در حال بارگذاری ...
بررسی ظرفیت‌های 12 کشور نوروز برای توسعه هنرهای نمایشی

نوروز فرصتی برای آغاز همکاری‌های مشترک تئاتری در سطح منطقه و جهان

ایران تئاتر – سید رضا حسینی: نوروز یکی از قدیمی‌ترین مراسم تاریخ تمدن است که امروز علاوه بر ساکنان منطقه ایران فرهنگی و قاره آسیا توسط مردم سایر نقاط جهان نیز برگزار می‌شود. ثبت جهانی این جشن باستانی در دهه گذشته موجب شد تا زمینه برای‌ بهره‌برداری فرهنگی و هنری از آن بیش از پیش فراهم شود؛ پتانسیلی که می‌توان از آن برای هر چه غنی‌تر کردن هنرهای نمایشی استفاده کرد.

در روز 8 مهر ماه سال 1388 خورشیدی «جشن نوروز» توسط تشکیلات آموزشی و علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد که با نام «یونسکو» شناخته می‌شود به عنوان «میراث فرهنگی و معنوی بشر» به ثبت جهانی رسید. کمتر از پنج ماه بعد یعنی در تاریخ 4 اسفند سال 1388 «مجمع عمومی سازمان ملل متحد» با تصویب قطعنامه‌ای روز 21 مارس مصادف با اول فروردین را به عنوان «روز جهانی نوروز» تعیین کرد و این آیین باستانی را تحت عنوان «فرهنگ صلح» به ثبت رساند. بر این اساس اکنون بیش از یک دهه است که نام نوروز به عنوان یک مناسبت جهانی در تقویم سازمان ملل متحد به ثبت رسیده و توجه به آن شکل رسمی‌ به خود گرفته است.

برای تحقق یافتن این هدف یعنی ثبت جهانی نام نوروز به شکل رسمی تلاش‌های قابل توجهی از سوی ایران انجام شد و شش کشور دیگر یعنی هند، ترکیه، آذربایجان، ازبکستان، قرقیزستان و پاکستان نیز به همکاری با کشور ما پرداختند. در ادامه کشورهای بیشتری برای پیوستن به پرونده ثبت جهانی نوروز اعلام آمادگی کردند؛ از همین رو با حضور قزاقستان، ترکمنستان، تاجیکستان، افغانستان و عراق تعداد کشورهای حاضر در پرونده نوروز به عدد 12 رسید. پس از آن در سال 1395 خورشیدی این بار نام جشن باستانی نوروز با شرکت دوازده کشور یاد شده در فهرست میراث ناملموس جهانی یونسکو ثبت شد. 

پس از ثبت جهانی نوروز به عنوان میراث معنوی بشر قرار بر این شد تا هر سال در روز 21 مارس این جشن باستانی در قالب مراسم جهانی سالانه در یکی از کشورهایی که نوروز را به عنوان جشن ملی گرامی می‌دارند، برگزار گردد. در همین راستا جشن جهانی نوروز در دو دوره متوالی یعنی در سال‌های 1389 و 1390 خورشیدی در ایران برگزار شد. پس از آن سه کشور تاجیکستان، ترکمنستان و افغانستان به ترتیب در سال‌های 1390، 1391 و 1392 خورشیدی برگزاری این جشن جهانی را بر عهده گرفتند. اما پس از آن دیگر جشن جهانی نوروز به شکل سالانه برگزار نشده و این روند نیک متوقف شد.

قابلیت‌های نوروز برای تقویت هنرهای نمایشی

در تمام دوازده کشوری که در سطور قبل به نام آن‌ها اشاره شد مراسم نوروز توسط تعداد فراوانی از مردم جشن گرفته می‌شود. در اکثر این کشورها نوروز یک جشن ملی به شمار می‌رود و برای برگزاری آن تعطیلات رسمی در نظر گرفته شده است. علاوه بر کشور ما در کشور افغانستان نیز جشن نوروز و شروع فصل بهار به عنوان مبدا سال جدید محاسبه می‌شود. بر اساس مفاد موجود در اطلاعیه دفتر روابط عمومی مجمع سازمان ملل متحد بیش از سیصد میلیون نفر از مردمی که در حوزه دریای سیاه، خاورمیانه، منطقه بالکان، آسیای میانه و قفقاز زندگی می‌کنند آغاز فصل بهار را با سنت باستانی نوروز جشن می‌گیرند. توجه به نوروز و برگزاری آیین‌های مربوط به آن حتی در بخش‌هایی از قاره آفریقا نظیر منطقه «زنگبار» کشور «تانزانیا» نیز مرسوم است.     

