بررسی دبیران سیوشش دوره جشنواره تئاتر فجر به بهانه انتخاب نادر برهانی مرند در دوره سی وهفتم
اهمیت برنامه ریزی و زمانبندی در برگزاری کیفی جشنواره
ایران تئاتر- حسین سینجلی: انتخاب و معرفی دبیر جشنواره تئاتر فجر بعنوان مهمترین رویداد تئاتر خاورمیانه بقدری حائز اهمیت است که نه تنها تواناییهای دبیر، بلکه حتی زمان معرفی دبیر جشنواره در روند برگزاری جشنواره هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی تاثیری مستقیم و غیرقابل انکار دارد.
جشنواره بینالمللی تئاتر فجر پس از گذشت نزدیک به چهار دهه از عمرش دیگر نیازی ندارد که کسی بخواهد با انواع و اقسام ترفندهای تبلیغاتی و آذینبندیهای رنگانگ اهمیت آن را به جامعه ایرانی گوشزد کند. در واقع جشنواره تئاتر فجر که در آغاز شاید تنها بهانهای بود برای گرامیداشت سالروز پیرزوی انقلاب شکوهمند اسلامی در بهمن 57، امروز و در سال 97 با تمام فراز و نشیبها و پستی و بلندیهای که طی این سالها در کنار مسائل و مشکلات هنر تئاتر با هم از سر گذرانده، به جایگاه رفیعی رسیده که حداقل در قاره آسیا هیچ رویدادی در این حوزه به گرد پای آن هم نمیرسد؛ چه رسد که بخواهد حرفی برای گفتن داشته باشد.
اما آنچه مسیر این رویداد مهم تئاتری در کشور را همواره در این چند دهه، گاهی در مسیر رشد و شکوفایی انداخته و هر از گاهی هم متاسفانه از سرعت رشد آن کاسته، به تایید اهل فن، ارتباط مستقیمی با زمان، نحوه انتخاب و معرفی دبیر جشنواره تئاتر فجر، بعنوان مهمترین فرد تصممگیرنده در این رویداد مهم تئاتری داشته و دارد. فردی که انتخاب او حتی به لحاظ زمانی، آنقدر مهم است که سیاستها، برنامهها و تدابیری که به خرج میدهد، میتواند یک تنه این جشنواره را که به حق لقب مهمترین رویداد تئاتری خاورمیانه را یدک میکشد، به مسیری پُر بازدهتر از همیشه هدایت کند و گاهی اوقات نیز برعکس عمل کند.
در همین راستا با توجه به اهمیت زمان معرفی و آغاز بکار دبیر جشنواره بینالمللی تئاتر فجر تا زمان برگزاری جشنواره، برای اینکه فرد مورد نظر بتواند با حداکثر توان برنامهها و سیاسیتهای خود را در راستای برگزاری هر چه بهتر و با شکوهتر جشنواره بکار بندد، این موضوع همواره در طول این سالها و به ویژه سالهای اخیر، بعنوان یکی از مطالبات، سوالات اهالی رسانه و دغدغهمندان تئاتر و جشنواره مطرح بوده و هست. این اهمیت از این جهت طی چند سال اخیر بیشتر و جئیتر شده چراکه بارها هم به مسئولان تئاتری و هم به اهالی تئاتر ثابت شده که هر قدر زمان معرفی دبیر جشنواره تئاتر فجر تا زمان برگزاری جشنواره، بیشتر بوده در آن سال دبیر عملکرد بهتری داشته است.
اگر از افرادی همچون طاها عبدخدایی که به مدت 5 سال هم اولین رئیس مرکز هنرهای نمایشی وقت بود و هم دبیر 5 دوره جشنواره تئاتر فجر را برعهده داشت و بعد از او نیز ازسالهای 66 تا 71 علی منتظری عهدهدار این سمت شد و از دوره ششم تا دهم دبیر جشنواره تئاتر فجر بود، با توجه به شرایط ویژه کشور بگذریم، چراکه به دلیل شرایط خاص حاکم بر جامعه بودن دبیر حتی برای چند دوره پیاپی هم خیلی نمیتوانست در کلیت فرآیند جشنواره اتفاقی تاثیرگذار بگذارد.
اما از سال 71 و در واقع با یازده ساله شدن جشنواره بینالمللی تئاتر فجر و برطرف شدن یکسری از مشکلاتی که در زمان جنگ وجود داشت و همچنین آزمون و خطاهایی که طی ده سال مدیران مرکز و البته دبیران انجام داده بودند، کم کم این توقع به حق در میان اهالی تئاتر پیدا شد که دیگر میبایست جشنواره سمتوسوی جدیتر و حرفهایتر به خود گرفته و در راستایی حرکت کند که در شان هنر و هنرمند ایرانی باشد.
