جایگزین کردن تاج و تخت با عشق فرزند

نمایش سلامان و مبارک پیش از این یعنی در زمستان سال گذشته در بخش سنتی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک حاضر شده بود. در واقع این اثر نمایشی نیز مانند سایر آثار مشابه حاضر در رویداد هنری یاد شده به طور ویژه برای پخش از فضای مجازی و تلویزیون تئاتر ایران اجرا و فیلمبرداری شده بود؛ به این دلیل که هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک تنها به شکل آنلاین برگزار گردید و تقریبا در تمام بخش‌های خود اجرای زنده نداشت. همچنین نمایش سلامان و مبارک تنها تئاتر حاضر در بخش سنتی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک بود که از جانب استانی غیر از تهران در این رویداد هنری حضور داشت. این نمایش از سوی استان البرز و شهر کرج در جشنواره عروسکی سال گذشته شرکت کرده بود. با این توضیح کوتاه در ادامه نگاهی به نمایش عروسکی سلامان و مبارک خواهیم داشت و به معرفی آن خواهیم پرداخت.

داستان پادشاهی که در آرزوی داشتن فرزند است

پادشاه تنهایی که مبارک به عنوان وزیر و ملیجک و همه کاره دربار به او خدمت می‌کند مشتاقانه در آرزوی داشتن فرزند است؛ با این حال همسر او دیگر زنده نیست و با توجه به اینکه مرد تنها تمایلی برای ازدواج مجدد ندارد نمی‌تواند صاحب فرزند شود. البته پادشاه همچنان به آینده امیدوار است و برای داشتن فرزند دعا می‌کند. بالاخره روزی دعاهای پادشاه مستجاب می‌گردد و او صاحب فرزندی می‌شود که در دل یک گل حضور دارد. به دلیل آنکه فرزند پادشاه هنگام حرف زدن کلمه‌ای جز سلام بر زبان نمی‌آورد، او نام پسر خود را سلامان می‌گذارد. مبارک برای پادشاه فاش می‌کند که فرزندش به زبان دیگری صحبت می‌کند که کسی آن را نمی‌فهمد اما او آن زبان را می‌داند. با تقاضای پادشاه مبارک زبان ناشناخته‌ای که فرزندش با آن سخن می‌گوید را به او می‌آموزد. پادشاه که از صحبت با فرزندش به زبان جدید حسابی به وجد آمده است تاج و تخت پادشاهی را به مبارک می‌بخشد و خود به درون گل می‌رود. او تصمیم می‌گیرد تا ابد همان‌جا نزد فرزندش بماند و این کار را انجام می‌دهد و هرگز از درون گل خارج نمی‌شود.

حضور سایه مبارک و پادشاه روی پرده نمایش

نمایش «سلامان و مبارک» یک نمایش سایه محسوب می‌شود که در آن از تکنیک‌ مرسوم در نمایش‌های سایه بازی کشورهای جنوب شرقی آسیا نظیر نمایش «وایانگ کولیت» کشور اندونزی استفاده شده است. البته این نمایش از نظر فرم، شیوه اجرا و ظاهر عروسک‌های کاغذی حاضر در آن شباهت‌های محسوسی به نمایش عروسکی سنتی سایه بازی کشور ترکیه یعنی «کاراگوز و هاجیوات» دارد.

در چنین نمایش‌هایی که بر اساس حرکت سایه عروسک‌ها روی پرده اجرا می‌شوند، عروسک گردانی که در پشت پرده حضور دارد عروسک‌های کاغذی متصل به میله را مقابل منبع نور به حرکت وا می‌دارد تا سایه آنها لحظات مختلف نمایش را خلق کند. با دور و نزدیک کردن عروسک‌ها به منبع نور می‌توان صحنه‌های متفاوت و گوناگونی را روی پرده نمایش پدید آورد. این ویژگی در اجرای نمایش سلامان و مبارک نیز رعایت شده است. در بخش‌های متعددی از این نمایش همان گونه که عروسک گردان در پشت پرده مشغول حرکت دادن عروسک‌ها و انداختن سایه آنها روی پرده است، گروه موسیقی در جلوی پرده به اجرای موسیقی می‌پردازد تا لحظات شاد و مفرحی را برای مخاطب فراهم کند. در مجموع این نمایش نیز مانند آثار خیمه شب بازی از درونمایه کمدی و شاد برخوردار است.

