در تاریخ ایران همیشه یک فرهنگ زن‌سالاری پنهان وجود داشته است

پریزاد سیف بازیگر نقش انیس الدوله با درک درست این شخصیت بازی رئالیستی قابل قبولی از یک زن با سیاست اندرونی ارائه می کند. شن، راننده چینی و آواز قو از جمله کارهای مهم کارنامه سیف در حوره نویسندگی، بازیگری و کارگردانی هستند. او فارغ التحصیل کارشناسی ارشد بازیگری تئاتر است. نمایش قهوه قجری می کوشد چهره جدیدی از ناصرالدین شاه قاجار و دور و اطافیانش منجمله زنان حرامسرا را در فضای مدرن و سنتی به مخاطب نشان بدهد. نمایشی که  مضمونی تاریخی دارد، اثری که شخصیت محوراست و دیالوگ نویسی در آن در ترسیم شخصیت‌ها نقش مهمی دارد. داریوش رعیت در سال های اخیر بیشتر به عنوان یک نمایش نامه نویس توانا در تئاتر دارای جایگاه است. در اصل این اثر نمایشی، نقدی است به وقایع آن دوران از تاریخ و تضادهایی که در روحیات ناصرالدین شاه وجود داشته است. این نمایش از مرحله نگارش تا شیوه اجرایی ساختاری مدرن دارد اما در آن از شاخصه‌های نمایش‌های سنتی استفاده شده است. نمایش دارای دیالوگ‌های منقطع و سکوت است. در اجرا از ویدئو پروژکشن و موسیقی روایی و زنده استفاده شده است و تا حدی به سبک  تئاتر اپیک نزدیک است. راننده چینی، حاشیه ای بر خسرو وشیرین، شبی با آقا محمد خان و پینوکیو می خواهد بمیرد از جمله کارهای مهم کارنامه کاری رعیت محسوب می شود. نمایش تئاتر قجری زندگی و مرگ ناصرالدین شاه، چهارمین پادشاه از هفت شاه سلسله قاجاریه، با طولانی‌ترین دوره سلطنت (نزدیک به نیم قرن) همواره مورد توجه بسیاری از تاریخ‌شناسان بوده، سلطنتی پر فراز و نشیب که با برخی هنجارشکنی‌های اخلاقی از جمله هزینه‌های بالای سفر به اروپا، تعدد زوجات، خاطره‌نگاری شخصی و ...  در طول سال‌ها همواره از ابعادی مختلف مورد نقد و پژوهش‌ قرار گرفته است. در خلاصه داستان نمایش آمده: در آستانه پنجاهمین سالگرد سلطنت ناصرالدین شاه، او و اعتمادالسلطنه تصمیم می‌گیرند برای زنان اندرونی نمایش «در انتظار گودو» را اجرا کنند. نمایش «تئاتر قجری» به نویسندگی و کارگردانی داریوش رعیت خرداد و تیر ماه ساعت 18 در سالن سایه مجموعه تئاترشهر روی صحنه است. پریزاد سیف، بهروز پوربرجی و پژمان علیپور بازیگران این اثر نمایشی هستند. دیگر عوامل این نمایش عبارتند از: موسیقی: اردوان کاویانفرد، طراح گریم: افسانه قلی زاده، عکاس و روابط عمومی: حامد موسوی و طراح پوستر و بروشور: بهروز پوربرجی. با پریزاد سیف درباره مختصات نقش انیس الدوله گفت وگویی انجام داده ایم.

 

در سال های اخیر در حوره کارگردانی، نمایش نامه خوانی و بازیگری حضور جدی داشته اید. آیا بازیگری به عنوان یک دغدغه جدی برایتان مطرح است؟

حیطه اصلی کاری من بازیگری است و به بازیگری علاقه خاصی دارم. گاهی مواقع متنهایی در اختیارم قرار می گیرد که بسیار قوی و دراماتیک است و وسوسه کارگردانی را در من به وجود می آورد و در کنار بازیگری این نوع متن ها را برای اجرا انتخاب می کنم.

 

نقش یک زن سنتی مثل انیس الدوله در مقابل نقش های مدرن و امروزی چه جذابیت هایی دارد؟

برای من مدرن و یا سنتی بودن کاراکتری که قرار است بازیش کنم اولویت اصلی و تعیین کننده ای نیست. نکته مهم نمایشنامه قوی و کارگردانی درست است. در تئاتر قجری هم که بازیش می کنم اگر متن آن را مطالعه کنید، متوجه می شوید متن یک چارچوب محکم و قوی و در ضمن ویژگی های مدرنی هم دارد و نمایش براساس ویژگی هایی به روز و جدید به جلو می رود. البته این رویکرد نسبت مستقیمی با عملکرد ناصرالدین شاه در دوران سلطنتش دارد و او می خواهد که در پنجاهمین سال سلطنتش نمایش در انتظار گودو را اجرا کند و به خوبی تاثیرات سفرهای او به اروپا در منش و افکار او در جهت مدرن کردن ایران دیده می شود.

 

انیس الدوله جزو زنان موثر و کارآمد دربار ناصر شاهی است؟

 انیس سوگلی حرمسرای ناصری است و او مشکلات روز نه تنها خانم ها، بلکه بشیریت را متوجه می شود و در باره آنها با شاه قاجار صحبت می کند و زن دغدغه مند و با هویتی است و زن منفعل، یکجانشین و گوشه نشینی نیست.

 

نکته دیگر مهم نمایش نشان دادن این مسئله است که بر خلاف تصور خیلیها در دوران قاجاریه زنان کنشمند و با هوشی هم در جامعه مردسالارانه حضور داشتند و تاثیرات خاص خودشان را نیز بر جای می گذاشتند؟

با این تحلیل موافقم. این تاثیرات در زنان طبقه اشراف و در باری قابل مشاهده است. اما بر اساس فرهنگی که داریم و این فرهنگ مرتبط است با فرهنگ مادر سالاری پنهان و کاور شده در بطن جامعه و خانواده  و این زن سالاری درتمام ادوار تاریخ ایران به اشکال مختلف وجود داشته است. حتی ما پادشاه زن هم در تاریخ مان داشته ایم. انیس نه تنها به عنوان سوگلی دربار و شاه، بلکه  از منظر عاطفی در درام سازی معنا پیدا می کند، او زنی است که در آن دوران مشق پیانو و موسیقی انجام می داده و زن با سواد و معلوماتی است. در قضیه تحریم تنباکو طبق مستندات تاریخی او نقش مهمی داشته و باعث شکسته شدن تمام قلیان های دربار ناصر شاهی می شود. در ضمن او تنها زن شاه است که قرار است به همراه شاه به فرنگ سفری داشته باشد و تا نیمه راه اروپا هم می رود. اما به خاطر پوشش ناگهان تصمیم می گیرد قید سفر را بزند و به تهران و دربار برمی گردد. در آن دوران از جنس انیس زنان زیادی در ایران زندگی می کرده‌اند و حتی برخی هایشان علی رغم با نفوذ بودنشان وجوه منفی داشتند. نمونه مشهورش مهد علیا مادر ناصر الدین شاه است که به تحریک او، شاه فرمان قتل امیر کبیر را صادر و تاریخ ایران را دگرگون می کند.

 

عملکرد انیس نشان می دهد که حتی به بیرون حرامسرا می آید تا بفهمد ناصر الدین شاه مشغول چه کاری است؟

او در دربار آدم های خودش و روحیه لیدر گونه و مقتدری دارد و می تواند روی دیگران اثر گذار باشد. معتقدم او زن مدرن و فهمیده ای است که طالب تحولات روز در دنیا است.

 

آیا سوگلی شدن انیس نزد شاه به دلیل هوش و قدرت رهبریش است؟

انیس زن دانا و کاریزماتیکی است و با اتکا به این خصیصه های ذاتیش توانسته در میان صدها زن حرمسرا روی ناصر الدین شاه اثر بگذارد و حتی جاهایی ناصر از او خوف هم می کند و تلاش می کند واقعیت را جور دیگری نشان  بدهد تا رضایت انیس را به دست آورد و او متوجه شیطنت هایش نشود.

 

انیس متعلق به طبقه فرودست جامعه است  که با ازدواج با شاه وارد حلقه طبقه درباری می شود؟

همینطور است انیس جزو طبقه کارگر و کشاورز بوده است و با پشتکار و تلاش سواد هم می آموزد و بتدریج زن اول دربار می شود.

 

گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی