ستاره های درخشان یک آسمان چهل ساله
مروری بر برگزیدگان ادوار مختلف

در بهمن ماه امسال جشنواره بین المللی تئاتر فجر چهلمین دوره برگزاری سالانه را جشن می‌گیرد و برای ورود به پنجمین دهه از حیات خود آماده می‌شود. به همین مناسبت ایران تئاتر  در قالب سلسله مطالبی با عنوان «چهل نکته از چهل سالگی جشنواره تئاتر فجر» به نکات مهم دوره‌های پیشین این رویداد هنری  می پردازد و آنها را در قالب چهل نکته برای مخاطبان تئاتر بازگو خواهد کرد.

در 39 دوره پیشین جشنواره تئاتر فجر اکثر دوره‌ها به صورت رقابتی برگزار شده است. از همین رو همواره در پایان هر دوره از این رویداد هنری آثاری به عنوان آثار برگزیده به مخاطبان هنرهای نمایشی معرفی شده‌اند. در بسیاری از دوره‌های جشنواره تئاتر فجر در کنار آثار منتخب تعیین شده توسط ستاد برگزاری جشنواره برگزیدگانی نیز از سوی سایر نهادها و گروه‌های هنری و غیر هنری تعیین و اعلام شده‌ است. در مطلب پیش رو به سراغ ایندسته از برگزیدگان دوره‌های 39 گانه جشنواره تئاتر فجر می‌رویم و به مرور چهل نکته مهم مرتبط با آنها می‌پردازیم.

 

نکته اول: برگزیدگان نخستین جشنواره

نخستین دوره از جشنواره تئاتر فجر به صورت رقابتی برگزار و در پایان آن برگزیدگان هر بخش تعیین و معرفی شدند. در این دوره از جشنواره تمام گروه‌های شرکت کننده مورد تقدیر قرار گرفتند. در کنار این موضوع معیاری با عنوان «پرداخت ویژگی‌های عینی انقلاب» مد نظر قرار گرفت و بر اساس آن نمایش «دیوارها را پاک نکنیم» به عنوان اثری که این معیار را بیش از سایر آثار رعایت کرده است، برگزیده شد. شاخص دیگر تعیین شده در این دوره از جشنواره «طرح و پرداخت ویژگی حماسی جنگ» نام داشت که بر اساس آن نمایش «حافظون لحدودالله» به عنوان اثر برگزیده انتخاب شد. یکی دیگر از معیارها و شاخص‌های تعیین شده در نخستین جشنواره تئاتر فجر «طرح و پرداخت فرهنگ شهادت بود» که بر اساس آن نمایش «فتح الفتوح» به عنوان اثر برگزیده تعیین و معرفی گردید.

    

نکته دوم: برگزیدگان نهادها و ارگان‌ها

در دومین دوره از جشنواره تئاتر فجر ارگان‌هایی نظیر دفتر تبلیغات حوزه علمیه اسلامی قم، جهاد سازندگی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، جهاد دانشگاهی، مرکز آهنگ‌ها و سرودهای انقلاب اسلامی، روابط عمومی وزارت ارشاد اسلامی و بخش صدای جمهوری اسلامی جزو نهادهایی بودند که جوایزی را به برخی از آثار حاضر در جشنواره اهدا کردند. یکی از معیارهای تعیین شده توسط نهادهای مذکور در این دوره از جشنواره فجر «پرداخت موفق به مفهوم والای شهادت» بود که نمایش «علو چاه» برای رعایت آن به عنوان اثر برگزیده انتخاب گردید. معیار دیگر قابل اشاره «توجه دادن به بسیج امت اسلامی در دفاع از مرزهای اعتقادی» بود که نمایش «خرقه ارغوانی» برای رعایت آن به عنوان اثر برگزیده شناخته شد. نام نمایش «مظلوم پنجم» نیز به عنوان اثر منتخب برای رعایت معیار «ترسیم سیمایی از ابعاد جنگ تحمیلی کفر جهانی علیه اسلام» اعلام گردید. یکی دیگر از معیارهای تعیین شده از سوی نهادهای مذکور در این دوره از جشنواره فجر «پرداختن به مسائل اجتماعی مبتلا به جمهوری اسلامی ایران» بود که نمایش «بعضی‌ها اینجورین» به عنوان اثر برگزیده در زمینه رعایت آن انتخاب شد. از دیگر معیارهای مشابه تعیین شده در این دوره از جشنواره می‌توان به «کوشش‌های هنری ارزنده در منطقه جنگی» اشاره کرد که نمایش برگزیده برای توجه به آن «سیاه بنده‌خدا» بود. علاوه بر آن ارگان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز در دومین جشنواره تئاتر فجر نمایش «بئر زمزم» را به عنوان اثر برگزیده انتخاب کرد و جایزه ویژه خود را به آن تقدیم نمود. تعیین آثار منتخب یاد شده جدا از برگزیدگان ستاد جشنواره صورت گرفت.

 

نکته سوم: معیارهای جدید برای تعیین آثار برگزیده

در سومین دوره از جشنواره تئاتر فجر ارگان‌های خبرگزاری جمهوری اسلامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، سازمان انتشارات سروش، موسسه کیهان و سازمان انتشارات کیهان نهادهایی بودند که جوایزی را به برگزیدگان جشنواره اهدا کردند. در این دوره از جشنواره تعداد معیارها و شاخص‌های در نظر گرفته شده برای تعیین آثار برگزیده نسبت به دوره قبل کاهش یافته بود. یکی از این شاخص‌ها و معیارها «مقوله جنگ» بود که نام دو نمایش «خلیل، طلایه‌دار درون مرز» و «صبح قریب» به عنوان آثار برگزیده برای رعایت آن اعلام شد. معیار دیگر در نظر گرفته شده در این دوره از جشنواره «بلاها و آفت‌های اجتماعی» بود که نمایش «آوخ» به عنوان اثری که بیش از همه به آن توجه نشان داده است، انتخاب شد. انتخاب این آثار سوای انتخاب آثار برگزیده توسط ستاد جشنواره بود.

 

نکته چهارم: غیبت ارگان‌های جایزه دهنده

در چهارمین جشنواره تئاتر فجر برخلاف دو دوره قبل ارگان‌ها و سازمان‌ها حضور فعالی نداشتند و به معرفی آثار برگزیده خود نپرداختند. از سوی دیگر معیار یا شاخص جداگانه‌ای نیز برای برگزیدن نمایش‌های حاضر در جشنواره (سوای آثاری که نامشان توسط ستاد جشنواره به عنوان آثار برگزیده در بخش‌های مختلف و معمول اعلام ‌شد) تعیین نگردید. در واقع در این دوره از جشنواره آثار برگزیده تنها همان نمایش‌هایی بودند که توسط ستاد جشنواره در هر بخش (بخش‌هایی نظیر کارگردانی، بازیگر مرد، بازیگر زن، طراحی صحنه و نظایر آن) انتخاب شدند.

 

نکته پنجم: برگزیدگان کمیته جنگ

در پنجمین جشنواره تئاتر فجر در کنار ستاد جشنواره کمیته جنگ نیز به تعیین برگزیدگان مختص خود پرداخت. اعضای این کمیته در سه بخش نمایشنامه‌نویسی، کارگردانی و بازیگری (مرد) اقدام به معرفی برگزیدگان خود نمودند. در همین راستا نام نویسنده نمایش «نامیرا» یعنی نعمت‌الله لاریان و نویسنده نمایش «تسخیر شدگان» یعنی ابوالقاسم پورشکیبایی به عنوان نمایشنامه‌نویسان برگزیده کمیته جنگ در جشنواره فجر پنجم اعلام شد. انوشیروان ارجمند برای نمایش «شگرد آخر» عنوان کارگردان برگزیده را توسط اعضای این کمیته به خود اختصاص داد و نعمت‌الله لاریان برای نمایش «نامیرا» و محسن عظیمی‌نیا برای نمایش «قبل از انفجار» به عنوان بازیگران برگزیده تعیین شدند.

 

نکته ششم: حضور مجدد ارگان‌ های جایزه دهنده

در ششمین جشنواره تئاتر فجر بار دیگر تعدادی از ارگان‌ها به عنوان نهادهای جایزه دهنده به آثار منتخب در این رویداد هنری حضور یافتند. ارگان‌هایی نظیر موسسه اطلاعات، صدا و سیما، بانک مرکزی، انتشارات سروش، انتشارات علمی و فرهنگی و مرکز هنرهای نمایشی جزو نهادهایی بودند که جوایزی را به برگزیدگان جشنواره فجر ششم اهدا نمودند. سوای بخش‌های معمول و متداولی نظیر بهترین نمایشنامه، کارگردان، بازیگر زن، بازیگر مرد، طراحی صحنه و نظایر آن در این دوره از جشنواره بخش «بیان سوژه جنگی» نیز وجود داشت که نمایش «هاتف» به عنوان اثر برگزیده آن تعیین گردید. همچنین در بخش «مسابقه کودکان»‌ این جشنواره از فرزانه رعیت‌ زاده برای کارگردانی نمایش «در باد خواهیم شکفت» و خسرو نایبی‌فرد برای کارگردانی نمایش «حسنی» تقدیر به عمل آمد و اصغر لشکری و علی آزادنیا برای بازی در نمایش «حسنی»، فرانک زید سرایی و پریسا پورصفری برای بازی در نمایش «یاران»، سیروس حقیقی برای بازی در نمایش «سه بچه آهو»، مسعود تکاور برای بازی در نمایش «کدو تنبل» و مجید جراح برای نمایش «سفر صبح» به عنوان بازیگر مورد تقدیر قرار گرفتند. در ششمین جشنواره تئاتر فجر بخش فرهنگی و هنری دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نیز نام سه کارگردان را به عنوان برگزیدگان خود اعلام کرد. سلمان صالح‌زهی کارگردان نمایش «آب، باد، خاک»، فرزانه رعیت‌زاده کارگردان نمایش «در باد خواهیم شکفت» و ابراهیم کریمی کارگردان نمایش «راز کبری» کسانی بودند که به عنوان منتخبان این نهاد در جشنواره فجر ششم تعیین شدند.

 

نکته هفتم: انتخاب برگزیدگان به شکل مرسوم

در هفتمین جشنواره تئاتر فجر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تنها نهادی بود که در این رویداد هنری حضور یافت و در اهدای جایزه به برگزیدگان آن مشارکت کرد. با این حال برگزیدگان این دوره از جشنواره همان منتخبان ستاد جشنواره بودند و نهاد یاد شده نام اثری را به عنوان اثر برگزیده اختصاصی خود مطرح نکرد. از سوی دیگر برگزیدگان هفتمین جشنواره تئاتر فجر تنها در همان بخش‌های مرسوم و همیشگی یعنی بهترین نمایشنامه، کارگردان، بازیگر زن، بازیگر مرد، طراحی صحنه و نظایر آن تعیین شدند و بخش جانبی و جداگانه‌ای برای اهدای جایزه به آثار و افراد حاضر در این جشنواره معین نشد.

 

نکته هشتم: تقدیر از آثار شرکت کننده

در هشتمین جشنواره تئاتر فجر تنها هشت اثر نمایشی حضور داشتند که تعداد قابل توجهی نبود و در این دوره رقابت جدی و مهمی ایجاد نشد. از همین رو در این دوره از جشنواره نام اثر یا فرد خاصی به عنوان برگزیده مطرح نشد و تنها از تمام آثار نمایشی حاضر در این رویداد هنری و عوامل تولید آنها تقدیر به عمل آمد. موسسه مطالعات و تحقیقات علمی و فرهنگی، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی و انتشارات سروش ارگان‌ها و نهادهایی بودند که در این دوره از جشنواره حضور یافتند و در اهدای جایزه به تقدیرشدگان مشارکت داشتند.

 

نکته نهم: برگزیدگان کانون ملی منتقدان تئاتر

در نهمین جشنواره تئاتر فجر کانون ملی منتقدان تئاتر برای نخستین بار اقدام به تعیین و اعلام برگزیدگان اختصاصی خود کرد. در بخش نمایش «شقایق دره» به عنوان اثر برگزیده کانون ملی منتقدان تئاتر انتخاب گردید و اثر برگزیده بخش ویژه نیز «معرکه در معرکه» بود. در بخش نمایشنامه‌نویسی نام علی‌ نقی رزاقی برای نمایش «قاب بی‌تصویر» به عنوان نمایشنامه‌نویس منتخب اعلام گردید و در بخش کارگردانی نیز همین فرد برای همین نمایش به عنوان بهترین کارگردان انتخاب شد. در بخش بازیگر مرد «محمود پاک‌نیت» عنوان بازیگر برگزیده را به خود اختصاص داد. با این حال بخش بازیگر زن دو فرد منتخب داشت که دیدار رزاقی برای بازی در نمایش «قاب بی‌تصویر» و سپیده پرور برای بازی در نمایش «شقایق دره» این عنوان را از آن خود کردند. برگزیدگان کانون ملی منتقدان تئاتر در نهمین جشنواره تئاتر فجر متفاوت با ستاد جشنواره بود. ستاد جشنواره در این دوره نیز مانند دوره قبل نام فرد یا اثری را به عنوان برگزیده مطرح نکرد و تنها در کنار تمام کارگردانان حاضر در این رویداد هنری برخی از بازیگران را نیز مورد تقدیر قرار داد.  

 

نکته دهم: برگزیدگان نهادها و ارگان‌ ها

در پایان دهمین جشنواره تئاتر فجر علاوه بر کانون ملی منقدان تئاتر نهادهای دیگری مانند بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، هفته‌نامه سروش و مراکز پرورشی اسلامی جوانان جمعیت هلال ‌احمر ‌نیز اقدام به معرفی برگزیدگان خود کردند. کانون ملی منتقدان تئاتر بهرام بیضایی را برای نمایش «مرگ یزدگرد» به عنوان بهترین نمایشنامه‌نویس برگزید و گلاب آدینه را برای به روی صحنه بردن این نمایش به عنوان بهترین کارگردان انتخاب کرد. عنوان بهترین بازیگر زن نیز به سیما تیرانداز برای بازی در همین نمایش اختصاص یافت. بازیگر مرد برگزیده دهمین جشنواره تئاتر فجر به انتخاب کانون ملی منتقدان تئاتر انوشیروان ارجمند برای بازی در نمایش «سایه ماه» بود و مهناز غمخوار نیز برای بازی در نمایش «بچه تابستان» به عنوان بهترین بازیگر کودک و نوجوان مورد تقدیر قرار گرفت. برگزیدگان اعلام شده توسط هفته‌نامه سروش تفاوت چندانی با کانون ملی منتقدان تئاتر نداشت؛ به غیر از آنکه این هفته‌نامه در بخش بهترین بازیگر زن علاوه بر سیما تیرانداز همبازی او در نمایش «مرگ یزگرد» یعنی پانته‌آ بهرام را نیز به عنوان بازیگر برگزیده معرفی کرد. علاوه بر آن هفته‌نامه سروش در کنار انتخاب گلاب آدینه به عنوان کارگردان برگزیده دهمین جشنواره تئاتر فجر برای نمایش «مرگ یزدگرد»، از آتیلا پسیانی نیز برای کارگردانی نمایش «واقعه‌خوانی جهاز جادو» تقدیر به عمل آورد. برگزیدگان بانک مرکزی در دو بخش کارگردانی و بازیگر زن هیچ تفاوتی با هفته‌نامه سروش نداشت. با این حال بانک مرکزی در بخش بازیگر مرد علاوه بر انوشیروان ارجمند برای نمایش «سایه ماه» صفر روحی را به طور مشترک برای نمایش «آسایشگاه آبی» برگزید. در بخش نمایشنامه نیز انتخاب این بانک حسن حامد برای نوشتن نمایشنامه «بچه تابستان» و بهمن عیوق برای نوشتن نمایشنامه «چشمه خورشید» بود. افزون بر آن بانک مرکزی نام نمایش «دلدار» به کارگردانی حسین نوری را به عنوان «اثر ویژه متناسب با فرهنگ انقلاب اسلامی» اعلام کرد. از دید مراکز پرورشی اسلامی جوانان جمعیت هلال ‌احمر عنوان نمایشنامه‌نویس برگزیده جشنواره فجر دهم به حسین دلدار برای نوشتن نمایشنامه «دلدار» تعلق گرفت. این نهاد در بخش نمایشنامه از حسن حامد برای نوشتن نمایشنامه «بچه تابستان»، علی شجاعی برای نوشتن نمایشنامه «ققنوس» و بهمن عیوق ‌برای نوشتن نمایشنامه «چشمه خورشید» نیز تقدیر به عمل آورد. در بخش بهترین کارگردان انتخاب مراکز پرورشی اسلامی جوانان جمعیت هلال ‌احمر احسان رحیمی کارگردان نمایش «ققنوس» بود. در این بخش آتیلا پسیانی برای کارگردانی نمایش «واقعه‌خوانی جهاز جادو»، محمدجواد بخشی‌زاده برای کارگردانی نمایش «رستم و سهراب» و حسین فرخی برای کارگردانی نمایش «داستان آدم» از سوی این نهاد مورد تقدیر قرار گرفتند. مراکز پرورشی اسلامی جوانان جمعیت هلال ‌احمر در بخش بهترین بازیگر تفکیکی میان زن و مرد قائل نشد و ضمن تقدیر از سیما تیرانداز برای بازی در نمایش «مرگ یزدگرد» و مهران حیدری برای بازی در نمایش «ققنوس»، عنوان بهترین بازیگر جشنواره را به مهناز غمخوار بازیگر کودک نمایش «بچه تابستان» اختصاص داد. این نهاد همچنین از دو نمایش «یوسف گم‌گشته باز آید به کنعان» و «سفر حنظله» تقدیر ویژه به عمل آورد.    

 

نکته یازدهم: بدون آثار برگزیده

یازدهمین جشنواره تئاتر فجر به صورت غیر رقابتی برگزار شد و در پایان آن نام هیچ اثر نمایشی یا فردی به عنوان برگزیده اعلام نشد.

 

نکته دوازدهم: برگزیدگان کانون ملی منتقدان تئاتر

در پایان دوازدهمین جشنواره تئاتر فجر کانون ملی منتقدان تئاتر بار دیگر اقدام به اعلام برگزیدگان اختصاصی خود کرد. این کانون در بخش نمایش اثر برگزیده نداشت و تنها از سه نمایش «سور و سوگ سهراب» و «گل و جهله» و «ایلیات» تقدیر به عمل آورد. در بخش نمایشنامه عنوان نمایشنامه‌نویس برگزیده این کانون به آرمان امید برای نمایشنامه «کبودان و اسفندیار» تعلق گرفت. در کنار او رضا صابری برای نمایش «شنا در آتش» به عنوان بهترین کارگردان انتخاب شد و عنوان بهترین بازیگر مرد به کوروش زارعی برای نمایش «گل و جهله» رسید. کانون ملی منتقدان تئاتر در بخش بازیگر زن حمیرا ریاضی و دیدار رزاقی برای نمایش «بی‌تو مهتاب شبی» را به طور مشترک به عنوان گزینه نخست انتخاب کرد. عنوان طراح صحنه برگزیده دوازدهمین جشنواره تئاتر فجر از دید این کانون نیز به طراح صحنه نمایش «ایلیات» رسید.

 

نکته سیزدهم: تعیین آثار برگزیده توسط ستاد جشنواره

در سیزدهمین جشنواره تئاتر فجر نهادها و ارگان‌های مختلف حضور چشمگیری در زمینه تعیین برگزیدگان اختصاصی خود نداشتند. از همین رو آثار برگزیده این دوره از جشنواره توسط ستاد جشنواره تعیین شد. این انتخاب‌ها در قالب همان بخش‌های مرسوم و همیشگی مانند بهترین نمایشنامه، کارگردان، بازیگر زن، بازیگر مرد، طراحی صحنه و نظایر آن صورت گرفت.

 

نکته چهاردهم: مشابه با دوره قبل

در چهاردهمین جشنواره تئاتر فجر نیز مانند دوره قبل برگزیدگان این رویداد هنری توسط ستاد جشنواره تعیین شدند و نهادهای فرهنگی و غیر فرهنگی مختلف اقدام به اعلام نام منتخبان اختصاصی خود نکردند. در واقع این دوره از جشنواره نیز مانند دوره قبل به جز برگزیدگان رسمی (در همان شاخه‌ها و بخش‌های مرسوم و همیشگی) برگزیدگان دیگری نداشت. 

 

نکته پانزدهم: انتخاب تماشاگران

در پانزدهمین جشنواره تئاتر فجر اثر نمایشی برگزیده تماشاگران تعیین و معرفی شد. در این دوره از جشنواره نام نمایش «جمالی – کمالی» از تهران نوشته محمدعلی طاهری به کارگردانی علیرضا استادی به عنوان اثر برگزیده تماشاگران جشنواره اعلام گردید. سایر برگزیدگان این رویداد هنری توسط ستاد جشنواره و در همان بخش‌ها و شاخه‌های مرسوم (نمایشنامه، کارگردانی، بازیگری، طراحی صحنه، موسیقی و سایر موارد مشابه) تعیین گردید.

 

نکته شانزدهم: حضور مجدد کانون ملی منتقدان تئاتر

در پایان شانزدهمین جشنواره تئاتر فجر بار دیگر کانون ملی منتقدان تئاتر اقدام به اعلام برگزیدگان اختصاصی خود کرد. لیست برگزیدگان این کانون در دو بخش مسابقه و ویژه اعلام شد. در بخش مسابقه محمدرضا پشنگیان برای نمایش «خیجو» به عنوان نمایشنامه‌نویس برگزیده تعیین گردید و عنوان کارگردان برگزیده به زهرا اسماعیلی برای نمایش «بدرود آرش» تعلق گرفت. ضمن اینکه در شاخه کارگردانی از علی اوسیوند برای نمایش «خیجو» و اصغر فرهادی برای نمایش «آخرین قهرمانان زمین» تقدیر به عمل آمد. البته علی اوسیوند برای نمایش «خیجو» عنوان بهترین بازیگر مرد جشنواره را از آن خود کرد. در همین شاخه حبیب رضایی برای نمایش «مصاحبه» و نادر برهانی‌مرند برای نمایش «برای امشب کافی است» از سوی کانون ملی منتقدان تئاتر به عنوان بازیگران مرد منتخب حاضر در جشنواره مورد تقدیر قرار گرفتند. در شاخه بازیگر زن نیز مهتاب نصیرپور برای نمایش «مصاحبه» و مریم معینی برای نمایش «خیجو» مورد تقدیر قرار گرفتند و عنوان بازیگر زن برگزیده جشنواره از نگاه کانون ملی منتقدان تئاتر به پوپک گلدره برای نمایش «زمستان 66» اختصاص یافت. در بخش ویژه شانزدهمین جشنواره تئاتر فجر بهرام بیضایی برای نمایش «کارنامه بندار بیدخش» از سوی کانون ملی منتقدان تئاتر به عنوان نمایشنامه‌نویس برگزیده تعیین شد و عنوان بازیگر برگزیده زن و بازیگر برگزیده مرد به ترتیب به شهره سلطانی برای نمایش «روز از نو» و ایرج راد برای نمایش «آمیز قلمدون» رسید.

 

نکته هفدهم: برگزیدگان بخش مسابقه و ویژه جشنواره

هفدهمین جشنواره تئاتر فجر از نظر شیوه تعیین افراد و آثار برگزیده کاملا مشابه با دوره قبل بود؛ به این معنی که در این دوره نیز مانند دوره قبل کانون ملی منتقدان تئاتر اقدام به معرفی برگزیدگان خود در دو بخش مسابقه و ویژه نمود. در بخش مسابقه حمید امجد برای نمایش «نیلوفر آبی» به عنوان نمایشنامه‌نویس برگزیده معرفی شد و از علیرضا نادری برای نمایشنامه «دیوار» تقدیر به عمل آمد. در شاخه کارگردانی کوروش زارعی برای نمایش «آینه توی سقف» بعنوان نفر نخست، محمد یعقوبی برای نمایش «رقص کاغذپاره‌ها» بعنوان نفر دوم و محمد رحمانیان برای نمایش «مجلس‌نامه» بعنوان نفر سوم انتخاب و از آنها تقدیر شد. در شاخه بازیگر زن از ریما رامین‌فر برای نمایش «رقص کاغذپاره‌ها» تقدیر شد و عنوان بازیگر برگزیده جشنواره به نرگس هاشم‌پور برای نمایش «شکارگاه ممنوع» تعلق گرفت. در شاخه بازیگر مرد نیز ضمن تقدیر از بهروز بقایی برای حضور در نمایش «نیلوفر آبی» جواد ثریا برای نمایش «هشت شب از شب‌های رنج‌ نگار» به عنوان بهترین بازیگر مرد انتخاب شد. در شاخه طراحی صحنه از بخش مسابقه این جشنواره انتخاب نخست کانون ملی منتقدان تئاتر رضا کیانیان برای نمایش «نیلوفر آبی» بود و در شاخه موسیقی نیز عنوان نخست به فردین خلعتبری برای ساخت موسیقی همین نمایش رسید. در بخش ویژه هفدهمین جشنواره تئاتر فجر آتیلا پسیانی برای نمایش «تبار خون» به عنوان نمایشنامه‌نویس برگزیده تعیین شد و حسن باستانی برای تهیه نمایشنامه «فرود سیاوش» مورد تقدیر قرار گرفت. در شاخه کارگردانی بخش ویژه این جشنواره عنوان کارگردان برگزیده به قطب‌الدین صادقی برای نمایش «آرش» رسید و از پری صابری برای کارگردانی نمایش «رستم و سهراب» تقدیر به عمل آمد. انتخاب کانون ملی منتقدان تئاتر در شاخه بازیگر زن از بخش ویژه هفدهمین جشنواره تئاتر فجر گوهر خیراندیش برای نمایش «چرخه آتش» بود و از فاطمه نقوی برای بازی در نمایش «تبار خون» تقدیر شد. در شاخه بازیگر مرد بخش ویژه جشنواره فجر هفدهم افشین زارعی برای بازی در نمایش «فرود سیاوش» به عنوان بازیگر برگزیده تعیین شد و محمد حاتمی برای بازی در دو نمایش «چرخه آتش» و «رستم و سهراب» مورد تقدیر قرار گرفت. در شاخه طراحی صحنه از آتیلا پسیانی برای نمایش «تبار خون» تقدیر شد و عنوان طراح صحنه برگزیده به علی رفیعی برای نمایش «عروسی خون» اختصاص یافت. در شاخه موسیقی بخش ویژه جشنواره فجر هفدهم نیز سودابه سالم برای ساخت موسیقی نمایش «رویای شب نیمه تابستان» به عنوان فرد برگزیده تعیین گردید و از رامین آزادور برای ساخت موسیقی نمایش «رستم و سهراب» تقدیر به عمل آمد.

 

نکته هجدهم: نظر مثبت کانون ملی منتقدان تئاتر به هشتمین سفر سندباد

در هجدهمین جشنواره تئاتر فجر کانون ملی منتقدان تئاتر بار دیگر حضور فعال خود را نشان داد و در پایان جشنواره به اعلام نام برگزیدگان اختصاصی این دوره پرداخت. در این دوره از جشنواره انتخاب‌های کانون خلاصه‌تر از دو دوره قبل بود و تنها در یک بخش و شاخه‌های کارگردانی، طراح صحنه، بازیگر زن، بازیگر مرد و موسیقی صورت گرفت. در بخش کارگردانی کیومرث مرادی برای نمایش «هشتمین سفر سندباد» عنوان کارگردان برگزیده را به خود اختصاص داد. عنوان بازیگر زن و بازیگر مرد برگزیده نیز به ترتیب به مهتاب نصیرپور برای نمایش «لباسی برای مهمانی» و امیر کاوه آهنین جان برای نمایش «هشتمین سفر سندباد» تعلق گرفت. ضمن آنکه بر اساس انتخاب کانون ملی منقدان تئاتر محسن نیک فلک برای نمایش «هذیان» عنوان موسیقی برگزیده و پیام فروتن برای نمایش «هشتمین سفر سندباد» عنوان طراح صحنه برگزیده را به خود اختصاص دادند. 

 

نکته نوزدهم: ادامه حضور اعضای کانون ملی منتقدان تئاتر در جشنواره

در نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر حضور کانون ملی منتقدان تئاتر ادامه یافت و در پایان جشنواره اعضای این کانون به سبک دوره‌های قبل برگزیدگان اختصاصی خود را تعیین و نام آنها را اعلام کردند. در بخش نمایشنامه عنوان نمایشنامه‌نویس برگزیده به علیرضا نادری برای نمایشنامه «سعادت لرزان مردمان تیره‌روز» تعلق گرفت. بهترین بازیگر زن و بازیگر مرد این دوره از جشنواره نیز از اجرای همین نمایش انتخاب شدند و ستاره اسکندری و مهدی سلطانی این عناوین را به خود اختصاص دادند. بر اساس انتخاب کانون ملی منتقدان تئاتر عنوان کارگردان برگزیده این دوره از جشنواره به محمد یعقوبی برای نمایش «یک دقیقه سکوت» اختصاص یافت. پریدخت عابدین‌زاده و فرزاد دانشمند نیز به ترتیب عناوین طراح لباس برگزیده و موسیقی برگزیده نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر را تصاحب کردند. هر دوی آنها برای حضور در نمایش «وقت خواب ماهی‌ها» شایسته کسب این عناوین شناخته شدند. در بخش طراحی صحنه این دوره از جشنواره حسین فدایی حسین انتخاب نخست کانون ملی منتقدان تئاتر بود و در بخش طراحی گریم این عنوان به افسانه قلی‌زاده برای حضور در نمایش «افسون معبد سوخته» رسید.

 

نکته بیستم: ادامه تقدیر از هنرمندان حاضر در جشنواره

در دو دوره پیشین جشنواره تئاتر فجر کانون ملی منتقدان تئاتر تنها به اعلام نام برگزیدگان اختصاصی خود پرداخت و به غیر از افراد برگزیده از سایر هنرمندان حاضر در هر بخش این رویداد هنری تقدیر به عمل نیاورد. اما در بیستمین جشنواره تئاتر فجر این کانون علاوه بر اعلام یک فرد برگزیده در هر بخش از فرد دیگری نیز در همان بخش تقدیر به عمل آورد. در بخش نمایشنامه انتخاب اصلی کانون ملی منتقدان تئاتر نغمه ثمینی برای نمایشنامه «رازها و دروغ‌ها» بود. در عین حال اعضای کانون از نادر برهانی‌مرند برای نمایشنامه «پاییز» تقدیر به عمل آوردند. در بخش بازیگر زن ضمن تقدیر از شراره منصورآبادی برای حضور در نمایش «رقص روی لیوان‌ها» عنوان بازیگر برگزیده جشنواره به پانته‌آ بهرام برای حضور در نمایش «رازها و دروغ‌ها» اختصاص یافت. در بخش بازیگر مرد نیز از فرزین صابونی برای حضور در نمایش «می‌رم روزنامه بخرم» تقدیر شد و نام قربان نجفی برای بازی در نمایش «خاموشی ماه» به عنوان بازیگر برگزیده اعلام گردید. در بخش طراحی صحنه انتخاب نخست کانون ملی منتقدان تئاتر سیامک احصایی برای حضور در نمایش «شب‌نشینی در جهنم» بود و از امیر رضازاده برای حضور در نمایش «مصائب ایاز عیار» تقدیر به عمل آمد. در بخش طراحی لباس نیز بر اساس انتخاب اعضای کانون ملی منتقدان تئاتر نسرین آقاکریمی برای نمایش «شهادت‌خوانی قدمشاد مطرب در تهران» به عنوان طراح لباس برگزیده بیستمین جشنواره تئاتر فجر تعیین گردید و پانته‌آ حمیدخوانی برای طراحی لباس در نمایش «والس مرده‌شوران» مورد تقدیر قرار گرفت.

 

نکته بیست و یکم: همراه با کانون ملی منتقدان تئاتر در آغاز سومین دهه از عمر جشنواره

با برگزاری بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر سومین دهه از عمر این رویداد هنری آغاز شد. در این دوره از جشنواره نیز مانند دوره‌های قبل کانون ملی منتقدان تئاتر حضور داشت و در پایان جشنواره نام برگزیدگان خود را اعلام کرد. در این دوره از جشنواره دو نمایش «خواب در فنجان خالی» و «هشتمین خوان» هر کدام دو جایزه را به خود اختصاص دادند. نمایش «خواب در فنجان خالی» در دو بخش کارگردانی و طراحی صحنه عناوین برگزیده را از آن خود کرد؛ به این ترتیب که با انتخاب کانون ملی منتقدان تئاتر کیومرث مرادی به عنوان کارگردان برگزیده و پیام فروتن به عنوان طراح صحنه برگزیده بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر انتخاب تعیین شدند. نمایش «هشتمین خوان» نیز در دو بخش بازیگر زن (هدا ناصح) و موسیقی (آنکیدو دارش) عناوین برگزیده را به خود اختصاص داد. عنوان نمایشنامه‌نویس برگزیده این جشنواره با انتخاب اعضای کانون به افروز فروزند برای نمایشنامه «روی زمین» تعلق گرفت و علی سیار سرابی برای حضور در دو نمایش «آندرانیک» و «لوله» عنوان بازیگر مرد برگزیده را به خود اختصاص داد.

 

نکته بیست و دوم: تعیین منتقدان برگزیده

در بیست و دومین جشنواره تئاتر فجر اعضای کانون ملی منتقدان تئاتر علاوه بر معرفی آثار منتخب خود، نام منتقدان برگزیده خود را نیز اعلام کردند. بر این اساس رضا آشفته که یکی از منتقدان عضو کانون بود و سام فرزانه که در کانون عضویت نداشت به عنوان منتقدان برگزیده این دوره از جشنواره تعیین شدند. در کنار آنها جابر عناصری نیز از سوی کانون ملی منتقدان تئاتر به عنوان پژوهشگر برگزیده بیست و دومین جشنواره تئاتر فجر انتخاب شد. در بخش نمایشنامه جشنواره فجر 22 علیرضا نادری برای نمایشنامه «چهار حکایت از چندین حکایت رحمان» از سوی کانون ملی منتقدان تئاتر به عنوان نمایشنامه‌نویس برگزیده تعیین گردید و مجید واحدی‌زاده برای کارگردانی نمایش «سبز سهراب سرخ» عنوان مشابهی را در بخش کارگردانی به خود اختصاص داد. در این دوره از جشنواره برگزیدگان کانون ملی منتقدان تئاتر در بخش بازیگر زن و بازیگر مرد به ترتیب نگار عابدی برای نمایش «آندرانیک» و مهدی سلطانی برای دو نمایش «مضحکه شبیه قتل» و «چیستا» بودند. عنوان نخست دو بخش طراحی صحنه و موسیقی نیز با انتخاب اعضای کانون ملی منتقدان تئاتر به ترتیب به حسین فدایی حسین برای طراحی صحنه نمایش «قصیده بلند باران» و سعید ذهنی برای ساخت موسیقی نمایش «ضیافت شیطان» رسید.     

 

نکته بیست و سوم: جشنواره غیر رقابتی

بیست و سومین جشنواره تئاتر فجر به صورت غیر رقابتی برگزار گردید و در پایان آن نام هیچ اثر نمایشی یا فردی به عنوان آثار و افراد برگزیده اعلام نشد.

 

نکته بیست و چهارم: برگزیدگان نهادهای جدید حاضر در جشنواره

با آنکه بیست و چهارمین جشنواره تئاتر فجر نیز مانند دوره قبل غیر رقابتی بود و ستاد جشنواره نام هیچ فرد یا اثری را به عنوان برگزیده اعلام نکرد، نهادهای دیگری مانند انجمن نمایش، انجمن تئاتر خیابانی خانه تئاتر و مجمع هنرمندان خراسان برگزیدگان اختصاصی خود را معرفی نمودند. انجمن نمایش در بخش نمایشنامه نام «فنز» نوشته محمد رحمانیان را به عنوان نمایشنامه برگزیده خود اعلام کرد و عنوان کارگردان برگزیده را به هادی مرزبان برای نمایش «ملودی شهر بارانی» داد. در بخش بهترین بازیگر زن فروزان جمشیدنژاد برای نمایش «وقتی فرشته خواب سگ می‌بیند» انتخاب شد و این عنوان در بخش بازیگر مرد به دانیال حکیمی برای نمایش «ملودی شهر بارانی» رسید. انتخاب انجمن نمایش در بخش طراحی صحنه جشنواره فجر بیست و چهارم سیامک احصایی و نرمین نظمی برای نمایش «واقعیت اینه که خورشید دور ما می‌گرده» بود و در بخش طراحی لباس نرمین نظمی برای نمایش «کبوتری ناگهان» عنوان برگزیده را به خود اختصاص داد. در بخش موسیقی نیز این عنوان به ماریا یزدانی برای نمایش «دانه‌های انار» رسید. انجمن تئاتر خیابانی خانه تئاتر در بخش نمایش از سه اثر به نام‌های «همه‌جا آسمان همین رنگ است»، «سنگ کاغذ قیچی» و «معرکه پهلوان» تقدیر به عمل آورد و نام نمایش «این گروه خشن» را به عنوان اثر برگزیده اعلام کرد. این نهاد در بخش نمایش‌های آیینی تنها سه اثر به نام‌های «از ت تا میم»، «آفتوچک گیر» و «معرکه پهلوان» را مورد تقدیر قرار داد و هیچ‌کدام از آثار نمایشی حاضر در جشنواره را به عنوان اثر برگزیده تعیین نکرد. مجمع هنرمندان خراسان در بخش تولیدات جدید تئاتر نام نمایش «امشب باید بمیرم» از نصرالله قادری را به عنوان اثر برگزیده اعلام نمود و در بخش آثار برتر جشنواره‌های استانی نمایش «وقتی فرشته خواب سگ می‌بیند» از علی نرگس‌نژاد را به عنوان اثر نخست برگزید. انتخاب اصلی مجمع هنرمندان خراسان در بخش تولیدات سال 1384 دو نمایش «دن کامیلو» از کوروش نریمانی و «مکبث» از آرش دادگر بود و در بخش پایان‌نامه‌های برتر دانشکده‌های هنری «عادل‌ها» از امیرحسین حریری انتخاب شد. در این دوره از جشنواره گروه اجرا کننده نمایش دن کامیلو به سرپرستی کوروش نریمانی از سوی مجمع هنرمندان خراسان به عنوان گروه برگزیده معرفی گردید.

 

نکته بیست و پنجم: منتخبان سایر نهادها

در بیست و پنجمین جشنواره تئاتر فجر ستاد جشنواره مانند دوره قبل نقشی در تعیین آثار برگزیده نداشت و بدون اعلام آنها جشنواره را به پایان برد. از همین رو انجمن نمایش بار دیگر در جشنواره تئاتر فجر ایفای نقش کرد و به اعلام نام برگزیدگان خود پرداخت. انجمن نمایش در پایان جشنواره فجر بیست و پنجم عنوان نمایش برگزیده این رویداد هنری را به «کوچ امیر» داد و نمایشنامه «خیال روی خط موازی» نوشته حمیدرضا آذرنگ را به عنوان نمایشنامه برگزیده خود معرفی کرد. در بخش کارگردانی همایون غنی‌زاده برای نمایش «ددالوس و ایکاروس» به عنوان کارگردان برگزیده تعیین شد و این عنوان در بخش طراحی صحنه به آتیلا پسیانی برای نمایش «تیغ و ماه» رسید. حمید مظفری برای نمایش «نوای اسرار آمیز» و مریم موسوی برای نمایش «مرگزار سیاه سرخ شیارهایی تیفوسی از زبان یک ماهیگیر» نیز به ترتیب به عنوان بهترین بازیگر مرد و زن بیست و پنجمین جشنواره تئاتر فجر از نگاه انجمن نمایش معرفی شدند. همچنین عنوان موسیقی برگزیده به حیدر ساجدی برای نمایش «مرگ و شاعر» تعلق گرفت. در بیست و پنجمین جشنواره تئاتر فجر علاوه بر انجمن نمایش ارگان‌های دیگری که متفاوت با نهادهای حاضر در دوره قبل بودند اقدام به تعیین برگزیدگان اختصاصی خود کردند. در این دوره از جشنواره دفتر آموزش و فرهنگ پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نمایش «موهای بلوند» را در بخش صحنه‌ای و نمایش «اتودهای زندگی» را در بخش خیابانی به عنوان آثار برگزیده خود تعیین کرد. دو نمایش «امشب دیگر مهره‌های پشتم نی‌لبک می‌زنند» و «خیال روی خط موازی» نیز آثار برگزیده بنیاد شهید و امور ایثارگران در بیست و پنجمین جشنواره تئاتر فجر بودند. یکی دیگر از نهادهای حاضر در این رویداد هنری انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس بود که نام نمایش «چگونه می‌توان یک قصه عاشقانه را روایت کرد» را به عنوان اثر نمایشی برگزیده خود اعلام نمود. نمایش «یک دختر و یک سرباز» نیز به عنوان اثر برگزیده سازمان معاونت سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران تعیین و معرفی گردید.

 

نکته بیست و ششم: حضور مجدد ارگان‌های حاضر در دوره قبل

در بیست و ششمین جشنواره تئاتر فجر دو مورد از ارگان‌ها و نهادهای حاضر در دوره قبل یعنی بنیاد شهید و امور ایثارگران و دفتر آموزش و فرهنگ پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای بار دیگر حضور داشتند و به معرفی برگزیدگان اختصاصی خود پرداختند. در این دوره از جشنواره بنیاد شهید و امور ایثارگران از نمایش «پاییز هزار و سیصد و جنگ» تقدیر به عمل آورد و نمایش «در قاب ماه» را به عنوان اثر برگزیده خود معرفی کرد. سازمان دفتر آموزش و فرهنگ پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز نام نمایش «آنفلوانزای انسانی» را به عنوان اثر برگزیده خود اعلام نمود.

 

نکته بیست و هفتم: غیبت نهادها و ارگان‌ها در امر گزینش آثار منتخب

دوره بیست و هفتم جشنواره تئاتر فجر یکی از دوره‌هایی بود که سازمان‌ها و نهادهای مختلف حضور ملموسی در گزینش آثار منتخب خود نداشتند و اعلام برگزیدگان نهایی تنها برعهده ستاد جشنواره بود. در این دوره از جشنواره بخش‌های مختلفی وجود داشت که ستاد جشنواره در هر کدام از آنها اقدام به معرفی آثار برگزیده نمود.

 

نکته بیست و هشتم: برگزیدگان کانون منتقدان جهانی

در بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر علاوه بر ستاد جشنواره فجر کانون منتقدان جهانی نیز اقدام به تعیین و معرفی برگزیدگان ویژه خود در بخش‌های مختلف کرد. این کانون در بخش نمایشنامه امیر امجد را برای نوشتن نمایشنامه «تور عروس» مستحق دریافت عنوان برگزیده تشخیص داد. در بخش کارگردانی عاطفه تهرانی برای نمایش «اتللو» به عنوان کارگردان برگزیده انتخاب شد و عنوان بهترین نمایش به «مکاشفه در باب یک مهمانی خاموش» تعلق گرفت. بر اساس انتخاب کانون منتقدان جهانی در بخش بازیگر مرد بهزاد فراهانی برای نمایش «خدا در آلتونا حرف می‌زند» عنوان بازیگر برگزیده را به خود اختصاص داد و سیما تیرانداز نیز برای بازی در نمایش «پری‌خوانی عشق و سنگ» عنوان بازیگر زن برگزیده را از آن خود کرد. در بخش موسیقی ابراهیم یساول‌زاده توسی و میثم جوادی برای ساخت موسیقی «پری‌خوانی عشق و سنگ» لقب برگزیده را از سوی کانون منتقدان جهانی به خود اختصاص دادند و در بخش طراحی صحنه و لباس این عنوان به سحر افتخارزاده برای نمایش «اتللو» تعلق گرفت.

 

نکته بیست و نهم: حضور مجدد کانون منتقدان جهانی در جشنواره

بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر مانند دوره قبل میزبان کانون منتقدان جهانی بود و اعضای این کانون در پایان جشنواره به سبک و سیاق دوره قبل برگزیدگان ویژه خود را معرفی کردند. کانون منتقدان جهانی در جشنواره فجر 29 آرش عباسی نویسنده نمایشنامه «لابی» را به عنوان نمایشنامه‌نویس برگزیده تعیین کرد. کارگردان برگزیده این دوره از جشنواره از دید اعضای این کانون حسین پاکدل بود که نمایش «حضرت والا» را به روی صحنه برد. عاطفه رضوی نیز برای بازی در همین نمایش عنوان بازیگر زن برگزیده جشنواره فجر 29 را از آن خود کرد. عنوان بازیگر برگزیده مرد به پرویز فلاحی‌پور برای حضور در نمایش «لابی» رسید و آروند دشت آرای برای طراحی صحنه دو نمایش «کمی تاب بخوریم» و «آخرین نامه» به عنوان طراح صحنه برگزیده این دوره از جشنواره انتخاب شد. در بخش موسیقی نیز شروین شهبازی و صابر جعفری برای حضور در نمایش «تفنگ‌های ننه کارار» به عنوان طراحان موسیقی برگزیده بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر انتخاب شدند.  

 

نکته سی‌ام: برگزیدگان دانشجویان

در جشن سی سالگی جشنواره تئاتر فجر دانشجویان و معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه حضور داشتند و هر کدام در پایان جشنواره به معرفی برگزیدگان ویژه خود پرداختند. انتخاب‌های دانشجویان در جشنواره فجر 30 منحصر به بخش نگاه ویژه بود و نمایش‌های حاضر در دو بخش صحنه‌ای و خیابانی را در بر می‌گرفت. دانشجویان در بخش صحنه‌ای جشنواره فجر 30 از سه نمایش «به مراسم مرگ داداش خوش آمدید»، «ادیپ» و «سومین شنبه هفته» تقدیر به عمل آوردند و نمایش «ویران» را به عنوان اثر برگزیده خود در این بخش معرفی کردند. در بخش خیابانی انتخاب دانشجویان نمایش «خیابان یک‌طرفه» بود و در کنار آن دو نمایش «مجلس شبیه‌خوانی جولیوس سزار» و «جشن سالگرد» را مورد تقدیر قرار دادند. معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه نیز در جشنواره فجر 30  نمایش «آدمکش» را به عنوان اثر برگزیده خود معرفی کرد.

 

نکته سی و یکم: برگزیدگان مسابقه نمایشنامه‌نویسی

دوره سی و یکم جشنواره تئاتر فجر یکی دیگر از دوره‌هایی بود که در آن نهادهای خارج از جشنواره اقدام به معرفی آثار برگزیده خود ننمودند و برگزیدن آثار منتخب این رویداد هنری در انحصار ستاد جشنواره بود. با این حال در این دوره از جشنواره مسابقه نمایشنامه‌نویسی برگزار شد که در مطلب پیش رو می‌توان در مورد برگزیدگان آن سخن به میان آورد. در مسابقه نمایشنامه‌نویسی جشنواره فجر 30 از ‌علیرضا داوری برای نمایشنامه «سنگار»، ‌هاله مشتاقی‌نیا برای نمایش «زندگی تا حدودی مشترک»، ‌فریدون ولایی برای نمایشنامه «همه آب‌ها نام عباس را می‌دانند» و نیما حسن‌بیگی برای نمایشنامه «کلاغ‌ها مرگ می‌بارند» تقدیر به عمل آمد. در کنار آثار و اشخاص یاد شده افراد دیگری نظیر ‌حمیدرضا نعیمی با نمایشنامه «شرق دور و شرق نزدیک»، امیر (منصور) مهاجرسلطانی با نمایشنامه «پناهنده»، ‌شکوفه آروین با نمایشنامه «چهار به علاوه یک»، غلامحسین دولت‌آبادی و آراز بارسقیان با نمایشنامه «تکیه بر دیوار نمناک» و ‌مهدی نصیری با نمایشنامه «مرثیه باد» نیز در مسابقه نمایشنامه‌نویسی سی و یکمین جشنواره تئاتر فجر حضور داشتند و در پایان به عنوان برگزیدگان این مسابقه معرفی شدند.

 

نکته سی و دوم: ادامه برگزاری مسابقه نمایشنامه‌نویسی

در سی و دومین جشنواره تئاتر فجر برای بار دیگر مسابقه نمایشنامه‌نویسی برگزار گردید. در این دوره از جشنواره هیچ‌کدام از نمایشنامه‌های حاضر در بخش مسابقه به عنوان اثر برگزیده معرفی نشد و تنها از وحید جباری برای نمایشنامه «خیلی زود عادت می‌کنیم»، محسن زمانی برای نمایشنامه «چیزهایی که پشت در سردخانه جا می‌ماند»، سعید هاشمی‌پور برای نمایشنامه «یک فیلم مستند داستانی»، مریم رنگرز برای نمایشنامه «ناتمام» و افسانه شکاری برای نمایشنامه «بستنی یخی» تقدیر به عمل آمد. در جشنواره فجر 32 نیز مانند دوره قبل برگزیدن آثار منتخب جشنواره به عهده ستاد جشنواره بود و سایر نهادها و ارگان‌ها اقدامی برای معرفی آثار برگزیده خود انجام ندادند.

 

نکته سی و سوم: شبیه به دوره قبل

سی و سومین جشنواره تئاتر فجر از نظر چگونگی گزینش آثار منتخب کاملا به دوره قبل شباهت داشت. در این دوره از جشنواره نیز مانند دوره قبل آثار برگزیده توسط ستاد جشنواره انتخاب شدند و سایر ارگان‌ها و نهادها اقدامی در جهت معرفی آثار برگزیده خود انجام ندادند. علاوه بر آن در طول جشنواره فجر 33 مانند دو دوره پیشین این رویداد هنری مسابقه نمایشنامه‌نویسی برگزار شد و تعدادی از نمایشنامه‌نویسان تازه‌کار شانس خود را برای کسب عنوان نخست این مسابقه آزمودند. با این حال در مسابقه نمایشنامه‌نویسی سی و سومین جشنواره تئاتر فجر نیز مانند دوره قبل هیچ‌کدام از آثار شرکت کننده برای انتخاب به عنوان برنده نهایی واجد شرایط تشخیص داده نشد و تنها از پنج نمایشنامه و نویسندگان آنها تقدیر به عمل آمد. در این مسابقه محسن عظیمی برای نمایشنامه «آجر»، عسل عصری ملکی برای نمایشنامه «جنین»، سعید قاسمی برای نمایشنامه «در آغوش آدم‌برفی»، عارفه عنایتی برای نمایش «دوربرگردان» و صحرا رمضانیان برای نمایش «مرمت آثار باستانی» مورد تقدیر قرار گرفتند.

 

نکته سی و چهارم: شناخت برندگان مسابقه نمایشنامه‌نویسی

در سی و چهارمین جشنواره تئاتر فجر نیز مانند دوره قبل مسابقه نمایشنامه‌نویسی برگزار شد. با این حال در مسابقه این دوره از جشنواره برخلاف مسابقه مشابه برگزار شده در دو دوره گذشته برندگان نهایی مشخص شدند و سه نفر از شرکت کنندگان به انتخاب داوران در جایگاه اول تا سوم قرار گرفتند. در این مسابقه مهرداد کوروش‌نیا برای نمایشنامه «قرار» مقام نخست را کسب کرد و مقام دوم و سوم به ترتیب به کامران شهلایی برای نمایشنامه «کاش می‌شد منم بیام» و پویا پیرحسین‌لو برای نمایشنامه «آفتاب‌کاران و سایر کشاورزان منطقه شرق میانه» تعلق گرفت. در سی و چهارمین جشنواره تئاتر فجر نهادها و ارگان‌های مختلف آثار برگزیده خود را معرفی نکردند و تعیین آثار منتخب تنها توسط ستاد جشنواره انجام گرفت.

 

نکته سی و پنجم: نزدیک به دوره قبل

سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر مانند چهار دوره پیش از خود میزبان برگزاری مسابقه نمایشنامه‌نویسی بود. در این دوره از جشنواره مانند دوره قبل از میان شرکت کنندگان مسابقه نمایشنامه‌نویسی سه نفر انتخاب شدند و در جایگاه اول تا سوم قرار گرفتند. تعداد نامزدهای نهایی مسابقه نمایشنامه‌نویسی سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر ده نفر بود که از بین آنها پیام لاریان برای نمایشنامه «پروانه الجزایری» جایگاه نخست را به خود اختصاص داد. مقام دوم و سوم این مسابقه نیز به ترتیب به تهمینه محمدی برای نمایشنامه «موزه خصوصی» و مریم منصوری برای نمایشنامه «برف زمین را گرم می‌کند» رسید. علاوه بر آن در این دوره از جشنواره مسابقه همایش پژوهشی شهر و شهروندی برگزار شد که در پایان آن از سه مقاله «دلالت اسطوره‌ای شهر در نمایشنامه کوکوی کبوتران حرم اثر علیرضا نادری» نوشته رامتین شهبازی، «تاثیر کلان‌شهر بر حیات ذهنی شخصیت‌های نمایشی» نوشته علی رویین و «بررسی تطبیقی هویت شهر در دو نمونه سینمایی و نمایشی؛ فیلم داگ‌ویل و نمایشنامه شهر کوچک ما» نوشته شبنم شیرزادی و بهروز محمودی ‌بختیاری تقدیر به عمل آمد. در سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر نیز مانند دوره پیشین تعیین آثار منتخب تنها توسط ستاد جشنواره انجام گرفت و نهادها و ارگان‌های مختلف آثار برگزیده خود را معرفی نکردند.

 

نکته سی و ششم: حضور مجدد نهادها و ارگان‌های مختلف

در سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر پس از چندین دوره وقفه برای بار دیگر تعدادی از ارگان‌ها و نهادهای خارج از جشنواره در این رویداد هنری حاضر شدند و به معرفی برگزیدگان ویژه خود پرداختند. بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و بنیاد شهید و امور ایثارگران انقلاب اسلامی دو نهادی بودند که در این دوره از جشنواره حضور یافتند و نام آثار برگزیده خود را اعلام کردند. بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس از سه نمایش «هفت عصر هفتم پاییز»، «آبی‌ترین آسمان زمین» و «دی و بهمن شصت‌هزار و پنج» تقدیر به عمل آورد و به تحسین شش نمایش «دشمن خدا»، «جنگ زیر پوست من و مادرم»، «صادره از اروند»، «کوکوی کبوتران حرم»، «روایت یک مرگ در خانواده» و «میرمحنا» پرداخت. بنیاد شهید و امور ایثارگران انقلاب اسلامی نیز دو نمایش «روایت یک مرگ در خانواده» و «هفت روز از تیر شصت» را مورد تقدیر قرار داد. در این دوره از جشنواره برای ششمین دوره متوالی مسابقه نمایشنامه‌نویسی برگزار شد. مسابقه برگزار شده در جشنواره فجر 36 از دو بخش تولید و حرفه‌ای تشکیل شده بود. در بخش تولید چهار نمایشنامه «عند از مطالبه» از مرتضی شاه‌کرم، «کیک» از نیاز اسماعیل‌پور، «بخت» از مریم الهامیان و «چهارگانه» از پریسا کیومرثی به عنوان آثار برگزیده معرفی شدند. در بخش حرفه‌ای نیز سه نمایش «استرالیا» از پیام لاریان، «لبخند باشکوه آقای اژدهاک در شب دراز تاریک خاموش سرد بیابان» از محمد منعم و «تیولا» از علی عابدی آثار برگزیده نام گرفتند.  

 

نکته سی و هفتم: گزینش آثار نمایشی توسط مترو تهران

سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر علاوه بر بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس میزبان شرکت راه‌آهن شهری تهران یا همان مترو تهران بود و این دو نهاد در پایان جشنواره اقدام به معرفی آثار نمایشی برگزیده خود نمودند. بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس با جایزه‌ای به نام جایزه دفاع مقدس از حمیدرضا آذرنگ برای نمایش «خنکای ختم خاطره»، حامد عالمی برای نمایش «دایک» و سامان خلیلیان برای نمایش «عند از مطالبه» تقدیر به عمل آورد. شرکت راه‌آهن شهری تهران یا همان متروی تهران نیز دو نمایش «خنکای ختم خاطره» و «از خط زرد فاصله بگیرید» را مورد تقدیر قرار داد.

 

نکته سی و هشتم: حضور تنها یک ارگان

در سی و هشتمین جشنواره تئاتر فجر بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس تنها ارگانی بود که در این رویداد هنری حضور یافت و در پایان جشنواره اقدام به معرفی و تقدیر از برگزیدگان ویژه خود کرد. در این دوره از جشنواره لوح تقدیر و جایزه نقدی 50 میلیون ریالی این بنیاد به حسین مسافر آستانه برای نمایش «برگشتن»، رضا کرمی‌زاده برای نمایش «دست‌هایم کو مم حسن» و جواد صداقت و الهام ابنی برای نمایش «کوچه مختار بود و ساسان بود و سیمین» اهدا شد.

 

نکته سی و نهم: تسلیم نشدن نهادها و ارگان‌ ها در برابر کرونا

اگرچه سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا به صورت نیمه حضوری و نیمه مجازی برگزار گردید، اما این امر موجب حضور نیافتن ارگان‌های خارج از جشنواره در این رویداد هنری نشد. این دوره از جشنواره برای بار دیگر میزبان شرکت راه‌آهن شهری تهران یا همان متروی تهران بود و این سازمان در پایان جشنواره اقدام به گزینش آثار منتخب خود کرد. محمد مهدی خاتمی برای نمایش «سه‌شنبه‌های لعنتی»، حسن عابدی برای نمایش «پاشوره» و سعید بادینی برای نمایش «ژنرال» جزو برگزیدگان شرکت مترو در سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر بودند و از آنها توسط این سازمان تقدیر به عمل آمد. علاوه بر شرکت مترو بنیاد حفظ  آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیز در این دوره از جشنواره حضور داشت و در پایان این رویداد هنری به معرفی برگزیدگان ویژه خود پرداخت. در بخش نمایش‌های صحنه‌ای دو نمایش «برونسی» به کارگردانی مرتضی شاه‌کرم و «سرباز» به کارگردانی «حسین پارسایی» جزو برگزیدگان این بنیاد بودند و به آنها لوح تقدیر و جایزه نقدی تعلق گرفت. در بخش نمایش‌های خیابانی نیز لوح تقدیر و جایزه نقدی این نهاد به دو نمایش «حباب زیر آب» به کارگردانی جلال حسنوند و علی شمس و «6599» به کارگردانی مسعود براهیمی اهدا شد. 

 

نکته چهلم: امید به پشت سر گذاشتن ویروس کرونا

بر اساس آخرین اخبار از چهلمین جشنواره تئاتر فجر با توجه به شرایط موجود و احتمال شیوع سویه جدید ویروس کرونا، این دوره از جشنواره هم به صورت فیزیکی و حضوری و هم به صورت مجازی و آنلاین برگزار می شود.

در مطالب بعدی ایران تئاتر به نکات مهم دیگری در رابطه با دوره‌های پیشین جشنواره تئاتر فجر اشاره خواهد شد.

 

منابع :

کتاب تاریخچه جشنواره بین المللی تئاتر فجر. پژوهش و نگارش تقی اکبرزاده. تهران: انتشارات نمایش، 1399

آرشیو ادوار سایت جامع جشنواره بین المللی تئاتر فجر 

سایت ایران تئاتر