با دقت به آیین‌های نوروزی رایج در این کشورها، که در مواردی با یکدیگر متفاوت است، می‌توان ردپای هنرهای نمایشی را به وضوح مشاهده کرد. همان گونه که اجرای نمایش‌های خیابانی در آستانه فرا رسیدن فصل بهار امر رایجی در ایران به شمار می‌رود و در گذر زمان به یک رسم تبدیل شده است، در تعداد دیگری از کشورهای یاد شده نیز می‌توان رسوم مشابهی را مشاهده کرد. به عنوان مثال اجرای نمایش‌های خیابانی در هند و ازبکستان نیز مرسوم است و یکی از آیین‌های رایج نوروزی در کنار سایر جشن‌های همگانی محسوب می‌شود.

توجه به این قبیل نمایش‌های سنتی، شناخت شخصیت‌های نمادین و برجسته حاضر در آنها، گردآوری این گونه نمایش‌ها و شخصیت‌هایشان در کنار یکدیگر، ترویج و غنی سازی آنها، تبدیل کردنشان به آثار ماندگاری که قابلیت ایجاد عایدی اقتصادی دارند و بدل ساختن این آثار نمایشی به گنجینه‌های ارزشمندی که از دل آنها صدها اثر هنری مشابه قابل استخراج باشد از جمله نکاتی است که می‌تواند مورد توجه مسئولان فرهنگی کشورهای دوازده گانه نوروز به خصوص مدیران فرهنگی و هنری ایران قرار گیرد. به عنوان الگوی قابل اعتنایی در این زمینه می‌توان شخصیت «بابا نوئل» را در نظر گرفت که در قامت نمادی برای فرا رسیدن سال نوی میلادی در طول قرن اخیر از جنبه‌های مختلف اقتصادی و فرهنگی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است و حضور پررنگی در هنرهای نمایشی دارد.

نخستین گام برای تبدیل شخصیت‌های حاضر در نمایش‌های سنتی نوروز به شخصیت‌های فعال و نمادین حاضر در آثار نمایشی مدرن شناخت دقیق آنها و یافتن نقاط قوتشان است. این هدف مهم را می‌توان از چندین مسیر پی گرفت و از روش‌های گوناگون به تحقق آن پرداخت. یکی از این روش‌ها برگزاری رویدادهای هنری بین‌المللی نظیر جشنواره‌های تئاتر است؛ جشنواره‌هایی با محوریت نوروز که محلی برای رشد و تکامل نمایش‌های سنتی نوروز و تبدیل آنها به آثار بزرگتری با قابلیت تاثیرگذاری جهانی باشد.

 

لزوم برگزاری جشنواره‌ جهانی تئاتر نوروز

همان گونه که به آن اشاره شد پس از ثبت جهانی نوروز در سازمان ملل متحد قرار بر این بود که هر سال جشن سالانه‌ای در یکی از 12 کشور نوروز برگزار شود. بررسی این موضوع که چرا روند برگزاری این جشن‌های سالانه پس از گذشت 5 سال متوقف شد خود نگارش مطلب جداگانه‌ای را می‌طلبد. نکته‌ای که در مطلب پیش رو می‌توان به آن اشاره کرد این است که مدیران فرهنگی ما از این امکان برخوردارند تا با بررسی نقاط ضعف و قوت تجربه نیمه کاره برگزاری جشن سالانه بهاری پروژه جدیدی را با مشارکت هر 12 کشور نوروز یا تعدادی از آنها آغاز کنند. این پروژه می‌تواند برگزاری یک جشنواره سالانه تئاتر باشد؛ رویدادی با عنوان «جشنواره تئاتر نوروز» یا سایر عناوین مشابه با آن که هر سال یکی از کشورهای دوازده گانه مذکور مسئولیت برگزاری آن را بر عهده بگیرد.

حتی می‌توان از ابتدای کار آن را به فرصتی برای مشارکت فرهنگی کشورهایی نظیر ایران و هند و ترکیه بدل کرد؛ کشورهایی که نسبت به سایرین تجربه بیشتری در زمینه برگزاری رویدادهای بین‌المللی هنری و تدارک دیدن این قبیل جشنواره‌ها دارند. به این ترتیب سایر کشورهای نوروز به مرور زمان خواهند توانست خود را برای برگزاری دوره‌های بعدی جشنواره آماده کنند. حتی شاید با رونق گرفتن این رویداد هنری کشورهای جدیدی بخواهند در برگزاری آن مشارکت نمایند. همان گونه که ایران نقش مهمی در ثبت جهانی نوروز توسط سازمان ملل متحد داشت اکنون می‌تواند برای برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر نوروز نیز پیشقدم شود و سایر کشورها را به مشارکت در این پروژه دعوت کند. 

در حال حاضر رویداد هنری ویژه‌ای که موضوع آن منحصر به نوروز باشد و محتوای آن هنرهای نمایشی را در بر بگیرد وجود ندارد و شاید بتوان جای خالی آن را در تقویم فرهنگی کشورمان احساس کرد؛ به خصوص یک جشنواره تئاتر بین‌المللی که قادر به شکوفا کردن استعدادهای تازه و ایجاد فرصت‌های جدید‌ برای سرمایه‌گذاری اقتصادی و فرهنگی باشد.

البته سال گذشته دوره نخست رویدادی به نام جشنواره تئاتر نوروزی در کاراکاس ونزوئلا برگزار شد که در جریان آن تعدادی از فارسی آموزان موسسه یلدا به اجرای نمایش پرداختند؛ آثاری برگرفته از داستان‌های «مهدی آذریزدی» که به دو زبان فارسی و اسپانیایی برای تماشاچیان اجرا شد. با این حال نمی‌توان چنین رویدادی را یک اتفاق جدی در حوزه هنرهای نمایشی و در حد و اندازه نام نوروز قلمداد کرد. اگر رویداد هنری ویژه‌ای مشابه با این جشنواره در مقیاس گسترده‌تر و با ساختار جدی‌تر و حضور گروه‌های تئاتر بیشتری از کشورهای مختلف جهان برگزار گردد آنگاه می‌توان یک جشنواره تئاتر نوروز واقعی را ترتیب داد.

اکنون در ایران برخی جشنواره‌های تئاتر که بخشی از آن‌ها به آیین‌های نوروزی اختصاص دارد به صورت سالانه برگزار می‌شود. به عنوان مثال می‌توان به «جشنواره سراسری تئاتر خیابانی ارس» اشاره کرد که هر سال در ایام نوروز میزبان هنرمندان داخلی است. جشنواره مذکور اگرچه توانسته است با استفاده از پتانسیل‌هایی مانند تعطیلات نوروزی و گردشگران منطقه آزاد ارس فرصت مناسبی برای شناساندن تئاتر خیابانی به مردم فراهم کند و مخاطبان قابل توجهی بیابد، اما تمرکز ویژه‌ای بر موضوع نوروز ندارد. از سوی دیگر این رویداد هنری یک همایش داخلی محسوب می‌شود و از جنبه جهانی برخوردار نیست.

با این حال می‌توان از تجربیات برگزاری این جشنواره و رویدادهای مشابه با آن برای برگزاری رویدادهای هنری بزرگتری در مقیاس جهانی استفاده کرد که موضوع آن‌ها منحصر به جشن باستانی نوروز باشد. در این میان سایر کشورهایی که آغاز فصل بهار را به عنوان جشن ملی خود می‌شناسند نیز تجربیات متعددی در زمینه برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای هنری مشابه دارند؛ تجربیاتی که می‌توان از آنها برای برگزاری یک جشنواره مشترک در حوزه هنرهای نمایشی بهره گرفت. در ادامه به برخی از این تجربیات و ظرفیت‌های هنری تعدادی از 12 کشور نوروز اشاره خواهد شد.

 

تجربیات ترکیه در زمینه برگزاری جشنواره‌های جهانی تئاتر

بر اساس آماری که موسسه تحقیقاتی KREKSA ارائه داده است، در سال ۲۰۱۷ میلادی حدود پانزده هزار و چهارصد شرکت مختلف در صنایع وابسته به فرهنگ و هنر ترکیه مشغول به کار بوده‌اند که از فعالیت آن‌ها رقمی بیش از ۱۴ میلیارد لیره ترکیه (حدود دو میلیارد دلار) درآمد حاصل شده است. این شرکت‌ها با فعالیت در بخش فرهنگ و هنر ترکیه موفق به ایجاد بیش از ۵۲ هزار شغل و ارزش افزوده‌ای بالغ بر ۳.۵ میلیارد لیره ترکیه یعنی رقمی حدود نیم میلیارد دلار شده‌اند. به کمک این آمار و ارقام می‌توان ظرفیت و توان هنرهای نمایشی ترکیه در زمینه چرخاندن چرخ های اقتصادی را بهتر درک کرد.

ترکیه در زمینه برگزاری جشنواره‌های بین‌المللی تئاتر و ایجاد ارتباط با مخاطبان خارجی زبان نیز تجربیات متعددی دارد. برای مثال می‌توان به «جشنواره تئاتر ترکی فرانکفورت» اشاره کرد که هفتمین دوره آن در آبان ماه امسال برگزار شد. این جشنواره هر سال در شهر فرانکفورت آلمان برگزار می‌شود و علاوه بر ترک‌های ساکن این کشور تماشاگران آلمانی نیز جزو مخاطبان آن به شمار می‌روند. نمایش‌های این جشنواره اغلب آثار تولید شده توسط هنرمندان اهل ترکیه هستند که ترجمه آن‌ها برای مخاطبان آلمانی موجب برقراری ارتباط با این آثار نمایشی ترک زبان می‌شود.

هفتمین دوره از این جشنواره به دلیل وجود شرایط خاص ناشی از انتشار ویروس کرونا به صورت آنلاین برگزار شد. امکان تماشای آثار حاضر در این جشنواره از طریق اینترنت به صورت رایگان تعداد مخاطبان این نمایش‌ها را به طرز قابل توجهی افزایش داد. دست اندرکاران جشنواره تئاتر ترکی فرانکفورت اهداف تجاری را جزو اولویت‌های اصلی مد نظر خود نمی‌دانند و نزدیک کردن مردم آلمان و ترکیه به یکدیگر از طریق هنرهای نمایشی را به عنوان هدف اصلی از برگزاری این جشنواره در نظر گرفته‌اند. با این حال نمی‌توان انکار کرد که برگزاری چنین رویدادهایی امکان همکاری‌های دو جانبه یا چند جانبه هنری با اهداف اقتصادی را بیش از پیش افزایش خواهد داد و فرصت‌های تازه‌ای در این زمینه برای طرفین همکاری فراهم خواهد نمود.

گذشته از جشنواره مذکور که بیشتر جنبه مستقل دارد، دولت ترکیه نیز در سال‌های اخیر تلاش فراوانی برای شناساندن هنرهای نمایشی این کشور به مردم سایر نقاط جهان از طریق برگزاری رویدادهای هنری و تورهای نمایشی مختلف داشته است. پیش از شیوع ویروس کرونا تورهای نمایشی متعددی برای اجرای تئاتر در اروپا و آسیا ترتیب داده شده بود که کشورهای آلمان، ترکمنستان و قبرس جزو مقصدهای اصلی آنها به شمار می‌رفت. به عنوان مثال در فصل تئاتری 2016 – 2015 تعداد 9 نمایش در قالب تورهای هنری برون مرزی در کشورهای یاد شده اجرا گردید که هدف اصلی آنها آشنایی هر چه بیشتر مردم این کشورها با هنر هنرمندان ترک بود. در مجموع می‌توان از ظرفیت‌ها و تجربیات هنری ترکیه برای برگزاری جشنواره جهانی تئاتر نوروز بهره گرفت و به همکاری با این کشور برای شناساندن این جشن باستانی مشترک به مردم جهان پرداخت.

 

استفاده از ظرفیت‌های هنری کشورهای هم‌زبان برای برگزاری جشنواره

از میان 12 کشور نوروز که ایران نیز یکی از آن‌ها است مردم دو کشور تاجیکستان و افغانستان با ما هم‌زبان هستند. این هم‌زبانی حداقل به لحاظ تئوری امکان ایجاد همکاری تنگاتنگ برای انجام پروژه‌های هنری مشترک را فراهم می‌آورد. اما در عمل شاهد آن نیستیم که این هم‌زبانی به همدلی گسترده برای انجام کارهای بزرگ فرهنگی و هنری منجر شده باشد. ما با افغانستان مرز مشترک داریم و با تاجیکستان نیز تقریبا همسایه‌ محسوب می‌شویم. بنابراین انتظار می‌رود که همکاری‌های هنری دو جانبه ما با این دو کشور از کمیت و کیفیت بالاتری نسبت به حال حاضر برخوردار باشد.

