در حال بارگذاری ...
یادداشت علیرضا قاسم خان بر مجلس ضربت زدن

خدایش رحمت کناد کسی را که با شنیدن هر حکمتی آگاه و آگاه تر شود

من – من کجا هستم ؟ حقیقت من کجاست ؟ شما – مرا از من گرفتید . شاه مردان و شیر خدا گفتید ! در شهر علمم خواندید و از آن به درون نرفتید شما با من چه کردید ؟ ( از متن نمایش نامه )

علیرضا قاسم خان : نمایشنامه " مجلس ضربت زدن " نوشته بهرام بیضائی در سال 1381 منتشر شد در همان سال واکنشهای متفاوتی به این نمایش و اجرا ابراز شد . در این مطلب قصد دارم که از دو جهت به بررسی کوتاهی از این نمایش به پردازم ، تا برخی از مهمترین وجوه آن را درمیان گذارم .                                                                                                                                

در نگاه اول ، محمد رحمانیان کارگردان نمایش " مجلس ضربت زدن " با طراحی صحنه ای که ملهم از نمایش تعزیه است ، فضای نمایش را در حال و هوای این گونه نمایش ایرانی شکل می دهد . این فرم نمایشی بر ویژگی هائی استوار است که در اینجا فقط به چند مورد آن اشاره می کنم . اغلب در نمایش تعزیه تماشاگران به گرد سکوئی که در میان صحنه است نشسته و نمایش تعزیه را می بینند . اما دراین نمایش به دلیل شکل صحنه تاتر شهر که برای اجرای نمایش به سبک کلاسیک طراحی شده است این فضا ایجاد نمی شود ، اما تمهید کارگردان در مدور و چرخان ساختن سکوی میان صحنه به ایجاد حس تعزیه گونه نمایش کمک شایانی کرده است . و این خود برگرفته از نوع نمایش نامه نویسی بیضائی هم هست زیرا او با در هم تنیدن دو واقعه در گذشته و حال به چنین فضایی برای بیان نمایشی خود نیاز دارد . از صحنه نماییش که بگذریم زبا ن  نمایش قابل توجه است .زبان نمایش میان زبان کلاسیک نمایشنامه ای که به نظر می رسد نوعی زبان متکلف برای متن های مذهبی است و زبان روزمره که مورد استفاده کارگردان ، نویسنده ، و دیگر عوامل اجرائی است در نوسان است . بیضائی در انتخاب این دو زبان مرتب مخاطب خود را به دو دنیای متفاوت می برد . زبان به کار رفته در مجموع نمایش به فاصله گذاری میان دوجهان متن منجر می شود .

نویسنده در نمایش " مجلس ضربت زدن " به دنبال به اشتراک گذاشتن مسائلی است در موضوع تصویر اولیاء الهی در آثار هنری بطور اعم و در نمایش چگونگی نشان دادن آنان بطور اخص است . تصویر کسی که مظهر همه خوبی هاست را نمی توان نشان داد با نشان ندادن او ، فقط اشقیا باقی می مانند و چون اعمال اشقیا را به دلیل بد آموزی نمی توان نشان داد پس چه باقی می ماند . این چاشی است که بیضائی از زبان نمایش نامه نویس می خواهد برای آن جوابی بیابد و این سوال تا به یک نقد تاریخ نمایش پیش می رود . هرچند خود او می داند که در دورانهای قبل برای این موضوع را حل هائی ارایه شده است بخصوص در تعزیه ایران . در اجرای فرم نمایش تعزیه در نمایش " مجلس ضربت زدن " رحمانیان تا آنجا پیش می رود که معین البکاء خود را در تمامی مراحل اجرا ی صحنه حاضر و فعال نشان می دهد . معین البکاءدر تعزیه ایران تنظیم کننده نمایش است ، کسی است که مقدار غم و رنج شبیه خوانان را در صحنه تنظیم می کند . اما معین البکاء این نمایش با هیبتی تازه با شلوار و پیراهنی امروزین ظاهر شده و به کار خوش می پردازد . اگر چه در ظاهر تفاوت دارند اما عنصر اصلی همه آنان متنی است که به دست دارند .

یکی دیگر از ویژگی های این نمایش فاصله گذاری های آشکار برای برقراری ارتباط میان تما شاگران و بازیگران است . در طول نمایش بازیگران از میان تماشاگران به صحنه می آیند ، نویسنده از میان مردم رفت و آمد می کند و آنان را مخاطب قرار می دهد . نویسنده با مردم گفتگو می کند ، با گفتن جمله " آیا در میان شما نیست " با چراغ قوه در میان تناشاگران به جستجو می پردازد .همه اینها از شکستن فضای کلاسیک نمایش خبر می دهد زیرا که با استفاده از این تمهید تماشاگران به قضاوت فرا خوانده می شوند و به تفکری دوباره در باره مظهر عدالت و عشق .

موسیقی نمایش چه به شکل زنده و غیرزنده کمک شایانی به صحنه های جنگ و رقص گونه  کرده است . از این رو با ید دیدگاه خلعتبری  به عنوان آهنگساز و رحمانیان را به عنوان کارگردان تحسین کرد که در استفاده از موسیقی افراط نکرده و آن را به اندازه مناسب بکار گرفته اند .

استفاده از فیلم در بیشتر نمایش های رحمانیان برای خود جای باز کرده و به عنصری نمایشی بدل شده است . در این نمایش تکه فیلم هایی از نویسنده که در خیابان است و در حال خرید و زندگی دیده می شود . فیلم چون راشهایی سرهم شده در میان شات هائی سوخته به نمایش در می آیند در یکی از این شات ها از داخل یک اتومبیل که در کنار نویسنده حرکت می کند نویسنده را می بینیم ، نویسنده به داخل اتومبیل نگاه می کند و سوار می شود و پس از ان چیزی نیست . این عنصر نمایشی شاید دنیای درام را وسیع تر می سازد و در کنار همه عناصر بصری از تصویر نیز چون بیانی تازه استفاده می کند .

یکی از نکات قابل توجه در اجرا و متن اصلی نمایش تفاوت جنسیت نویسنده در این دو است . به این معنا که در نمایش نامه نویسنده مرد { نویسنده به کارگردان ... زنم پیغامتو یادداشت کرده ... 31 }  و در نمایش نویسنده زن است. جدای از بحث های جنسیتی و شناختی در این باره ، خود این موضوع می تواند مورد بحث قرار گیرد . آیا انتخاب یک زن به عنوان نویسنده پاسخ  و توجه به آن نیمه خاموش جامعه است ؟ آیا متن را از منظر چند صدایی باختینی می توان مورد مداقه و تفسیر قرارداد . بلاشک صداهای گوناگون در متن بلند تر از آن است که نمی توان نشنید .

اما نگاه دوم به نوعی به محتوا و دیدگاههای آفریننده اثر یعنی نمایش نامه نویس باز می گردد.بیضائی همچون همه درام نویسان بزرگ جهان پس از عصر روشنگری در مواجهه با متون مذهبی – تاریخی با تماشاگران به گفتگوئی پرسشگرایانه می نشیند .تا از ورای هر انچه که واقع نما و بدیهی شمرده می شود سوالات تازه ای را در شناخت امام اول شیعیان و بخصوص واقع شهادت ایشان مطرح کند . بهرام بیضائی از ورای این واقعه در واقعه یعنی واقعه شهادت مولا علی (ع ) در سال 40هجری و ماجرای به صحنه آوردن یک نمایش که با چالشهای متفا وتی روبرواست به مخاطب را به با زاندیشی می خواند . به اندیشه در باره حقیقت ، عدالت ، مبارزه با ستم و فقر ، احقاق حقوق فرودستان جامعه ، وفای به عهد و... و هر آنچه صفات الهی – انسانی می نامیم . نمایش " مجلس ضربت زدن " سوال مطرح می کند و در پی پاسخ است . سرزندگی نمایش هم به همین سوالات است سوالاتی که هر نسل به اقتضای زمانه اش پاسخی در خور می طلبد . روح عدالت پرور امام علی ( ع ) در جواب به همین سوالات اساسی هستی و زندگی است که همیشه و همیشه جاودان است .