پادشاهی که در عشق پدر شدن می‌سوزد

در نمایش سلامان و مبارک سه شخصیت پادشاه، مبارک و سلامان حضور دارند که تمام آنها تنها توسط یک عروسک گردان هدایت و نقش‌گویی می‌شوند. البته برخی شخصیت‌های فرعی مانند سربازان پادشاه نیز در این نمایش معرفی شده‌اند که حضورشان در طول اجرای این اثر بسیار کوتاه و اندک است. در میان شخصیت‌های حاضر در این تئاتر عروسکی مبتنی بر سایه دو شخصیت‌ پادشاه و مبارک به عنوان شخصیت‌های اصلی حاضر در صحنه نمایش محسوب می‌شوند و سایر شخصیت‌ها نقش کم‌رنگ‌تری به لحاظ حضور روی صحنه ایفا می‌کنند. در واقع دو شخصیت اصلی یاد شده حکم شخصیت‌های مرشد و مبارک در نمایش‌های خیمه شب بازی را دارند و همان بده بستان‌های آشنا را روی صحنه به تصویر می‌کشند.

در نمایش سلامان و مبارک نیز مانند نمایش‌های خیمه شب بازی از جزئیاتی نظیر آوای شاد ساز و آواز در کنار یکه به دو کردن پادشاه و مبارک برای سرگرم کردن بیننده و خنداندن او استفاده شده است؛ البته این نمایش برخلاف برخی از آثار خیمه شب بازی که تنها مبتنی بر تعدادی خرده داستان هستند، خط داستانی مشخصی دارد که همان ماجرای تولد سلامان و دلبستگی پادشاه به او است. در این نمایش نیز مانند آثار رایج خیمه شب بازی بخش عمده وظیفه خنداندن مخاطب بر دوش مبارک قرار دارد و در اکثر اوقات شوخی‌های او است که لبخند را بر لبان تماشاچی می‌نشاند.

جنس شوخی‌های موجود در نمایش سلامان و مبارک کم و بیش از همان جنس شوخی‌های رایج در آثار خیمه شب بازی است؛ البته در این تئاتر عروسکی سایه بازی نمونه‌های نسبتا متفاوتی نیز به این شوخی‌های رایج اضافه شده است. به عنوان مثال در صحنه‌ای از این اثر نمایشی که در همان دقایق آغازین رقم می‌خورد شاهد آن هستیم که پادشاه نام اصلی خود را از یاد برده است و اصرار دارد آن را بداند؛ اما مبارک و سربازان او مدام به پادشاه گوشزد می‌کنند که نام او همان پادشاه است و اصولا یک پادشاه نام دیگری ندارد.

در مجموع می‌توان گفت که نمایش سلامان و مبارک به لحاظ محتوا چندان از نمایش‌های خیمه شب بازی دور نیست و تنها فرم متفاوتی را برای روایت داستان خود برگزیده است. اگر مایل به مشاهده این نمایش خیمه شب بازی مبتنی بر سایه هستید می‌توانید به صفحه اختصاصی نمایش سلامان و مبارک در پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران مراجعه کنید و به تماشای آن بنشینید. با وجود اینکه مخاطبان این نمایش در رده سنی کودک و نوجوان طبقه بندی شده‌اند اما محتوای آن به گونه‌ای است که افراد بزرگسال نیز می‌توانند با این اثر نمایشی ارتباط برقرار کنند.

عوامل تولید نمایش

نویسنده و کارگردان: محمود دهقان هراتی

عروسک گردان: پژمان پهلوانی

طراح عروسک: نادر هاشمی

آهنگساز: پژمان پهلوانی

نوازندگان: رامین پور اصل، بردیا سراج، یزدانمهر مشیدی، امیر رفیعا

دستیار کارگردان: حامد هادوی

مدیر صحنه: علی قربانپور

منشی صحنه: الهام احمدی

طراح پوستر و بروشور: فرامرز جاوید