تلویزیون تئاتر ایران اتفاقی فرخنده برای دوستدارن تئاتر

لیلی عاج را باید یکی از پدیده های این روزهای عرصه نمایش‌نامه‌نویسی و کارگردانی بدانیم. هنرمندی که با تمرکز بر طبقه کارگر و با نگاهی دقیق و موشکافانه به معضلات این طبقه، آثار متمایز و قابل تاملی از خود به جای گذاشته است.

نمایش «کجایی ابراهیم؟» آخرین اثر لیلی عاج با نگاه به حوزه دفاع مقدس روی صحنه رفته است. نمایشی که به عنوان اثر برگزیده اولین دوره جشنواره نمایشنامه اقتباسی گام دوم خود را مطرح کرد و پس از اجرا عموم در تماشاخانه سرو و دریافت جایزه ویژه سردار سلیمانی، دیپلم افتخار، لوح تقدیر و تندیس هفدهمین جشنواره سراسری تئاتر مقاومت، در سی و نهمین جشنواره بین اللملی فجر حضور یافت.

در حاشیه اجرای این نمایش در جشنواره، گفت و گویی با وی انجام دادیم:

نمایش های لیلی عاج همواره با موضوع کارگری گره خورده است، چه شد که اینبار به سمت ژانر دفاع مقدس رفتید؟

من همواره علاقه مند بودم که نمایشنامه ای در ژانر دفاع مقدس بنویسم. چون فکر می کنم، همچنان قصه‌‏های گفته نشده زیادی وجود دارد که می تواند  برای نمایشنامه نویسان سالها طرح داستانی، شخصیت جدید و ایده‏‌های نمایشی به همراه بیاورد.

هشت سال دفاع مقدس بابت بازه زمانی طولانی اش یکی از عجیب ترین جنگ های دنیاست و نمی توان به راحتی از این هشت سال گذشت و آن را نادید گرفت. هشت سال زمان کمی نیست و تاثیرات زیادی بر فرهنگ، اقتصاد، آموزش و پرورش، بنیان های خانواده و هر حوزه ای که فکرش را بکنید، می گذارد و نمی توان تاثیر آن را کتمان کرد. به نظرم جنبه های دارماتیک و لحظات ناگفته ای از این دوره همچنان وجود دارد تا یک نمایشنامه نویش کنکاش کند و اثر خودش را با زوایه دید و نگاه‎های متفاوت خلق کند .

«کجایی ابراهیم؟ » اولین نمایشنامه من در حوزه دفاع مقدس است و خیلی با حساسیت و اشتیاق با سوژه برخورد کردم. امیدوارم در نهایت مخاطب از اثر راضی باشد.

البته این اثر دنباله دغدغه‌ها و سوژه‌های مورد علاقه‌‎ی همیشگی من است؛ یعنی داستان‏ها و موقعیت‏‌هایی که  مربوط به کارگران باشد، به عبارتی بیکاری کارگران کارخانه ارج با فضای دفاع مقدس گره خورده است. در این اثر یک جوان امروزی را می‌بینیم که مشکل بیکاری و معیشتی دارد و بر حسب ماجراهایی با شهید ابراهیم هادی آشنا می شود. نمایش به نوعی وضعیت امروز جوانان با وضعیت آنها در دهه 60 مقایسه میکند.

از گره زدن ژانر دفاع مقدس و کارگری به دنبال چه اهدافی بودید؟

این اثر به این نکته می‌پردازد که اگر شهدای گردان کمیل مانند ابراهیم هادی در شرایط امروز جامعه هنوز زنده بودند در مواجهه با آسیب‌هایی چون حقوق کارگران، مدارس مناطق محروم و دیگر آسیب‌هایی که جامعه امروز با آن دست به گریبان است چه واکنشی نشان می‌دادند. اگر امروز تویت می‏کردند یا صفحه اینستاگرام داشتند چه می‏نوشتند. نمایش با شخصیت شهید هادی یک کلید واژه مشترک دارد، نگران بودن، نگرانی از معیشت مردم... شهدا در کجایی ابراهیم همچنان پس از سالها نگران مردم هستند و این‏بار نگرانی‎شان از بابت وضعیت معیشتی و اقتصادی مردم است.

نمایش در جشنواره مقاومت اجرا شد و مدتی نیز در تماشاخانه سرو روی صحنه بود. آیا برای حضور در جشنواره فجر تغییری در متن یا  اجرا داشتید؟

خیر. تغییر خاصی در اثر نداشتیم؛ فقط با توجه به تغییر سالن، لازم بود در بحث زیبایی اجرا تغییراتی در نور، میزانس بدهیم، زیرا در تماشاخانه حافظ سه سویه باید اجرا برویم و این کار را کمی مشکل می‌‏کند.

فکر می کنید با راه اندازی این پلات فرم، تحقق ایده آل هایی همچون ایجاد فرصت برابر برای آثار، آموزش و ... امکان پذیر است؟

مطمئنا امکان عدالت فرهنگی با این طرح تا حدی ایجاد می شود. عدالت همیشه زیبا و ستودنی است، و هر قدمی در جهت عدالت فرهنگی حقیقتا قابل تقدیر است. حتی فکر می‌کنم تلویزیون تئاتر می‌‏تواند جنبه‏‌های آموزشی ارزنده‏ای هم به همراه داشته باشد. به عنوان مثال خیلی از آثار دوستان در سایر استان‏ها و حتی تهران درخشان هستند و ممکن است من نتوانم در طول سال اجرای صحنه‏ ای از آن‎ها ببینم، اما این تلویزیون این امکان را ایجاد می‏‌کند.

از سوی دیگر در بحث آموزش و تجربه افزایی نیز کمک شایانی می تواند کند. در همین جشنواره ورکشاپ های بسیار خوبی برگزار می شود حتی در سالهای گذشته هنرمندان و اساتید بزرگ بین المللی برای برگزاری کارگاههای آموزشی دعوت می شدند و فقط تعداد محدودی امکان حضور در این جلسات را داشتند. اگر این امکان فراهم شود که در بستر این تلویزیون هر علاقه مندی از شانس حضور در کارگاهها بهره مند شود، بی شک تاثیر زیادی در ارتقای کیفی تئاتر به خصوص در شهرستان ها خواهد داشت.

به عنوان یک کارگردان معتقدید چه مولفه هایی در تلویزیون تئاتر ایران مخاطب را به تماشای یک نمایش جذب می کند؟

برخی مواقع اثر انگشت فرد روی اثر باعث جذب مخاطب می شود. برای مثال دکتر رفیعی یک امضای شخصی و زیبایی شناسی ناب دارد که کلاس درس است، چنین آثاری حتما در جذب مخاطب موفق خواهند بود. از موضوعات انسانی حرف زدن و سوژه‎های که تاریخ مصرف ندارند هم می‌‏تواند موثر باشد اما در کل مولفه‌‏های یک نمایش جذاب مشخص است، اثری که در همه بخش‏ها با کیفیت تولید شود، حتما مورد توجه قرار خواهد گرفت. اما برای من این تلویزیون این غنیمت است. به عنوان مثال خود من به حوزه پژوهش علاقمند هستم و همیشگی بودن فعالیت این تلویزیون تئاتری و گستردگی و دسته ‏بندی آثار می‏‌تواند نتایج شگفت‎انگیزی داشته باشد، برای مثال من هیچ اجرای صحنه ای از مرحوم سعدی افشار ندیده‌‏ام و به آرشیو و فیلم آثار دسترسی ندارم اما این پلتفرم می‌‏تواند آرشیو درجه یکی باشد یا فرض کنید می‏‌خواهید در مورد تعزیه یا خیمه شب بازی یا تاتر فیزیکال پژوهشی انجام بدهید، اگر این تلویزیون بعدها  فیلم همه گونه‌‏ها در طبقه بندی کند برای ارجاع فوق العاده است.

یکی از اقدامات ارزشمند مجموعه هنرهای نمایشی، راه اندازی تلویزیون تئاتر ایران است. نظرتان درخصوص این طرح چیست؟

من این تلویزیون تئاتری را دیدم و خیلی لذت بردم. به نظرم برای شروع فوق العاده است. امسال  پوستر جشنواره را خیلی دوست داشتم. امیدوارم دست اندرکاران با همین شوق و ذوق کار را ادامه دهند و پس از جشنواره نیز شاهد ادامه روند پیشرفت در این پلات فرم باشیم. من وقتی وارد آن شدم و فیلم اختتامیه های دوره های گذشته را دیدم و به نظرم اگر آرشیو منسجم و طبقه بندی از آثار کمتر دیده شده را هم داشته باشد؛ حتما با اقبال دوستان تئاتری مواجه خواهد شد.

به عقیده شما این اقدام چقدر بر حفظ حیات تئاتر تاثیر گذار است؟

سال سختی را پشت سر گذاشتیم. به همه سخت گذشت و مسأله معیشت در این سال سخت پررنگ شد. نکته تلخ دیگر این است که در این وضعیت چگونه باید اعتماد تماشاگر را جلب کنیم تا دوباره به سالن‌های تئاتر برگردد.

بدون شک هر حرکت تئاتری سنجیده‏ای می‌تواند به بقای تئاتر کمک کند. من در پروژه کجایی ابراهیم در هفدهمین جشنواره تئاتر مقاومت این تجربه را داشتم. خیلی اقدام خوبی است. اولین امتیازش این است که در سالهای گذشته گروهها یک دوربین برای گرفتن خروجی از اثرشان در جشنواره داشتند که کار با کیفیتی هم نبود. اما با این اقدام آثار به صورت حرفه ای ضبط و نگهداری می شوند.

از سوی دیگر در هر نمایش امکان حضور تعداد اندکی مخاطب هست و خیلی از علاقه مندان به ویژه هنرمندان سایر استانها امکان حضور ندارند. به عقیده من راه اندازی تلویزیون تئاتر یک اقدام بسیار فرخنده و مبارک است.

حتی این امکان برای من و سایر دوستان که با توجه به مشغله ذهنی در جشنواره، نمی توانیم برخی آثار را ببینیم فراهم است که بعد از پایان جشنواره و سرفرصت آثار را ببینیم. البته اگر بعد از جشنواره نیز آثار در این پلات فرم حفظ شود.

گفت و گو از علی رحیمی

** برای تماشای نمایش «کجایی ابراهیم؟» با کارگردانی لیلی عاج در تلویزیون تئاتر ایران اینجا را کلیک کنید.