و آسیب های سر راهشان بکاهند. معلولان با توجه به نواقص مختلف در برقراری ارتباط دچار مشکلاتی می‌شوند و وظیفه جامعه است که در توانمندسازی و بازپروری فیزیکی و روانی این افراد کوشا باشد‌. باید در این توجه‌، ترحم و دلسوزی جانبدارانه و متظاهرانه از بین برود بلکه باید با دیدگاهی مسئولانه و متعهدانه در فعال‌سازی این قشر از جامعه فعالیت‌ها و اقدامات مؤثر اندیشیده و عملی شود‌. هنر تئاتر هم به عنوان یک هنر جمعی و در عین حال مؤثر در زمینه برقراری ارتباط‌، انجام گفت‌وگو و ایجاد چالش‌، و رساندن به خودباوری بیش از هنرهای دیگر می‌تواند مؤثر و مفید باشد‌. هنر تئاتر برای همه اقشار می‌تواند به شکل کاربردی و آموزشی مورد استفاده قرار گیرد‌. جامعه معلولان نیز از این قاعده استثنا نمی شود بلکه باید بیش از هر گروه و دسته عادی‌تری به این مقوله توجه نشان داده شود‌. همچنان که تئاتر بر پایه چالش و موقعیت برهم‌ریخته شکل می‌گیرد‌، این هنر در شرایط نامطلوب افراد نیز بهتر می‌تواند تأثیرگذار باشد‌. در گزارش پیش رو به بهانه فرارسیدن روز جهانی معلولان بخش از کارکردها و اقتضائات فعالیت های تئاتری در توانمند سازی این گروه های اجتماع را با مرور ارای تعدادی از صاحبنظران و فعالان این عرصه بازتاب می دهیم.

 

تئاتر معلولان بار دیگر ما را با قدرت جادویی تئاتر آشنا می‌کند

اردشیر صالح‌پور پژوهشگر و مدرس تئاتر در ارتباط با تئاتر برای معلولان می گوید: تئاتر معلولان فضای تازه‌ای است که بار دیگر ما را با قدرت جادویی تئاتر آشنا می‌کند در این گونه نمایش ما شاهد هستیم که مددجویان(معلولان) با خلق و ابتکار و کوشش جلوه‌های تازه‌ای از هنر را به طور مبتکرانه ابراز می‌کنند و حضور و منزلت خود را با کمک این هنر فراگیر انسانی در عرصه‌های تازه‌ای ارائه می‌دهند. ما از دیدن آثار نمایشی معلولان عملاً احساس خلاء نمی‌کنیم و اصلاً فکر نمی‌کنیم شاهد نمایشی از هنرمندان ناتوان جسمی هستیم. زیرا گاه چنان صحنه و جادوی تئاتر به این عزیزان قدرت می‌بخشد که ما با شگفتی مواجه می‌شویم و نوع نگرشمان نسبت به این قشر آسیب زده دگرگون می‌شود تحقیر جای خود را به تکریم می‌دهد. معلولان خود قربانیان حوادث طبیعی اجتماعی هستند و طی اجرای نمایش این عارضه‌ها نه تنها در خلق هنر صحنه نمودی ندارد بلکه با جبران عضو دیگر این خسارت مرتفع شده و جای خود را به خلاقیت و ابتکار می‌بخشد.
به اعتقاد من با توجه به گسترش هنرهای نمایشی در ایران این گام تعلیم و تربیتی در آغاز راه خود به زمینه‌های چشمگیری و افق‌های روشنی نایل آمده است و می‌تواند عرصه متفاوتی برای شور به زندگی و رفع کاستی و ناتوانی‌های جسمی فراهم آورد. آسیب شناسی هر جامعه‌ای نشان از آن دارد که بحران‌ها و تنش‌های اجتماعی خود به خود موجب بروز چنین عوارضی می‌شوند و شاید یکی از مناسب‌ترین محمل‌ها و سیرهایی که می‌تواند به طور ذهنی و عینی، زمینه‌های رفع این مشکل را ایجاد نماید همان هنر نمایش است. پرداختن به ترمیم امور جسمانی معلولان برای بهبود آن‌ها کافی نیست و برای یک معلول باید زمینه‌های درونی و جوهره فطری خود سبب ساز پیشرفت، تعالی، محیط پذیری و ایجاد شور و شوق به زندگی شود.
 

