طنز همیشه گزنده‌تر از ملودرام است

ازکارهای هوشمند هنرکار در عرصه تئاتر طی سال‌های اخیر می‌توان به کارگردانی نمایش‌های پیوند خونی، آنتیگونه، پرده‌ها از راه می‌رسند، حوالی کافه شوکا، سگ مرده و آیینه، پراونه مفرغی، فاندو و لیز، سلام و خداحافظ و بازی در نمایش‌های مهاجران و نردبان اشاره کرد. زندانی خیابان نواب که براساس نمایشنامه زندانی خیابان دوم نیل سایمون و با ترجمه شهرام زرگر از سوی هوشمند هنرکار بازنویسی شده؛ آبان ماه برای سومین سال متوالی اجرا خواهد شد. نمایش زندانی خیابان نواب نخستین بار در سال 1396 در خانه نمایش و در سال 1397 در تالار شانو روی صحنه رفته بوده است. این نمایش که با لحنی طنز مسائل روز جامعه را به تصویر می‌کشد؛ قصه زن و شوهری است که در میانسالی با بحران رو به رو می‌‌شوند. نمایش زندانی خیابان نواب هر شب ساعت 19:30 در تالار خانه موزه انتظامی واقع در قیطریه روی صحنه می‌رود. با هنرکار درباره اجرای زندانی خیابان نواب گفت‌وگویی انجام داده ایم.

در سال‌های اخیر اقتباس‌های موفقی از متن‌های خارجی نظیر فاندولیز بر اساس آثار نویسندگانی بزرگی مثل مرژوک و آرنابال داشته اید. بر اساس چه ویژگی هایی به سراغ اقتباس از زندانی خیابان دوم نیل سایمون رفتید؟

طبیعی است که هر کارگردانی دوست داشته باشد متن های بزرگ را اجرا کند؛ متن های بزرگ هم لزوما مربوط به نام های بزرگ نیستند. متن هایی مهم هستند که قابلت کار کردن داشته باشند. شرایط هم باعث می شود بیشتر در این حوزه کار کنم. در گذشته چهار نمایش ایرانی روی صحنه برده‌ام و نکته‌ای که باعث شده در این سالها کمتر متن ایرانی کار کنم؛ این است که متن دلخواه ایرانی را پیدا نکرده ام و دوست دارم نمایش های ایرانی که با فضای کاری من همخوان باشد روی صحنه اجرا کنم. در باره نیل سایمون هم باید اشاره کنم به آثار نیل سایمون به دلیل سادگی و طنز جذابش علاقه دارم. البته این علاقه به تمام آثار سایمون در من وجود ندارد.

آیا اجرای خیابان نواب اولین تجربه اقتباس از آثار نیل سایمون نزد شما است؟

بله به نظرم متن زندانی خیابان دوم سایمون در واقع در میان آثارش کار متفاوتی است و دغدغه های من در تئاتر را منعکس می کند.

این بحث متفاوت بودن زندانی خیابان دوم نسبت به سایر آثار سایمون چگونه است؟

زندانی خیابان دوم سایمون یک طنز اجتماعی قوی است و پردازش شخصیت ها و فضای داستان فوق العاده درخشان است و البته طنز یکی از موتیف های نام آشنای آثار سایمون است.

سایمون حرف‌های مهم آثارش را در قالب طنز که برخی از موقع گزنده هم می شود به مخاطب عرضه می‌کند؟

بله به قول شهرام زرگر مترجم این اثر به فارسی سویه طنز مرگ فروشنده میلر را انگاری می توان در این اثر دید.

نیل سایمون متن اثرش را در دهه هفتاد میلادی نوشته است. در اقتباسی که انجام دادید برای به روز رسانی اثر چه تمهیداتی به کار بردید؟

همیشه به وفادار بودن در اقتباس اعتقاد دارم. اما وفاداری هم تابع تعریفی است و نمی شود متن های گذشته را بدون تغییر روی صحنه برد. بنابراین کار نیاز به دراماتورژی داشت. جدا از این مسئله در بحث اقتباسم بحران اجتماعی دهه هفتاد متن سایمون را به بحران فعلی جامعه مان شبیه دیدم. این تغییرات در بحث زمانی، مکانی، شخصیت و ارتباط‌های انسانی انجام شده است. اما چارچوب قصه همان متن سایمون است.

