نگاهی به نمایش «راشومون» عرضه شده در تلویزیون تئاتر ایران
چندین روایت از یک جنایت
ایران تئاتر – سید رضا حسینی: نمایش «راشومون» در حال حاضر در دو بخش «تراژدی» و «درام غیر ایرانی» تلویزیون تئاتر ایران دردسترس است و از جمله آثار نمایشی جدیدی به شمار میرود که امکان تماشای آن به تازگی از طریق این پلتفرم نمایشی برای مخاطبان تئاتر فراهم شده است. در ادامه مطلب پیش رو به معرفی نمایش راشومون خواهیم پرداخت.
نمایش «راشومون» توسط هنرمندان تئاتر استان گیلان ساخته شده است و یکی از آثار حاضر در سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر بود. این جشنواره در بهمن ماه سال گذشته برگزار گردید و اکثر آثار صحنهای حاضر در آن،نظیر همین نمایش راشومون،علاوه بر اجرای زنده به صورت مجازی و آنلاین نیز از طریقتلویزیون تئاتر ایران در معرض دید مخاطبان تئاتر قرار گرفتند؛ شرایطی که تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا رقم خورد و به اجرای نیمه مجازی سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر و بازتاب این رویداد هنری از تلویزیون تئاتر ایران انجامید.
در واقع نسخه فعلی از نمایش راشومون که در حال حاضر از طریق پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران قابل مشاهده است همان نسخه ضبط شدهای است که در زمستان سال گذشته و در طول برگزاری جشنواره تئاتر فجر به مدت محدودی از طریق همین پلتفرم نمایشی برای مخاطبان تئاتر پخش شد. حال علاقهمندان به هنرهای نمایشی در نقاط مختلف کشور میتوانند نمایش راشومون را بدون محدودیت زمانی و در وقت دلخواه از طریق پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران تماشا کنند.
ماجرای یک جنایت از زبان افراد مختلف
داستان نمایش راشومون روایتگر جنایتی است که در آن سه نفر دخیل بودهاند؛ مقتول که یک سامورایی جوان بوده است،همسر مقتول که زنی بسیار جوان به شمار میرود و راهزن طمعکاری که مرد جوان را به قتل رسانده است. هر کدام از این افراد،از جمله فرد مقتول که توسط یک احضار کننده روح روایت مرگ خود را بازگو میکند،روایت متفاوتی از این جنایت در دادگاه ارائه میدهند؛ روایتی که در برخی از جزئیات خود کاملا با سایر روایتها متفاوت است. داستان برگزاری این دادگاه و ماجراهای متعددی که در آن رخ داده است در ورودی دروازه شهر راشومون از زبان یک هیزم شکن و یک راهب بودایی روایت میشود و آنها نیز نگاه متفاوتی نسبت به این ماجرا دارند. از گفتههای آنها این گونه بر میآید که مرد راهزن به طمع تصاحب زن جوان همسر او را به درخت میبندد و پس از تعرض به زن نزاعی میان او و مرد جوان در میگیرد که در نهایت به کشته شدن سامورایی جوان میانجامد. مرد راهزن شمشیر و تیر و کمان مقتول را میدزدد و بلافاصله از صحنه جنایت میگریزد،اما خیلی زود دستگیر میشود و در دادگاه به جنایتی که انجام داده است اعتراف میکند.
اقتباس از فیلم ماندگار سینمای ژاپنی
نمایش راشومون به طور مستقیم از فیلم سینمایی مشهور «راشومون» ساخته «آکیرا کوروساوا» اقتباس شده و از نظر داستان و جزئیات مهم مربوط به آن کاملا به این فیلم ژاپنی وفادار است. البته در این نمایش تغییراتی نیز نسبت به منبع اقتباس خود مشاهده میشود که مهمترین آنها حذف یکی از شخصیتهای حاضر در داستان یعنی شخصیت مرد معمولی و همچنین حذف برخی از جزئیات داستان نظیر صحنه پیدا شدن کودک سرراهی در نزدیکی دروازه راشومون بوده است. در فیلم سینمایی راشومون ماجرای دادگاه قتل توسط سه نفر یعنی مرد هیزم شکن،راهب بودایی و مرد معمولی روایت میشود که مرد معمولی از داستان نمایش راشومون حذف شده است.
