نگاهی به نمایش «در خمره بمانیم» عرضه شده در تلویزیون تئاتر ایران
نبرد پهلوان کچل با دیو کووید
ایران تئاتر – سید رضا حسینی: نمایش «در خمره بمانیم» از جمله آثار نمایش عروسکی سنتی ایران است که امکان تماشای آن چندی پیش یعنی در فصل تابستان از طریق پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران فراهم شد. در مطلب پیش رو نگاهی به این نمایش عروسکی سنتی، که در بخش «نمایش عروسکی ایرانی» پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران قابل یافتن و مشاهده است، خواهیم داشت.
نمایش در خمره بمانیم یک نمایش عروسکی برای بزرگسالان و کودکان است که در اسفند ماه سال گذشته در بخش سنتی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک حضور یافته بود. این نمایش یکی از شش نمایش حاضر در بخش سنتی جشنواره تئاتر عروسکی مبارک به شمار میرفت و استان تهران را در این رویداد هنری نمایندگی میکرد. هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک از تاریخ دهم تا هفدهم اسفند ماه سال 1399 خورشیدی برگزار شد و به دلیل بحران ناشی از شیوع ویروس کرونا اجرای تمام بخشهای آن از جمله بخش سنتی حالت مجازی داشت. از همین رو نمایش در خمره بمانیم نیز مانند بسیاری از آثار عروسکی مشابه حاضر در این رویداد هنری به جای اجرای زنده تنها در قالب نسخه ضبط شده و به صورت اجرای مجازی و اینترنتی در معرض دید مخاطبان تئاتر عروسکی قرار گرفت.
نسخه فعلی نمایش در خمره بمانیم همان نسخه ضبط شدهای است که در جریان برگزاری هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک به مدت یک هفته از طریق تلویزیون تئاتر ایران و تعداد دیگری از پلتفرمهای نمایش مجازی برای افراد علاقهمند قابل مشاهده بود. حال این محدودیت زمانی دیگر وجود ندارد و مخاطبان تئاتر عروسکی و گونههای گوناگون نمایش عروسکی سنتی ایران در هر نقطه از کشور که باشند میتوانند در زمان دلخواه خود از طریق پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران به تماشای نمایش در خمره بمانیم بنشینند.
در ادامه این مطلب به معرفی نمایش در خمره بمانیم خواهیم پرداخت و مرور کوتاهی بر این تئاتر عروسکی خواهیم داشت.
داستان خانهنشینی پهلوان کچل و خانوادهاش
داستان نمایش در خانه بمانیم به شیوع ویروس کرونا و پیامدهای آن که زندگی شخصیت اصلی این نمایش یعنی پهلوان کچل را نیز مانند بسیاری از مردم تحت تاثیر قرار داده است، اشاره دارد. پهلوان کچل و خانوادهاش به دلیل شیوع ویروس کووید-۱۹ خانه نشین شدهاند و به دلیل وجود قرنطینه از برقراری روابط اجتماعی محروم ماندهاند. از آنجا که آنها در خمره زندگی میکنند به خمرهنشینی روی آوردهاند و حوصلهشان از اوضاع یکنواخت دور و برشان حسابی سر رفته است. با وجود آنکه خطر ویروس کرونا همچنان در شهر وجود دارد، پهلوان کچل تصمیم به برگزاری مراسم گلریزان میگیرد. به این ترتیب مهمانان مختلفی به سراغ او میآیند که یکی از آنها مبارک است. البته حضور اشخاص گوناگون نظیر دوستان و آشنایان پهلوان کچل و حتی افراد غریبه در خمره تنها به مبارک محدود نمیشود و دیو کووید نیز چند مرتبه به سراغ او و خانوادهاش میآید. دیو بدطینت هر بار خود را به شکل و شمایل متفاوتی در میآورد تا پهلوان کچل را فریب دهد و موجبات ابتلای او و سایر ساکنان خمره به ویروس کرونا را فراهم آورد. با این حال پهلوان کچل تسلیم دیو نمیشود و پس از چندین مرحله مبارزه بالاخره او را شکست میدهد.
خم بازی با چاشنی کرونا
نمایش در خمره بمانیم از گونه تئاتر خم بازی است که شباهت فراوانی با نمایش خیمه شب بازی دارد. بسیاری از شخصیتهای اصلی حاضر در این دو گونه نمایش عروسکی سنتی ایران مشابه و مشترک با یکدیگر بوده و اغلب از ظاهر و خصلتهای اخلاقی یکسانی برخوردارند. به عنوان مثال یکی از شخصیتهای اصلی تئاتر عروسکی خم بازی یعنی پهلوان کچل شباهت فراوانی با شخصیت پهلوان پنبه در نمایش سنتی خیمه شب بازی دارد. هر دوی این شخصیتها به فراخور داستان و محتوای نمایشهایی که در آنها حضور مییابند (چه نمایش سنتی خم بازی و چه تئاتر عروسکی خیمه شب بازی) گاه از صفات مثبت بهره میبرند و در پارهای اوقات نیز از خصلتهای منفی برخوردارند. در نمایش در خمره بمانیم پهلوان کچل شخصیت مثبتی است که به جدال با دیو کووید میپردازد.
حتی محل اصلی اجرای نمایش سنتی خیمه شب بازی یعنی خیمه نیز از نظر ظاهر و نوع کاربرد تفاوت چندانی با خم تئاتر عروسکی خم بازی (که معمولا اتاقک کوچکی ساخته شده از جنس چوب و پارچه است) ندارد و کم و بیش شبیه به آن است. تنها تفاوت عمدهای که بین این دو گونه از نمایش سنتی و تئاتر عروسکی قابل مشاهده است به شیوه اجرای آنها باز میگردد؛ به این معنی که نمایش سنتی خیمه شب بازی با عروسکهای متصل به ریسمان اجرا میشود، اما در تئاتر عروسکی خم بازی عروسکهای دستکشی مورد استفاده قرار میگیرد. البته نمایش در خمره بمانیم تا حدی با نمونه سنتی نمایشهای خم بازی تفاوت دارد و در خم رایج و معمول اجرا نمیشود. در این تئاتر عروسکی خمره بزرگی روی صحنه مشاهده میشود که محل زندگی پهلوان کچل و خانواده او به شمار میرود و عروسک گردان در پشت آن به اجرای نمایش میپردازد.
ملاقات با شخصیتهای آشنایی نظیر مبارک
قهرمان پرآوازه نمایشهای خم بازی پهلوان کچل است که در نمایش در خمره بمانیم نیز حضور دارد. در این نمایش مبارک نیز به او ملحق شده است تا به اتفاق مرشد تماشاگران را با شوخیهای متعدد خود سرگرم کنند. هسته اصلی ماجراجویی پهلوان کچل و مبارک در نمایش در خمره بمانیم همان داستان رویارویی آنها با دیو بدطینت است که در نمایشهای قدیمی خم بازی نیز مشاهده میشود. با این حال رویارویی آنها در این نمایش رنگ و بوی مسائل روز به خود گرفته است و تنها به نبرد خیر و شر منحصر نیست. در این ماجرا شاهد معرفی دیو کووید هستیم که با حیلههای مختلف بر سر راه پهلوان کچل و مبارک قرار میگیرد و قصد فریفتن آنها را دارد؛ او گاه در قامت پهلوان کووید به سراغ آنها میرود، گاه خود را به عنوان مامور تحویل غذای فوری معرفی میکند و گاه با ماهیت اصلی خود بر سر راهشان سبز میشود تا آنها را به ویروس کرونا مبتلا کند.
تشویق مخاطب به جدی گرفتن کرونا
همان گونه که از نام این نمایش بر میآید موضوع اصلی آن در مورد ویروس کرونا است و به لزوم رعایت نکات بهداشتی و اجرای قرنطینه برای مقابله با این ویروس اشاره دارد. هنگام روایت داستان و در میان شوخی و بگو مگوی شخصیتهای حاضر در آن با یکدیگر و صدای ساز نوازنده و آواز مرشد توصیههای بهداشتی متعددی به بیننده ارائه میشود و مرشد و عروسکها به شکل غیر مستقیم تماشاچی را به جدی گرفتن بیماری کرونا تشویق میکنند. در این تئاتر عروسکی نیز مانند نمایشهای خیمه شب بازی مرشد و نوازنده در کنار عروسکها حضور دارند و تعامل مرشد با آنها بخش مهمی از روایت خرده قصههای نمایش را شکل میدهد. در مجموع میتوان گفت که نمایش در خانه بمانیم نتوانسته است پیوند خوبی میان قصههای سنتی رایج در نمایشهای خم بازی با مسائل و ماجراهای روز برقرار سازد.
تلاش برای زنده نگه داشتن یکی از گونههای فراموش شده نمایش عروسکی سنتی ایران
نمایش در خانه بمانیم تنها نمایش خم بازی حاضر در بخش سنتی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک در سال گذشته به شمار میرفت و یکی از معدود آثار ساخته شده در این زمینه طی سالهای اخیر است. در واقع این گونه بومی از نمایش عروسکی سنتی ایران به تدریج در حال فراموش شدن است و به ندرت شاهد تولید و اجرای آن در سطح کشور هستیم. در زمان گذشته شهر شیراز و استان فارس به نوعی زادگاه تئاتر عروسکی خم بازی به شمار میرفت و این گونه از نمایش عروسکی سنتی ایران در نقاط مختلف آن فراوان اجرا میشد. اما این روزها دیگر خبر چندانی از اجرای نمایش خم بازی در این منطقه از کشور و سایر مناطق آن نیست و در کمال تاسف تئاتر عروسکی سنتی ایران حال و روز خوشی ندارد. بر این اساس حضور نمایش خم بازی در پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران میتواند حداقل داروی مسکن موقتی بر احوال ناخوش نمایش عروسکی سنتی ایران باشد و موجب یادآوری ماهیت نمایش خم بازی به علاقهمندان تئاتر گردد.
اگر مایل به دیدن این تئاتر عروسکی هستید میتوانید به صفحه اختصاصی نمایش در خمره بمانیم در تلویزیون تئاتر ایران مراجعه کنید و به تماشای آن بنشینید.