تئاتر معلولان را باید تئاتری با مشخصه‌های افراد معلول دانست

چیستا یثربی کارگردان و نمایشنامه‌نویس در ارتباط با ماهیت و چیستی تئاتر معلولان می گوید: متاسفانه جامعه نگاهی مخدوش و از سر ترحم به معلولان دارد. معلول کسی است که در برخی توانایی‌ها دچار محدودیت‌هایی شده است و این تفاوت، تفاوت معناداری نسبت به دیگر افراد جامعه نیست. معلول دچار یک سری محدودیت و برخی استثناها همچون دیگر افراد جامعه است. معلولان نگاه‌های احساساتی را نمی‌‌پسندند. باید به معلول ابتدا نگاهی انسانی و محدود در برخی از توانایی‌ها داشت. تمامی انسان ها در برخی از توانایی‌ها دچار محدودیت‌هایی هستند . نمود فیزیکی محدودیت در معلولان نباید باعث به وجود آمدن نگاه ترحمی شود. وی نگاه ترحمی به معلولان را ناشی از عدم شناخت و درک فرهنگ انسانی دانست. تلویزیون و دیگر هنرها وظیفه دارند معلولان را به جامعه بشناسانند. تئاتر معلولان را باید تئاتری با مشخصه‌های افراد معلول دانست .تئاتر معلولان می‌تواند بهانه‌ای برای بیان دغدغه‌های فکری و انسانی معلولان باشد.تئاتر معلولان فاصله‌ زیادی با تئاتر صحنه‌ای ندارد در حالی که نمایش درمانی بیشتر به دنبال درمان نارسایی‌های درونی افراد است.
تئاتر معلولان تئاتری متفاوت از تئاتر صحنه‌ای نیست. این نوع تئاتر می‌‌تواند فعالیت‌های فکر این قشر از جامعه را تقویت کند. باید دانست معلول تنها در بیان توانایی‌های خود با دیگر افراد جامعه تفاوت‌هایی دارد.

 

بالا بردن توانایی‌ها مهمترین هدف تئاتر معلولان است

کمال‌الدین شفیعی مدرس و کارگردان تئاتر در ارتباط با جایگاه تئاتر در توانمندسازی معلولان می گوید: هنر نمایش می‌تواند ابزار مهمی در بالا بردن توانایی‌های افراد معلول باشد. نگاه جامعه به معلولان نگاهی نارواست. معلول شخصی درمانده و ناتوان نیست بلکه شهروندی است که به دلیل شرایط خاص باید حق و حقوق شهروندی او بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

آموزشی بودن، سرگرم کنندگی و به شوق آوردن از مشخصه‌های نمایش‌های معلولان است و نگاه جامعه هنری به معلولان باید عوض شود؛ معلول نگاه ترحمی نمی‌خواهد بلکه حق شهروندی خود را طلب می‌کند.
بالا بردن توانایی‌های معلولان مهمترین هدف تئاتر معلولان است. اما باید به تفاوت‌ها و نقاط اشتراک نمایش درمانی و تئاتر معلولان توجه داشت. این دو مقوله‌ای مجزا از هم و در عین حال در بخش‌هایی با هم اشتراکاتی دارند. تئاتر معلولان تئاتری آموزشی و آشناگر است که با نمایش درمانی یا تئاتر درمان‌گرا تفاوت‌های فاحشی دارد.تئاتر هنری اصلاح‌گرا و آموزنده است که هم ابعاد درمانی آن باید مورد توجه قرار گیرد و هم ابعاد آموزشی، تربیتی و اخلاقی آن.نمایش درمانی در تلاش است تا رفتارها و کردارهای نادرست و نازیبا را اصلاح کند و بحث پالایش روحی عنصری اساسی است اما تئاتر معلولان تئاتری با محوریت توانبخشی جسمی و حرکتی است.

 

تئاتر زمینه ای است برای ایجاد حضور اجتماعی معلولان

هادی سروری کارگردان تئاتر در خصوص توانمندسازی معلولان از طریق فعالیت های تئاتری می گوید: هنرهای نمایشی زمینه ای است که سبب می شود افرادی که به دلیل مشکلات جسمی و حسی دچار انزوای شخصیتی شده اند، به جامعه باز گردند.تئاتر درمانی برای اقشار آسیب پذیرتر، که به دلیل مشکلات خاصشان دچار انزوای شخصیتی شده اند، بسیار کمک کننده و تاثیرگذار است. در این روند شاهد آن هستیم که این افراد با اتکاء به نفس خودشان و براساس توانایی هایشان تصمیم به ایجاد راهی برای حضور در اجتماع می گیرند. افرادی که در این حوزه مشغول فعالیت اند، با استقامت بسیار و عشق و علاقه شخصی به فعالیت می پردازند. کار با معلولان خاص است؛ بنابراین نیازمند حمایت های خاص نیز هست.
در هنر و به ویژه در هنر تئاتر اثر هنری قبل از اینکه حرف و پیامی برای مخاطب داشته باشد، اثرش را بر روی عوامل گروه می‌گذارد. بازیگران در یک تحلیل شخصیتی چیزی را در خود شکل می‌دهند که قبلاً آن را نداشتند، این در پرورش شخصیت یک فرد تأثیرگذار است و هر چه فنی‌تر باشد تأثیر آن بر مخاطب هم بیشتر است. اصلی‌ترین بهره‌ای که تئاتر معلولان از این وضعیت می‌تواند ببرد در همین قسمت است، اشخاصی که به هر دلیلی معلولیت دارند اکثراً در مقطعی از زندگی دچار انزوای شخصیتی و اجتماعی هستند که فاصله‌ای گسترده بین آنها با اجتماع ایجاد می‌شود.تمرین مداوم و گسترده در رسیدن به مرحله‌ای که بتوان بر روی شخصیت‌های یک نمایش گفت‌وگو کرد و بعد خلق آن شخصیت حتی ضعیف، به صورت شگفت‌آوری در این گروه‌های اجتماعی اعتماد به نفس و خودباوری ایجاد می‌کند. البته این برخورد خاص نیازمند برنامه‌ریزی و حمایت خاص هم هست.