مرد معمولی در انتهای فیلم راشومون سبدی را که در آن یک کودک سرراهی قرار دارد مییابد و کیمونو و جواهر کوچکی که به عنوان حرز در سبد کودک قرار داده شده است را میرباید. این کار او مورد انتقاد مرد هیزم شکن قرار میگیرد اما مرد معمولی به او میگوید خود تو خنجری که مرد مقتول با آن کشته شده بود را از صحنه جنایت دزدیدی و به همین دلیل در دادگاه حضور نیافتی؛ به این ترتیب یکی از گروههای مهم و اساسی داستان یعنی سرنوشت خنجر به کمک خرده داستان یافتن کودک سرراهی باز میشود. با این حال اتفاق یاد شده یعنی یافتن کودک سرراهی و پیامدهای آن در نمایش راشومون وجود ندارد؛ امری که به نظر میرسد برای پرهیز از طولانی شدن مدت زمان این نمایش رخ داده و در مجموع نبود آن مشکلی برای نمایش راشومون ایجاد نکرده است.
فیلم سینمایی راشومون خود از یک داستان کوتاه به نام «در بیشه» اثر نویسنده توانمند و بدفرجام ژاپنی «ریونوسوکه آکوتاگاوا» اقتباس شده است و در آن شاهد حذف یا تغییر برخی از شخصیتهای کتاب نظیر مامور پلیس یا مادرزن فرد مقتول هستیم. در واقع دو فرد یاد شده جزو شخصیتهایی به شمار میروند که در داستان کوتاه در بیشه حضور دارند اما اثری از آنها در فیلم سینمایی راشومون مشاهده نمیشود. البته نام این فیلم ژاپنی و محل اصلی رخ دادن حوادث آن یعنی دروازه شهر راشومون(و حتی باران سنگینی که در آغاز بر فراز دروازه میبارد)از دیگر داستان کوتاه آکوتاگاوا به نام «راشومون» اقتباس شده است. بنابراین نوع تغییر برخی از شخصیتهای حاضر در نمایش راشومون نسبت به منبع اقتباس اصلی خود یعنی فیلم سینمایی کوروساوا را میتوان کم و بیش مشابه با دلیل تغییر شخصیتهای حاضر در این فیلم نسبت به منبع اقتباس اصلی آن یعنی داستان کوتاه در بیشه قلمداد کرد.
دو بازیگر زن در یک نقش
نمایش راشومون توسط چهار بازیگر،دو بازیگر زن و دو بازیگر مرد،اجرا شده است و نقش سه تن از شخصیتهای حاضر در این اثر نمایشی یعنی مرد هیزم شکن،مرد راهب و سامورایی مقتول را تنها یک بازیگر ایفا میکند. جابهجایی میان این سه شخصیت بدون تمهیدات رایج و آشنایی نظیر تغییر گریم یا لباس بازیگر و تنها در قالب تغییر صحنه و تفاوت لحن بازیگر این نقشها(هنگام قرار گرفتن در جایگاه هر نقش)رقم میخورد. بر همین اساس به نظر میرسد یکی از دلایل حذف شخصیت مرد معمولی از داستان جلوگیری از گیج شدن مخاطب در اثر رویارویی با تعداد فراوان شخصیتهای اجرا شده توسط تنها یک بازیگر واحد بوده است.
در سوی مقابل نقش همسر سامورایی مقتول توسط دو بازیگر زن متفاوت اجرا شده است تا تغییر شخصیت او در طول داستان به شکل بهتری در معرض دید تماشاچی قرار گیرد. این دو بازیگر در برخی از صحنهها همزمان بر روی صحنه نمایش حاضر میشوند تا تضاد و تعارض حاصل از روایتهای متفاوت جنایت که از زبان شاهدان و افراد دخیل در ماجرا نقل شده است(و موجب تغییر ذات همسر مقتول در هر روایت میشود)بیشتر و به شکل واضحتری نمایان گردد. در کنار شخصیتهای یاد شده شخصیت راهب نیز در داستان حضور دارد که نقش او توسط یک بازیگر مرد ایفا شده است.
هر کسی از ظن خود شد یار من
نمایش راشومون بیش از هر نکته بر عدم قطعیت تاکید دارد و به این موضوع اشاره میکند که نوع روایت افراد مختلف از یک ماجرای واحد ممکن است تفاوت آشکاری با یکدیگر داشته باشد. در واقع عوامل متعددی از قبیل میزان دخل و تصرف افراد در اصل ماجرا هنگام شرح روایت یک واقعه،به نسبت سود یا زیانی که از این دخل و تصرف عایدشان میشود،در کنار میزان اشراف آنها به زیر و بم واقعهای که رخ داده است از جمله عوامل تاثیرگذار در ارائه روایتهای متفاوت از یک رخداد واحد به شمار میرود. موضوعی که به بهترین شکل ممکن در منبع اقتباس نمایش راشومون مطرح شده و این نمایش نیز به خوبی آن را بازتاب داده است.