فرصت 5 دورهای که سودی خاصی نداشت:
مجید شریف خدایی بعنوان یکی از روسای مرکز هنرهای نمایشی با اینکه این فرصت را داشت که خودش 5 دوره در دورههای هجدهم، نوزدهم، بیستم، بیستویکم و بیستودوم دبیری جشنواره تئاتر فجر را عهدهدار باشد اما بخاطر نداشتن یک برنامهریزی مدون و همچنین اختلافاتی که با جامعه تئاتری داشت، هیچ وقت نتوانست از این فرصت به نفع جشنواره بهره ببرد.
دبیران یک دورهای:
یکی از نخستین مشکلاتی که بعضی از دبیران در توجیه عملکرد ناموفق و حداقلی خود ارائه میکردند، نبود یک دبیرخانه دائمی و همچنین فرصت نداشتن دبیران برای ارائه یک برنامهریزی بلندمدت بود. البته این امر را میشد تا حدی پذیرفت ولی از سویی دیگر نیز میشد با یک دوره دبیری حدس زد که اصولا آن فرد دارای چنین ظرفیتی هست یا نه. بر همین منوال افرادی مانند حسین جعفری با دبیری یازدهمین جشنواره تئاتر فجر، محمود عزیزی دبیری چهاردهمین جشنواره تئاتر فجر، رحیم نجفی برزگر با دبیری پانزدهمین جشنواره تئاتر فجر، مجید سرسنگی با دبیری بیستوششمین جشنواره تئاتر فجر، حسین پارسایی با دبیری بیستوهشتمین جشنواره تئاتر فجر، محمد حیدری با دبیری بیستونهمین جشنواره تئاتر فجر، رحمت امینی با دبیری دوره سیام جشنواره تئاتر فجر، قادر آشنا با دبیری سیودومین جشنواره تئاتر فجر و اردشیر صالحپور با دبیری سیوسومین دوره جشنواره تئاتر فجر، از جمله دبیرانی بودند که تنها یک دوره دبیری جشنواره را برعهده داشتند و تقریبا اکثر این دورهها را خیلی نمیتوان جزو دورههای موفق دانست.
دبیران دو دورهای:
بعضی از افراد نظیر حسین فرخی با دبیری جشنواره در دورههای دوازدهم و سیزدهم جشنواره تئاتر فجر، حسین سلیمی با دبیری شانزدهمین و هفدهمین دوره جشنواره تئاتر فجر، فرهاد مهندسپور با دبیری دورههای بیستوسوم و سیوششم جشنواره تئاتر فجر و 13 سال اختلاف، حسین مسافرآستانه دبیری دورههای بیستوچهارم و بیستوهفتم جشنواره تئاتر فجر را با 3 سال ختلاف، سعید کشنفلاح دبیری دوره بیستوپنجم و سیویکم را با 6 سال اختلاف برعهده داشتند. تنها دبیری که بدون وقفه دبیری دوره بعد را از همان روز اختتامیه برعهده گرفت سعید اسدی بود. او با دبیری دورههای سیوچهارم و سیوپنجم جشنواره تئاتر فجر، به جز فرهاد مهندسپور که بین دو دوره دبیریاش 13 سال فاصله داشت، به دلیل اینکه در همان روز اختتامیه توسط مدیرکل هنرهای نمایشی بعنوان دبیر دور بعد معرفی شد، به تایید بسیاری از اهالی تئاتر در میان دبیران جشنواره به ویژه در دو دهه اخیر بهترین راندمان را بسیاری داشته است. ضمن اینکه هنوز همگان به یاد دارند که معرفی دیرهنگام فرهاد مهندسپور آن هم پس از 13 سال دوری از حوزه مدیریت و فرصت اندکی که تا زمان برگزاری جشنواره داشت، نهایتا جشنواره سیوششم را به گونهای رقم زد که اهالی تئاتر حاشیههای به وجود آمدهی آن را به یاد دارند.
در مجموع بدون قضاوت درباره اینکه کدام یک از دبیران در کار خود چه میزان موفق بودند، برای این موضوع کافیست به همین چند دورهی اخیری که قاعدتا نباید هنوز از یاد جامعه تئاتری رفته باشد، نگاهی بکنیم تا درباره اهمیت انتخاب به موقع دبیر جشنواره بینالمللی تئاتر فجر و تاثیرات آن بر روند برگزاری جشنواره هم از لحاظ کمی و هم از لحاظ کیفی به نتیجه بهتری برسیم:
- در دوره بیستوششمین جشنواره تئاتر فجر که مجید سرسنگی دبیری آن را برعهده داشت، به دلیل نظم حاکم بر دبیرخانه و یکدستی و زمان کافی برگزارکنندگان، بزرگترین دوره جشنواره تئاتر فجر از لحاظ کمی با اجرای 181 اثر صحنهای، خیابانی و محیطی در 13 بخش جشنواره برگزار شد. همچنین در این دوره بهرام بیضایی و حمید سمندریان بعنوان دو تن از برجستهترین کارگردانان تاریخ تئاتر موفق شدند دو نمایش «افرا» و «ملاقات بانوی سالخورده» را در بخش مرور اجرا کنند.
- رحمت امینی بعنوان یک کارگردان و استاد دانشگاه که سابقه مدیریتی نیز داشته در جشنواره سیام دبیری را برعهده داشت. در این دوره به دلیل نظمی که روند انتخاب دبیر و البته آییننامه جشنواره داشت یکی از اتفاقهای خوبی که امروزه جایش در تئاتر ما خالی است یعنی «بازار تئاتر» برای آخرین بار برگزار شد.
- حسین مسافرآستانه اگرچه دبیری دورههای بیستوچهارم و بیستوهفتم جشنواره تئاتر فجر را با 3 سال اختلاف برعهده داشت، اما انتصاب به موقع او برای دوره بیستوهفتم نکات مثبتی را در به همراه داشت. در این دوره مائتی ویسنییک نویسنده نامآشنای رومانیایی که برای مخاطبان ایرانی شناخته شده در این دوره به تهران آمد و کارگاهی آموزشی در مورد نویسندگی برای هنرمندان تئاتر ایران برگزار کرد.
- بیستونهمین جشنواره تئاتر فجر با دبیری محمد حیدری هم با توجه به فرصتی کا او برای برنامهریزی و کارهای مربوط به جشنواره داشت، توانست با دعوت از رومئو کاستلوچی و پیتر اشتاین بعنوان دو کارگردان صاحبنام بینالمللی به تهران، یادگاری از دبیر خود به جای بگذارد.
- اردشیر صالحپور بعنوان فردی دلسوز به دلیل انتخاب دیرهنگامش بعنوان دبیر سیوسومین دوره جشنواره تئاتر فجر، در این دوره آنطور که باید کارنامه موفقی از خود به جای نگذاشت. این در حالی اتفاق افتاد که جامعه تئاتری به دلسوز بودن اردشیر صالحپور باور دارد ولی او در فرصت اندکی که داشت نمیتوانست بیش از این کاری از پیش ببرد.
- بعد از اردشیر صالحپور در اقدامی درست مهدی شفیعی مدیرکل هنرهای نمایشی، در زمانی مناسب و به موقع سعید اسدی را که فردی از جامعه دانشگاهی کشور بود و البته در مدیریت تئاتری نیز تواناییهایی ویژهای داشت بعنوان دبیر سیوسومین جشنواره و البته در روز اختتامیه همان دوره، باز هم سعید اسدی را بعنوان دبیر دوره سیوچهارمین جشنواره تئاتر فجر برگزید. اتفاقی که شاید سالها بود که جامعه تئاتری منتظر ان بودند. این اتفاق در نهایت با توجه به تجربیاتی که اسدی از دوره سیوسوم داشت، دومین دوره ربیر او در جشنواره بینالمللی تئاتر فجر هم از لحاظ کمی و هم از لحاظ کیفی به یکی از دورههایی که اکثر جامعه تئاتری از ان به نیکی یاد میکنند، تبدیل کرد.
- در دوره سیوششم متاسفانه بنا به دلائل شخصی سعید اسدی دبیری جشنواره را برای سومین بار نپذیرفت و مدیرکل هنرهای نمایشی نیز به دلائل متعدد همانند دورههای قبل نتوانست دبیر جشنواره را در زمان مناسب انتخاب و معرفی کند. نهایتا نیز با انتخاب دیرهنگام فرهاد مهندسپور بعنوان کارگردان و فردی که جامعه تئاتری به تواناییهای او بسیار اعتماد داشت و همچنین تجربه قبلیاش در دبیری جشنواره، اما برخلاف روند موفق دورههای سیوچهارم و سیوپنجم جشنواره بینالمللی تئاتر فجر، برنامههای تا حدی انقلابی مهندسپور به طور اصولی اجرایی نشد و برخلاف تصور جامعه تئاتری همین روند در زمان معرفی دبیر، بیشترین لطمه را به جشنواره وارد کرد.