در بخشی از نمایش بهرام بیضایی می گوید " ... کسی که تصویری نداره ؛نمایش نامه ای هم ندارد ." اما با جرات می توان گفت که او تصویری باشکوه از مولا علی ( ع )  به همه مردم حقیقت دوست  ارائه میدهد . همان گونه که در روز واقعه تصویری شگرف از شهادت امام حسین (ع ) در امروزه روز ارائه داد .

امام علی ( ع ) فرمودند : " خدایش رحمت کناد کسی را که با شنیدن هر حکمتی آگاه و آگاه تر شود و در پی دعوت ارشادگر ، گامی پیش نهد ... اندوختنی ها را فرا چنگ آورد و ... ( نهج البلاغه 75 ) .

 

 

                     

 




مطالب مرتبط

جمعه ۲۹ دی‌ در تالار ناصری خانه هنرمندان

آیین پایانی دهمین دوره انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران برگزار می‌شود
جمعه ۲۹ دی‌ در تالار ناصری خانه هنرمندان

آیین پایانی دهمین دوره انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران برگزار می‌شود

طی نشستی که امروز، (سه‌شنبه ۲۶ دی) در خانه تئاتر برگزار شد، محمد رحمانیان، دبیر دهمین دوره انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران با همراهی بهزاد صدیقی، دبیر اجرایی این جایزه، پوستر این رویداد هنری را رونمایی کردند و به ارائه توضیحاتی درباره روند برگزاری این دوره از جایزه ...

|

شانزدهمین سال جاودانگی اکبر رادی

شانزدهمین سال جاودانگی اکبر رادی

مؤسسه‌ فرهنگی هنری اکبر رادی، در پیامی به مناسبت سالگرد درگذشت این نمایشنامه‌نویس که هم‌زمان با زادروز بهرام بیضایی است، از این دو هنرمند بزرگ عرصه هنرهای نمایشی کشور یاد کرد.

|

تاریخ برگزاری آیین پایانی انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران اعلام شد

تاریخ برگزاری آیین پایانی انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران اعلام شد

آیین پایانی دهمین دوره‌ انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران که پیش از این قرار بود روز پنجم دی، هم‌زمان با زادروز بهرام بیضایی و جاودانگی اکبر رادی برگزار شود، به دلیل پاره‌ای از مشکلات، به روز 30 دی موکول شد.

|

تهیه‌کننده نمایش «رستاخیز عشق» مطرح کرد

جلیل اکبری‌صحت: تئاتر بستر مشخصی برای تبلیغات ندارد
تهیه‌کننده نمایش «رستاخیز عشق» مطرح کرد

جلیل اکبری‌صحت: تئاتر بستر مشخصی برای تبلیغات ندارد

جلیل اکبری‌صحت با اشاره به اینکه نمایش «رستاخیز عشق» به زندگی مولانا می‌پردازد، تأکید کرد «رستاخیز عشق» در 14 پرده، مقاطع مهم زندگی مولانا را دنبال می‌کند. او همچنین درباره نقش تبلیغات در دیدن شدن آثار نمایشی گفت ما در تئاتر با بستر مشخص و تعیین‌شده‌ای برای تبلیغات مواجه ...

|

در بخش نمایشنامه‌های تألیفی و اقتباسی

داوران دهمین دوره‌ انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران معرفی شدند 
در بخش نمایشنامه‌های تألیفی و اقتباسی

داوران دهمین دوره‌ انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران معرفی شدند 

در احکامی جداگانه‌ توسط محمد رحمانیان، دبیر دهمین دوره‌ انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران، هیئت داوران بخش نمایشنامه‌های تألیفی و اقتباسی این رویداد ملی و فرهنگی، انتخاب و معرفی شدند.

|

نظرات کاربران