گفتوگو با جواد کبودرآهنگی، کارگردان پیشکسوت همدان
بخش بینالملل جشنواره تئاتر کودک و نوجوان، انتظارات را برآورده نکرده است
جواد کبودرآهنگی، یکی از اولین یاران و برگزار کنندگان جشنواره بینالمللی تئاتر کودک و نوجوان همدان، آن انتظاری که از بخش بینالملل میرود انجام نشده و اشکالش در این است که تعریف خاصی برای گزینش و انتخاب گروههای بینالملل مشخص نشده است که این گروهها با چه ضوابط و معیاری انتخاب باید شوند. هر سال طبق سلیقه ریاست مرکز، دبیر جشنواره انتخاب میشود به این شکل که مثل گروههای خود ایرانی تعریف شده باشد نیست، به این دلیل گروهها به تعداد انتخاب میشوند و اجرا میروند.
رضا آشفته: جواد کبودرآهنگی از فعالان و پیشکسوتان تئاتر همدان است که سالها در مقام کارگردان در عرصه تئاتر کودک و بزرگسال فعالیت کرده و در ضمن یکی از آغازگران جشنواره تئاتر کودک در این شهر بوده است.
در روزهای برگزاری بیست و هفتمین جشنواره بینالمللی تئاتر کودک و نوجوان همدان (از اول تا ششم تیر 1401)، مناسب دیدیم که با این هنرمند درباره پیدایش و روند رو به رشد این رویداد تئاتری، گفتوگو کنیم.
آقای کبودرآهنگی میخواهیم مروری داشته باشیم بر تاریخچه شکل گرفتن جشنواره تئاتر کودک و نوجوان در همدان، ازآنجاییکه شما از آغازگران این جشنواره بودید، بیایید از این پرسش آغاز کنیم که فکر و ایده ایجاد جشنواره از کجا و چطور و توسط چه کسانی در همدان شکل گرفت؟
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی گروههای متعددی در همدان کار تئاتر انجام میدادند ازجمله شرکتها، کارخانهجات، ارگانهای مختلف، نهادهای انقلابی، امور تربیتی، آموزشوپرورش، شرکت خوشنوش، شرکت شیشه، همه دارای گروههای تئاتری بودند که بعد از انقلاب نمایشهای زیادی اجرا شد که در میان این آثار، یک تعداد آثار کودک هم به اجرا درمیآمد.
این اجراها زمینهای بود برای نشان دادن اینکه همدان پتانسیل نمایش کودک را داراست، در همان سالها بنده در اداره ارشاد کارشناس بودم، مدیرکل وقت آقای صوفی به ما گفتند جشنوارهای تنظیم و برگزار کنید. ما هم چیزهایی نوشتیم و بررسی کردیم که چه جور جشنوارهای باشد و تصمیم بر برگزاری جشنواره تئاتر کودک به مناسبت شهادت کودکان خردسال در بمبارانهای جنگ تحمیلی شد.
در چه سالی برگزاری جشنواره اتفاق افتاد؟
قبل از سال هفتاد. در سطح شهرستانهای همدان یک تعداد کار انتخاب شد و شکل جشنوارهای به خودش گرفت که در واقع مقدمه جشنواره تئاتر کودک شد.
کسانی که همراه شما جشنواره را شکل دادن چه کسانی بودند؟
آقایان صوفی، هاشم قهرمانی معاونت هنری اداره ارشاد همدان، حمید شریفزاده، آقای کلانتریان، تقی حجاریان کارشناس هنری اداره ارشاد و بنده که هسته اصلیاش بودیم.
با پیگیریهای آقای صوفی از طریق مرکز تصمیم گرفته شد که این جشنواره در سطح کشور اجرا بشود و قرار بود حدود دوازده گروه در آن مقطع شرکت کنند.
با توجه به گسترده شدن جشنواره دیگر با یک سالن تالار فجر امکان برگزاری جشنواره نبود و باید برای چنین جشنوارهای که دوازده گروه رقابت داشتند ظرف مدت کوتاهی چند سالن فراهم میشد. از هر سالنی که در آن زمان وجود داشت استفاده کردیم؛ ازجمله سینما قدس همدان. با توجه به اینکه سینما قدس سالن اجرای تئاتر نبود برخلاف اینکه سر درش هم عنوان شده بود سینماتئاتر ولی اصلاً مناسب صحنه نبود. سالنهای کمیته انقلاب و آموزشوپرورش هم بود که در واقع سالن کوچک پیشآهنگی بود و از آنها هم استفاده میکردیم. ولی مرکزش تالار فجر همدان بود.
سالنها از لحاظ فنی مناسب نبودند و با نصب چند پروژکتور کمی شرایط را برای اجرا فراهم کردیم و جناب آقایان پویان، صالحپور، فرهنگ و خصوصاً آقای منصور خلج کسانی بودند که از مرکز هنرهای نمایشی در جشنوارههای ابتدایی بهعنوان مدیر اجرایی و داور حضور داشتند.
اوایل که این اشخاص بودند، کارهای خوبی هم در اولین دورهها اجرا شد مثل «خروسک پریشان»، «ت مثل تئاتر»، «نون مثل نظم» که آقای فیاضی کار میکردند، آقای داوود کیانیان هم حضور داشتند و کارهای ارزشمندی اجرا میشد و طی سالها سالنها مجهزتر شد ولی بااینکه سن جشنواره به ۹ سال رسیده بود، هنوز جشنواره بینالمللی نشده بود. بعد از ۹ سال که در همدان جایگاه خودش را پیدا کرده بود، مرکز تصمیم گرفت این جشنواره بهصورت گردشی شود و در دیگر استانها بهصورت چرخشی برگزار شود.
هدف از این تصمیم این بود که جشنواره از همدان به دیگر جاهای کشور برده شود؟
بله، جشنواره به شهرهایی از قبیل زاهدان و کرمان و چند استان دیگر مثل اصفهان هم رفت که برگزار کردند اما متأسفانه اصلاً در حد و اندازه همدان برگزار نشد و موجب تعطیلی دوساله جشنواره شد. بعدازآن مجدد اداره ارشاد همدان، تقاضای تشکیل جشنواره را داد و با موافقت مرکز هنرهای نمایشی، جشنوارهای که به اصفهان رفته بود به همدان برگشت.
این وقفه در برگزاری جشنواره در شهر همدان چند سال بود؟
با دو سال تعطیلی، پنج، شش سال میشد.
با توجه به سالهایی که شهر همدان از جشنواره دور بوده است، این سالها جزو ۲۷ دوره حساب میشود؟
بله، حساب میشود البته بهغیراز دو سالی که تعطیل بود. در همدان چند دوره جشنواره فیلم کودک و نوجوان برگزار شد و در اصفهان جشنواره تئاتر برگزار میشد. در سالهای بعد که در اصفهان امکانات بهتری برای برگزاری جشنواره فیلم ایجاد شد، مسئولان تصمیم گرفتند تا جشنواره فیلم در شهر اصفهان برگزار شود و تئاتر کودک به همدان برگردد که البته این تصمیم با مدیریت و پیگیریهای استاندار وقت آقای مرادی به دلیل مشاهده پتانسیلهای تئاتر کودک و نوجوانی که در همدان بود به انجام رسید.
آیا در اصفهان هم این جشنواره، بینالمللی بود؟
بله در اصفهان هم جشنواره بینالمللی بود.
در راستای بازگشت جشنواره به همدان چه کاری برای بالاتر بردن سطح جشنواره انجام شد و از طرف سازمانها چه حمایتهایی شدید؟
تا قبل از برگزاری جشنواره در استانهای دیگر، ارگانهایی مثل استانداری و ارگانهای استانی هیچ حمایتی نمیکردند، این جشنوارهها فقط توسط اداره ارشاد همدان با همکاری مرکز هنرهای نمایشی برگزار میشد. اما بعد از برگزاری مجدد جشنواره در همدان، استانداری بهعنوان حامی و پایه اصلی، پای کار آمد و این باعث ایجاد تعهد به جشنواره از طرف همه ارگانها شد. آموزشوپرورش، کانون پرورش فکری کودکان و شهرداری هم به این ارگانها اضافه شدند. در حال حاضر جشنواره بهصورت ستادی بوده و هرساله این جلسات توسط شورای سیاستگذاری برگزار میشود.
بخش بینالملل در پویایی کارهای ایرانی تا چه حد مؤثر بوده است؟
آن انتظاری که از بخش بینالملل میرود انجام نشده و اشکالش در این است که تعریف خاصی برای گزینش و انتخاب گروههای بینالملل مشخص نشده است که این گروهها با چه ضوابط و معیاری انتخاب باید شوند. هر سال طبق سلیقه ریاست مرکز، دبیر جشنواره انتخاب میشود به این شکل که مثل گروههای خود ایرانی تعریف شده باشد نیست، به این دلیل گروهها به تعداد انتخاب میشوند و اجرا میروند.
به دلیل سلیقهای بودن در انتخاب گروهها، بعضی از اجراها بسیار ضعیف بوده که اصلاً در حد و اندازه جشنواره بینالمللی نیست و در کنارش بعضی از گروهها اجراهای بهیادماندنی داشتهاند که جای تشکر از دبیر جشنواره دارد به خاطر گزینش این گروهها.
تغییر هرساله دبیرهای جشنواره، چقدر در سطح کیفی برگزاری مؤثر بوده است؟
در دورههای گذشته مدیرکل و ارشاد همدان خودشان دبیری جشنواره را به عهده داشتند ولی طی سالیان بعد برای جشنواره دبیری انتخاب کردند. یکی از دبیرهای انتخابشده از بین هنرمندان آقای مصطفی رحماندوست بود زیرا هم همدانی است و هم در حیطه ادبیات کودک کار میکنند این دو باعث انتخاب ایشان بود که یک دوره بهعنوان دبیر بودند و هم در اصفهان زمانی که جشنواره برگزار میشد، باز هم آقای رحماندوست بهعنوان دبیر جشنواره در آن جمع حضور داشتند به دلیل چهره کشوری و شناختهشدهای که دارند.
متأسفانه دبیر جشنواره که هرساله عوض میشود تا بخواهند راه و روشی را جهت ارتقای سطح کیفی کار پیدا و برنامههای مدنظر خود را پیادهسازی کند، زمان تعویضش میرسد و دیگری میآید. البته چند دبیر هم بودند که موفق عمل نکردند.
طی سالها هر دبیر بخشهای مختلفی را پیشنهاد دادند مانند جدایی بخش کودک از نوجوان، اضافه شدن بخش خردسال، بخش دانشآموزی و همچنین خیابانی و اکنون جشنواره در همه بخشها پذیرش دارد.
افزودن این بخشها چقدر در کمیت و کیفیت جشنواره مؤثر بوده؟ آیا اصلاً نیازی به ایجاد شاخههای جدید در جشنواره بوده است؟ به جای اینکه همان شاخههای محدودتر ولی با کیفیت بهتر برگزار شود؟
من با حرف شما موافق هستم، ولی خودم بهشخصه به بخش خردسال جشنواره خیلی اعتقاد دارم زیرا جای خالیاش برای بچهها و سن پایینترها و برای آن دسته از افراد در مهدکودکها کاملاً احساس میشد و در کنارش نمایشهایی که اجرا میشد برای سن کودک مناسب نبود و ایجاد این تئاتر برای خردسال کاملاً بهجا بود اما تئاترهای خیابانی و دانشآموزی و زیر ۱۸ سال و اجرا توسط خودشان به نظرم یک مقداری از آن هدف اصلی، جشنواره را دور کرده و تمرکزی که باید روی تئاتر کودک و نوجوان بشود، در واقع کمرنگ میشود.
در بین بخشهای زیر ۱۸ سال و بخش نوجوان چه تفاوتی هست؛ زیرا هر دو زیر ۱۸ ساله محسوب میشوند؟
زیر ۱۸ سال، مقصود برگزارکنندگان زیر ۱۸ سالاند نه حرفهایها. و به آنها این آزادی داده شده است که در بخش نوجوان، در مورد خودشان تولیداتی داشته باشند و هم در بخش بازیگران بزرگسال برای نوجوانان تولیداتی داشته باشند.
با توجه به پایان رسیدن جشنواره بیستوهفتم، کارِ گروهها امسال چگونه بود؟
بعد از دو سال تعطیلی کرونا نمیشود انتظار زیادی از گروهها و برگزارکنندگان جشنواره داشت. به دلیل موکول شدن زمان برگزاری که نه گروهها تکلیفشان مشخص بود و نه برگزارکنندگان، درمجموع امسال با تمام مشکلات اعم از ایجاد بیماری کرونا که موجب جدایی مخاطب و گروهها شده بود، نمره خوبی میشود به برگزارکنندگان این جشنواره داد با توجه به استقبال خوبی که به لحاظ مخاطب و گروهها و کیفیت کارها و آثار شد.
بهرغم تعطیلی دوساله تئاتر نسبت به سالهای گذشته یکی از علتهای موفقیت این دوره، اجراهایی است که مربوط به چند سال بوده که طی سال کار شده و از بین آنها انتخاب شده.
بهعنوان هنرمندی که از متفکران و متولیان این جشنواره بوده اید، پس از 27 دوره، چه دغدغهای دارید؟
این جشنواره مسیر خودش را پیدا کرده و من بدون موضعگیری و تعصب نسبت به شهرم همدان با توجه به جشنوارههای مختلفی که رفتم، چه عروسکی چه آیینی سنتی و چه گاهی همراه جشنوارهها بودم ارشاد و هنرمندانش در برگزاری جشنواره، تمام همت خودشان را به کار میگیرند که این جشنواره هر سال بهتر از قبل برگزار شود که قابلتقدیر است، جشنواره باید مردمی باشد.
اما گلایهای که از این جشنواره و حتی جشنوارههای دیگر دارم این است که دبیرخانهای که جشنوارهها دارند نباید محدود به زمان جشنواره باشد. باید در طول سال از تئاتر بهخصوص تئاتر کودک حمایت شود. در طول سال رصد شود سراسر ایران چه آثاری اجرا شده و هر تئاتری که در زمینه کودک کار شده و ارتباطی با این جشنواره و دبیرخانه برقرار کند. اگر جشنواره تمام شود ما برویم سال بعد همین موقع و دوباره بیاییم نتیجه نمیدهد یا کارهایی که از جشنواره رد میشوند پیگیری و حمایت و بازسازی و دوباره کار شدند. شاید در مسابقات و اجراهای عمومی اثر قابل قبولی بشود حتی در شهرهای خودشان اجرا داشته باشند.