به عنوان مثال فرد مقتول به واسطه فردی که روح او را احضار کرده ادعا میکند توسط خنجر کشته شده و پس از جان دادن فرد ناشناسی خنجر را از سینه او بیرون آورده است؛ اما به دلیل ربوده شدن جسم و جان او توسط مرگ و فرو رفتن فضای اطراف در سکوت و تاریکی نتوانسته است هویت آن فرد را دریابد. در ادامه مشخص میشود که ربودن خنجر کار مرد هیزم شکن بوده است. با این حال هیزم شکن روایت دیگری از ماجرای قتل سامورایی ناکام دارد و به عنوان شاهد ماجرای قتل ادعا میکند که او در نزاع تن به تن با مرد راهزن کشته شده و عامل این درگیری نیز همسر فرد مقتول بوده که آن دو را به انجام دوئل تشویق کرده است. به این ترتیب راشومون بر همان جمله مشهور «همه چیز را همگان دانند» تاکید میکند و آگاهی از حقیقت یک ماجرا را در گرو شنیدن روایت و نظر تمام افراد دخیل در ماجرا میداند.
رنگ و لعاب ایرانی در یک داستان ژاپنی
با وجود آنکه نمایش راشومون از نظر داستان و درونمایه تغییر قابل توجهی با منبع اقتباس خود ندارد،اما سازندگان این اثر نمایشی سعی کردهاند ظاهر کار خود را تا رنگ بوی ایرانیبه آن دهند. مهمترین تمهیدی که در این زمینه صورت گرفته استفاده از سازهای سنتی ایرانی نظیر کمانچه و سنتور برای اجرای موسیقی ژاپنی پس زمینه بوده است. علاوه بر آن در طراحی لباس شخصیتهای حاضر روی صحنه نیز برخی المانهای ایرانی مشاهده میشود. به عنوان مثال کیمونویی که بازیگران بر تن کردهاند کاملا ساده طراحی نشده و در نوار سر آستین آن اثری از بته جقه و طرحهای ایرانی به چشم میخورد. با این حال جزئیات بومی مذکور در طراحی صحنه این نمایش مشاهده نمیشود و اجزای صحنه بیشتر ظاهر و تم ژاپنی دارند.
البته صحنه نمایش راشومون بسیار ساده طراحی شده است و به غیر از چارچوب درهایی که دروازه شهر راشومون را نمایندگی میکنند،جسم یا اجزای دیگری به عنوان دکور روی صحنه مشاهده نمیشود. با این حال وجود برگهای پرتعدادی که به منظور تداعی کردن فضای بیشه روی کف صحنه قرار گرفته است موجب میشود فضای صحنه خالی جلوه نکند و کاملا پر به نظر برسد. در مجموع نوع طراحی صحنه،لباس و گریم شخصیتهای حاضر در نمایش راشومون به طور کامل در خدمت هدف اصلی سازندگان آن یعنی جمع و جور بودن یا به اصطلاح مینیمال بودن این اثر نمایشی قرار دارد. در صورت تمایل برای دیدن این اثر نمایشی میتوانید به صفحه اختصاصی نمایش راشومون در پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران مراجعه کنید و به تماشای آن بنشینید.
عوامل تولید نمایش راشومون
نویسنده و کارگردان:احسان عبدالملکی
تهیه کننده:حامد حصاری
مشاور فرهنگی:محمدرضا حق پناه کوچصفهانی
مشاور فنی:علی رنگچیان
مشاور زبان و ادبیات ژاپنی:مینا مختاری
مشاور معماری:بهزاد نیک فهم خوب روان
مشاور موسیقی:مسعود یکتا
بازیگران:محمد رسائلی،مجید کاظم زاده مژدهی،پریا کاظمی،پریسا قاسمی
طراح لباس:سمیه علیزاده،راحیل علیزاده
گریم:وحید میری
طراح صحنه:احسان عبدالملکی
آهنگساز:پیام یکتا
مسئول فنی نور و صدا:صدرا اصغری
نوازندگان:پیام یکتا،بیتا بهرامیان،یلدا ربیعی
منشی صحنه:میترا کاظمی
مدیر صحنه:عارف روستای
دستیار صحنه:تارخ میرمیناچی
گرافیک:ثمین فتح اللهزاده
تدوین:علیرضا لاجورد،محسن بانوفاطمه
عکاس:مونا زائر ثابت، مازیار شفیعی