یکی از راه‌های در دسترس برای هموار ساختن این همکاری برپایی منظم رویدادهای هنری چند جانبه با حضور کشورهای هم‌زبان است. چنین گردهمایی‌هایی می‌تواند ضمن تحکیم روابط فرهنگی موجب ایجاد شناخت هر چه بیشتر ما از ظرفیت هنری کشورهای هم‌زبان شود. به موجب افزایش این شناخت می‌توان راه‌های تازه‌ای برای ایجاد همکاری دو یا چند جانبه کشف کرد. با وجود نقاط مشترک فراوان نظیر زبان، فرهنگ، اعتقادات، رسوم و آیین‌هایی نظیر جشن نوروز رسیدن به تفاهم برای ایجاد همکاری فرهنگی و هنری کار چندان دشواری نخواهد بود.  

 

توجه به ظرفیت‌های هنری تاجیکستان برای همکاری

در طول ده سال اخیر هنرمندان تئاتر ایران و تاجیکستان همکاری‌های پراکنده‌ای با یکدیگر در زمینه طراحی و تولید نمایش‌های مشترک داشته‌اند. علاوه بر آن برخی از آثار نمایشی این دو کشور اجراهایی در کشور مقابل داشته و در اغلب موارد نیز مورد توجه و استقبال مخاطبان کشور میزبان قرار گرفته‌ است. با این حال تبادل فرهنگی و همکاری مشترک ما و تاجیکستان در حوزه هنرهای نمایشی از جرقه‌های مقطعی فراتر نرفته و نظم و ترتیب درخوری نداشته است.

با نگاهی به ده سال اخیر آثار نمایشی محدودی را می‌توان در تئاتر ایران سراغ گرفت که با موضوع نوروز تولید شده و برای مخاطبان تاجیک به نمایش در آمده باشد. نمایش «نوروز و پیروز» به کارگردانی «جواد انصافی» که در نیمه دوم سال 1390 خورشیدی به روی صحنه رفت از جمله آثاری است که آیین‌های نوروزی را دستمایه روایت قصه قرار داده بود. این نمایش پس از اجراهای نخست در ایران برخی ریزه‌کاری‌های مربوط به آداب و رسوم نوروزی کشورهای ازبکستان و تاجیکستان را نیز در داستان خود گنجاند و در نوروز 1391 چندین اجرا در شهرهای مختلف تاجیکستان از جمله دوشنبه و خجند داشت. با این حال ساخت آثار مشابه که بتواند یک گام به جلو بردارد و با همکاری هنرمندان تاجیک ساخته شود به شکل پیوسته ادامه نیافت و به یک روند منظم تبدیل نشد.

شرکت ما در جشنواره‌های هنری نیز از نظم و ترتیب و سازماندهی بلند مدت برخوردار نیست. در چهارمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر عروسکی «چادر خیال» تاجیکستان که در سال 1393 برگزار گردید نمایش «گرگنامه» از ایران موفق به دریافت دیپلم افتخار شد. با این حال ما در دوره ششم این جشنواره که دو سال قبل برگزار شد غایب بودیم و هیچ اثری برای شرکت ارائه ندادیم. این در حالی است که ایران می‌توانست در این رویداد هنری حضور قدرتمندتری نسبت به دوره‌های قبل داشته باشد و مسیرهای تازه‌ای را برای همکاری مشترک با تاجیکستان در حوزه تئاتر کودک و نوجوان هموار کند.

تئاتر تاجیکستان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نتوانست به طور کامل از زیر سایه دولت خارج شود و همچنان در قالب یک پیشه دولتی باقی ماند. این امر بسیاری از هنرمندان تئاتر را به کارمندان حقوق بگیر دولت تبدیل کرد و آثار نمایشی تولید شده در این کشور را به محصولات سفارشی شبیه ساخت. با این حال گروه‌های جوان و مستقل تئاتر همچنان در تاجیکستان مشغول فعالیت هستند و به دنبال موضوعات تازه و بکر برای تبدیل به آثار نمایشی می‌گردند. همکاری با این گروه‌ها برای تولید آثار هنری جدید و امروزی با موضوع نوروز می‌تواند زمینه‌ساز اجرای پروژه‌های مشترک فراوان باشد.

حدود هفت سال قبل یکی از مسئولان کمیته برگزاری چهارمین دوره جشنواره بین‌المللی «چادر خیال» به نام «قیام الدین ستاری» در گفتگو با رسانه‌های ایرانی به این نکته اشاره کرده بود که نمایش‌های عروسکی ساخت ایران برای تربیت کودکان مفید هستند و از همین رو برخی از آنها توسط شبکه‌های تلویزیونی تاجیکستان پخش می‌شود. چنین اظهار نظرهایی باید ما را برای افزایش کمیت و ارتقا بخشیدن به کیفیت نمایش‌های تولیدی و بهره بردن فرهنگی و اقتصادی از آنها جدی‌تر کند و وادار به طراحی سیستمی کارامد برای تولید و صدور منظم آنها به کشورهای هم‌جوار نماید.   

 

همکاری با افغانستان در تولید نمایش‌های خیابانی مرتبط با نوروز

تئاتر افغانستان از نظر میزان وابستگی به دولت شباهت قابل توجهی به تئاتر تاجیکستان دارد. اکثر گروه‌های نمایش فعال در این کشور، که تعدادشان چندان زیاد نیست، وابستگی تنگاتنگی به دولت دارند و اجرای نمایش‌های سفارشی را در دستور کار قرار داده‌اند. اندک سالن‌های نمایش باقی مانده از زمان جنگ نیز تحت نظارت دولت به فعالیت مشغول هستند و با پذیرایی انحصاری از گروه‌های تئاتر وابسته به دولت به میزبانی از معدود گروه‌های مستقل تئاتر روی خوش نشان نمی‌دهند.

کمبود سالن‌های نمایش در افغانستان لزوم توجه به نمایش‌های خیابانی و برگزاری تئاتر سیار را برجسته می‌سازد. امری که می‌تواند از سوی هنرمندان ایرانی مورد توجه قرار گیرد. نمایش‌های عروسکی به ویژه آثار خیمه شب بازی از قابلیت اجرای بالایی در فضای باز برخوردارند. علاوه بر آن می‌توان این قبیل نمایش‌ها را توسط گروه‌های کوچک سیار با هزینه‌های نه چندان گزاف در نقاط مختلف اجرا نمود.

شرایط برای ترتیب دادن چنین نمایش‌هایی به موجب تفاهم‌نامه‌ای که چهار سال قبل میان تئاتر ایران و یونیما با دو کشور عراق و افغانستان امضا شد بیش از پیش مهیا است. در تفاهم‌نامه مذکور بر بازسازی و توسعه تئاتر عروسکی در این دو کشور تاکید شده بود. با توجه به اینکه هر دو کشور افغانستان و عراق جزو 12 کشور نوروز هستند می‌توان در همکاری مشترک با آنها برای توسعه تئاتر عروسکی این دو کشور از مفاهیم نوروزی استفاده کرد. انجام چنین فعالیت‌هایی بیش از هر چیز به برنامه‌ریزی منظم، سرمایه گذاری هوشمندانه و داشتن پشتکار و خلاقیت نیاز دارد.

 

استفاده از ظرفیت‌های تئاتر هند برای همکاری

همان گونه که پیش‌تر در مطلب تاثیر ویروس کرونا بر تئاتر هندوستان به آن اشاره شد، در سال‌های اخیر نمایش‌های موزیکال توانسته‌اند مخاطبان فراوانی در این کشور به خود جذب کنند. بسیاری از نمایش‌های موزیکال اجرا شده در هندوستان از قیمت بلیط نسبتا گزافی برخوردارند؛ اما این موضوع نقش چندانی در پس زدن مخاطب نداشته است. بنابراین می‌توان ادعا کرد که در کشور هند مخاطبان فراوانی برای تماشای آثار نمایشی موزیکال باکیفیت و پر زرق و برق وجود دارد.

نمایش‌های نوروزی به سبب ذات شادی که دارند از قابلیت بالایی برای جا دادن رنگ و موسیقی و حرکات موزون در دل خود بهره می‌برند. از همین رو اگر از کیفیت مناسبی برخوردار باشند باب طبع مخاطب هندی خواهند بود. توجه به این موضوع و برنامه‌ریزی برای انجام درست آن می‌تواند مسیرهای تازه‌ای برای حضور موفق نمایش‌های ایرانی در کشور پر جمعیت هند باز کند.

سال گذشته نمایش ایرانی «بهار میاد» در شانزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی «تئاتر کودک رایان» هند حضور داشت. این نمایش بدون‌ کلام و تلفیقی به جای کلمه از حرکت و موسیقی و تصویر برای برقراری ارتباط با مخاطب و معرفی آیین‌های نمایشی ایران بهره گرفته بود. در واقع می‌توان سبک و سیاق به کار رفته در این نمایش را الگوی مناسبی برای تولید آثار تاثیرگذار در نظر گرفت. بر همین اساس می‌توان تدبیری اندیشید تا ساخت نمایش‌های مشابه که از مقیاس بزرگتر و کیفیت بالاتری برخوردارند در دستور کار قرار گیرد.

به منظور موفقیت هر چه بیشتر آثار نمایشی ایرانی در بازارهای برون مرزی باید ذائقه مخاطب خارجی به طور کامل شناخته شود و در تولید این آثار مد نظر قرار گیرد. حضور منظم در جشنواره‌های بین‌المللی می‌تواند در تسهیل انجام این کار تاثیرگذار باشد.

در طول سال‌های اخیر نمایش‌های ایرانی فراوانی در جشنواره‌های بین‌المللی هند حضور یافته‌اند. حال باید به بررسی این موضوع پرداخت که این حضور چه تجربیاتی برای طراحان و سازندگان این آثار به همراه داشته و چه تاثیری در ساخت آثار بعدی آن‌ها داشته است. مسلما اگر حضور ما در جشنواره‌های بین‌المللی به حضور صرف منحصر شود و هیچ هدف و برنامه‌ای در پس آن نباشد تاثیر چندانی در ارتقا کیفیت هنرهای نمایشی کشور ما نخواهد داشت.

 

شناخت ظرفیت‌های تئاتر ترکمنستان برای مشارکت هنری

هنر تئاتر در کشور ترکمنستان از مقبولیت فراوانی نزد مردم برخوردار است و به شکل جدی از سوی هنرمندان این کشور دنبال می‌شود. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال ترکمنستان توجه به سینما در این کشور رو به نزول گذاشت. دلیل این امر نیاز مبرم صنعت فیلم‌سازی به سرمایه بود و این سرمایه به حد کفایت در اختیار دولت نوپای ترکمنستان قرار نداشت. از همین رو تمرکز هنرمندان ترکمن بر هنر تئاتر قرار گرفت و هنرهای نمایشی در این کشور از توجه ویژه‌ای برخوردار شد.

وجود نگاه جدی مردم و اهالی هنر ترکمنستان به تئاتر و اهمیت آن‌ها به هنرهای نمایشی لزوم توجه ویژه ما به این کشور به عنوان مقصدی برای عرض اندام هنرمندان ایرانی را برجسته می‌سازد. در این میان جشن نوروز می‌تواند نقش یک حلقه پیوند دهنده را ایفا کند و زمینه ساز همکاری‌های مشترک و جدی در حوزه هنرهای نمایشی با هنرمندان ترکمن باشد. نوروز در میان مردم ترکمنستان جشن شناخته شده‌ای است و یک مراسم سنتی همه‌گیر محسوب می‌شود.

با وجود نقش برجسته تئاتر در زندگی مردم ترکمنستان حداقل در طول ده سال اخیر همکاری قابل توجهی میان هنرمندان ایرانی و ترکمن برای انجام پروژه‌های مشترک هنری یا تبادل فرهنگی وجود نداشته است. این در حالی است که مردم استان گلستان و اهالی ترکمن صحرا نقاط اشتراک فراوانی با مردم ترکمنستان دارند و با آن‌ها هم‌زبان و هم فرهنگ هستند. می‌توان از این پیوند فرهنگی برای تولید نمایش‌های مرتبط با نوروز استفاده کرد و به ارتقای هنر نمایش و تبادل فرهنگی با کشور همسایه پرداخت.

در طول سال‌های اخیر جشنواره‌های تئاتر متعددی در کشور ترکمنستان برگزار شده است که هنرمندان ایرانی نیز در آن شرکت داشته‌اند. در آن سوی قضیه هنرمندان ترکمن نیز در برخی جشنواره‌های بین‌المللی برگزار شده در ایران نظیر جشنواره تئاتر فجر حضور داشته‌اند. این قبیل رویدادهای هنری می‌تواند محفلی برای نزدیکی هر چه بیشتر هنرمندان دو کشور به یکدیگر باشد و آنها را به انجام پروژه‌های مشترک تشویق کند؛ البته به شرطی که عزم راسخی برای انجام این کار وجود داشته باشد و برای آن برنامه ریزی جدی صورت گیرد.

 

امکان همکاری با هنرمندان عراق و اقلیم کردستان

همان گونه که پیوند فرهنگی موجود میان اهالی ترکمن صحرا و مردم ترکمنستان می‌تواند زمینه‌ساز گسترش روابط فرهنگی و هنری دو کشور ایران و ترکمنستان شود، اشتراکات فرهنگی اهالی کردستان ایران با مردم اقلیم کردستان و مناطق کردنشین عراق نیز از چنین قابلیتی برخوردار است. مهمترین دلیل قرار گرفتن نام عراق در میان دوازده کشور نوروز اهمیت جشن‌های نوروزی در مناطق کردنشین این کشور است.

جشنواره بین‌المللی «تئاتر خیابانی دربندی خان» یکی از رویدادهای مهم هنری اقلیم کردستان محسوب می‌شود که آثار ایرانی نیز بارها در دوره‌های مختلف آن شرکت کرده و برای مخاطبان آن سوی مرز به نمایش در آمده‌اند. البته باید اعتراف کرد که تئاتر ایران در نیمه نخست دهه اخیر حضور فعال‌تری در این جشنواره داشت. نمایش «از پشت عینک ته استکانی» که در دومین دوره جشنواره تئاتر خیابانی دربندی خان حضور یافته بود توانست در مهر ماه سال 1390 به عنوان بهترین نمایش این رویداد هنری انتخاب شود. نمایش «پسرک بازیگوش» نیز در چهارمین دوره این جشنواره حضور داشت و  موفق به دریافت جایزه نخست کارگردانی و بازیگری مرد و کسب تندیس و مدال طلای این جشنواره در آبان ماه سال 1392 شد.

به منظور برداشتن گام‌های رو به جلو در هنر تئاتر می‌توان نگاه جدی‌تری نسبت به حضور در رویدادهای هنری این چنینی داشت و به این حضور تداوم، انگیزه، هدف و نظم و ترتیب بخشید. به طور حتم اگر روزی بخواهیم جشنواره‌ای در حوزه هنرهای نمایشی تحت نام نوروز برگزار کنیم تجربه حضور مستمر در جشنواره‌های بین‌المللی مشابه می‌تواند مفید و ارزشمند واقع شود.

هر کدام از 12 کشور نوروز که ایران نیز یکی از آن‌ها است نقاط قوت و ضعف خاص خود را در هنرهای نمایشی دارند و از پتانسیل‌های منحصر به فردی در حوزه تئاتر بهره می‌برند. شناسایی این ویژگی‌ها و تمرکز روی بهره‌مندی از آنها می‌تواند هم از دید فرهنگی و هنری و هم از نظر اقتصادی موجب رشد و توسعه تئاتر ایران شود.




مطالب مرتبط

گفت‌وگوی نوروزی با هادی مرزبان در اولین روز بهار

تصویب بنیاد تئاتر ملی، بزرگ‌ترین عیدی به هنرمندان بود
گفت‌وگوی نوروزی با هادی مرزبان در اولین روز بهار

تصویب بنیاد تئاتر ملی، بزرگ‌ترین عیدی به هنرمندان بود

هادی مرزبان، کارگردان پیشکسوت تئاتر با بیان اینکه خبر تصویب بنیاد تئاتر ملی، بزرگ‌ترین عیدی به هنرمندان فعال نمایش ایرانی بود، گفت امیدوارم در سال جدید هیچ کدام از بچه‌های تئاتر غم نان نداشته باشند تا بتوانند راحت و بدون دغدغه در صحنه‌های تئاتر حاضر باشند.

|

نظرات کاربران