آیا نمایش زندانی خیابان نواب را در گروه درام های اجتماعی می توانیم ارزیابی کنیم؟

بیشتر در حوره طنز اجتماعی قابل بررسی است. قسمت‌هایی که در متن تراژدی نیش می زند باز هم طنز در بستر کار دیده می شود و به نظرم طنز همیشه گزنده تر از ملودرام است.

در چالش های پیش آمده در خانواده در دوران معاصر چقدر شرایط اجتماعی اثر گذار است؟

نمی توانم با قطعیتی بیان کنم که این زوج خودشان، خودشان را وارد بحران کرده اند. شرایط اجتماعی است که بسترسازی برای بروز چنین وضعیتی انجام می دهد. به این ضرب المثل قدیمی خودمان که می شود نسبت به آن دیدگاه فلسفی هم داشت قائل هستم. به نظرم مصداق وضعیت این زوج در ضرب المثل خلایق هر چه لایق قابل بررسی است. در واقع خود ما در شرایطی که پیش رویمان قرار می گیرد نقش داریم. البته هر دوی این زن و مرد اسیر هستند و انگاری در شرایط موجود زندانی و محبوس شده اند.

آیا ثریا را می توانیم به عنوان نمادی از زنان طبقه متوسط ایرانی صبور و آرام بدانیم؟

بله نمونه های زیادی از این جنس زنان در جامعه وجود دارد. هیچ خانواده ای در شرایط فعلی وجود ندارد که فقط به مردش متکی باشد. زن و شوهر توامان در بیرون کار می کنند و زن نقش اجتماعی خودش را دارد. ثریا می تواند نماد زن ایرانی باشد؛ زنی آرام و اهل فداکاری است و در ضمن جایگزین همسرش در زمان بحران و بیکاری می شود.

آیا می توانیم این استباط را داشته باشیم که مرد در بحران به وجود آمده از زن بیشتر مقصر است؟

نه مرد گناهی ندارد و قربانی شرایط است.. دوره های مختلفی تاریخی از هزاران سال پیش در ایران وجود داشته است و می توانیم ایران حال را با ایران سیصد سال پیش مقایسه کنیم تا متوجه شویم به لحاظ ساختارهای اجتماعی و فرهنگی چه تفاوت هایی در میان بوده و هست. البته در سال های اخیر به دلیل شرایط اقتصادی چالش و فشارهای موجود مضاعف شده اند. این شرایط به مقدار زیادی از بیرون به ما تحمیل می شود؛ اما می توانیم خودمان تا حدی تاثیر گذار باشیم تا اینقدر دچار مخمصه نشویم.

به نظر می رسد در روزگار مدرن زنها نسبت به قبل پیچیده تر شده اند؛ اما شخصیت ثریا زن ساده ای ترسیم شده است. دلیل این شخضصیت پردازی چیست؟

شما موقعی که با درام مواجه می شوید طبیعی است که باید مسائلی را به آن اضافه کنید. شخصیت‌های نمایش نظیر ناصر، ثریا و انوش آدم های ساده ای هستند و در عین حال ثریا پیچیدگی هایی هم دارد. ثریایی که از آن سادگی و ایستایی دور می شود و در صحنه پنج نمایش می رود و با همسایه درگیر می شود. گاهی مواقع به طنز هم دو شخصیت دیگر نمایش به این مسئله هم اذعان می کنند؛ البته نمی شود اینها را آدم های عمیق و متفکری دانست.

آیا در انتهای نمایش تلاش می کنید نسخه ای برای این شخصیتها برای عبور از بحران تجویز کنید؟

اینها هیچکدامشان در انتهای نمایش به قطعیتی نمی رسند و تراژدی ادامه دار است و تلخی و گسی فضای نمایش تا به انتها در در دهان تماشاگر باقی می ماند. اما نوری که در انتهای نمایش از پنجره تابانده می شود کور سوی امیدی را برایشان روشن می کند.

گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی