گفت‌وگو با نواده تعزیه‌خوان تکیه دولت در دوره ناصری
فرهاد کیارستمی: سنگین‌ترین مخالف‌خوانی، شمر در مجلس شهادت حضرت عباس (ع) است
فرهاد کیارستمی مخالف‌خوان گروه تعزیه‌داران اباعبدلله الحسین و از نوادگاه درویش علی کیارستمی، سنگین‌ترین مخالف‌خوانی تعزیه از نظر حجم دیالوگ را نقش شمر در تعزیه شهادت حضرت عباس (ع) دانست و با اشاره به اینکه نقش مخالف‌خوان تعزیه نسبت به اولیاخوان نمایشی‌تر است از لزوم توجه به بیان و بازی‌سازی با صدا در مخالف‌خوانی سخن گفت.
به گزارش ایران تئاتر، فرهاد کیارستمی، مخالف‌خوان جوان گروه تعزیه‌داران اباعبدالله‌الحسین میگون و از نوادگان درویش علی کیارستمی از تعزیه‌خوانان تکیه دولت در دوره ناصری است که از شش سالگی با حضور در تعزیه، راه پدرانش را ادامه می‌دهد. به بهانه اجراهای گروه تعزیه‌داران اباعبدالله‌الحسین میگون با او به گفت‌وگو نشستیم.
فرهاد کیارستمی درباره محل اجراهای تعزیه گروه تعزیه‌داران اباعبدالله‌الحسین میگون گفت: «تکیه قدیمی میگون به نام حسینیه بزرگ میگون تنها حسینیه این منطقه و محل برگزاری تعزیه به شمار می‌رود. این بنا حدود 200 سال پیش ساخته شده است و چند سال پیش با حفظ ساختار اولیه تجدید بنا و مستحکم شد. این حسینیه در سه طبقه است و به راحتی جمعیتی حدود سه هزار نفر را در خود جای می‌دهد.»
او ادامه داد: «امسال در دهه اول محرم با توجه به همه‌گیری ویروس کرونا و ازدیاد جمعیت مراسم در حسینیه برگزار نشد و ما در فضای آزاد میزبان عزادارن حسینی بودیم. البته برنامه‌های ما تا پایان محرم و صفر در نقاط مختلف از جمله شمشک و تهران ادامه دارد.»
این تعزیه‌خوان افزود: «اجرای تعزیه ما در تهران، روز جمعه بیست و نهم مردادماه زیر نظر دوازدهمین رویداد ملی تئاتر «صاحبدلان» در فضای باز مجموعه تئاتر شهر خواهد بود و به اجرای مجلس شهادت حضرت عباس (ع) می‌پردازیم.»
کیارستمی درباره آغاز فعالیت گروه تعزیه‌داران اباعبدالله‌الحسین میگون، گفت: «گروه تعزیه‌داران اباعبدالله‌الحسین میگون حدود 25 سال است که با مجوز اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شمیرانات به اجرای تعزیه در مناسبت‌ها، جشنواره‌ها و سوگواره‌ها در سطح تهران و شهرستان‌ها مشغول است.»
او با اشاره به آموزش نسل جوان تعزیه‌خوان ادامه داد: «اعضای هیئت و گروه تعزیه ما دو نسل هستند؛ نسل قدیم که دیگر سایه تعداد معدودی از آن‌ها بر سر ماست و نسل جدید که در حال آموزش برای ادامه دادن راه و روش پیشینیان با تکنیک‌های به روزشده‌اند.»
کیارستمی افزود: «تعزیه هنری است که در طول زمان، دستخوش تغییرات زیادی به ویژه در زمینه موسیقی شده است. این هنر در گذشته بسیار متکی بر خواندن بود و بیشتر تمرکز روی خواننده و صدای او بود. اما در حال حاضر تعزیه فاکتورهای متعددی دارد. جنبه نمایشی، مهم‌ترین فاکتوری است که در دو دهه اخیر در تعزیه پررنگ‌تر شده است.»
او توضیح داد: «جنبه‌های نمایشی تعزیه باعث جلب توجه و علاقه نسل جوان به این هنر و مفاهیم آن می‌شود. یک سخنرانی تخصصی درباره نهضت امام حسین(ع) به قدری که یک نمایش می‌تواند، راه و منش امام حسین (ع)، اهل بیت و یارانش را نشان دهد، موثر نیست.»
این تعزیه‌خوان ادامه داد: «خوشبختانه نسل جدیدی که در گروه ما به آموزش تعزیه مشغول هستند، استعدادهای خوبی دارند. آموزش آن‌ها از طریق استادان پیشکسوت است. پیشکسوتان نکات اصلی و ظریف کار را در بخش‌های خوانش و نمایش به هنرجویان منتقل می‌کنند و بعد در جلسات انجمنی، هنرجویان در کنار این بزرگان به اجرای برنامه‌های تمرینی می‌پردازند.»
کیارستمی افزود: «هنرجویان تعزیه به شیوه پلکانی آموزش دیده و به مراحل بعدی راه پیدا می‌کنند. آن‌ها ابتدا به اجرای نقش‌های کوچک یا به اصطلاح بچه‌خوانی در نقش حضرت سکینه (س)، حضرت رقیه (س) و حضرت عبدالله (ع) فرزند کوچک امام حسن مجتبی (ع) که در واقعه کربلا شهید شد، می‌پردازند. بعد از اینکه تسلط حضور در صحنه تعزیه را پیدا می‌کنند به ایفای نقش‌های میانی چون نقش طفلان حضرت مسلم (ع)، حضرت قاسم ابن‌الحسن(ع) مشغول می‌شوند و سپس شروع به شبیه‌خوانی در نقش حضرت علی اکبر (ع)، حربن یزید ریاحی، حضرت عباس (ع) و امام حسین (ع) می‌کنند. در واقع آن‌ها کم کم و با ایفای نقش به شکل پلکانی با صحنه و ملزومات آن عجین می‌شوند.»
این تعزیه‌خوان با اشاره به شروع فعالیت خود در زمینه شبیه‌خوانی گفت: «جد بزرگ من یعنی پدربزرگ پدرم، درویش علی کیارستمی در زمان ناصرالدین شاه، اولیاخوان تکیه دولت بود و این هنر نسل به نسل به ما رسیده است. من تعزیه را از شش سالگی با بچه‌خوانی شروع کردم و زمانی که به شهادت‌خوانی رسیدم، از آنجا که مخالف‌خوان اصلی گروه فوت شد به درخواست بزرگان تعزیه به اشقیاخوانی پرداختم.»
او ادامه داد: «مخالف‌خوانی یک مقدار نسبت به اولیاخوانی نمایشی‌تر است. مخالف‌خوان باید بیان خوب و توانایی بازی‌سازی با صدایش را داشته باشد. کلام مخالف‌خوان آوازی نیست و فریادهایش باید بتواند هم منتقل‌کننده احساس درونی‌اش باشد و هم روی بیننده اثر بگذارد. سنگین‌ترین مخالف‌خوانی تعزیه از نظر حجم دیالوگ، نقش شمر در تعزیه شهادت حضرت عباس (ع) است. مخالف‌خوان در تعزیه‌های غریب که مرتبط با واقعه کربلا نیستند و در محرم اجرا نمی‌شوند مثل مجلس شهادت حضرت امام رضا (ع) یا شهادت حضرت شاهچراغ (ع) یا شهادت حضرت علی (ع) نیز حضور دارد.»
این هنرمند با اشاره به اینکه موسیقی یکی از ارکان اساسی تعزیه است، توضیح داد: «دستگاه‌های مختلف موسیقی ایرانی در مجالس تعزیه به کار گرفته می‌شوند. ما دو جور موسیقی داریم؛ موسیقی اولیاخوانان در دستگاه ماهور، نوا و سه‌گاه خوانده می‌شود و موسیقی مخالف‌خوانان موسیقی‌های تند مارشی است. به طور مثال، شبیه‌خوان حر در دستگاه نوا، شبیه‌خوان حضرت مسلم (ع) در دستگاه ماهور، شبیه‌خوانان حضرت علی اکبر (ع) و حضرت عباس (ع) در دستگاه سه‌گاه و چهارگاه می‌خوانند. تعزیه طفلان حضرت مسلم (ع) در دستگاه دشتی خوانده می‌شود و بخشی از شبیه‌خوانی حضرت علی اکبر(ع) در کنار فرات در دستگاه دشتی دیلمان اجرا می‌شود. در واقع اصالت موسیقی تعزیه بسیار مهم است.»
فرهاد کیارستمی در پایان گفت: «استادان موسیقی تعزیه عقیده دارند که در زمینه موسیقی این هنر، اگر نوآوری نداشته باشیم نسل جوان پای تعزیه نمی‌آیند. البته این موضوع بستگی به شخص دارد یک موزیسین تعزیه، نسخه‌های سنتی تعزیه را اجرا می‌کند و دیگری ممکن است دست به ابتکاراتی در استفاده از موسیقی بزند. به طور مثال سعید نبئی موسیقی خاصی را برای لحظه شهادت امام حسین (ع) و ورود شمر به قتلگاه نواخته است که یک مارش پرهیجان و اندوهناک است. این موسیقی اصلا درموسیقی‌های تعزیه نبوده است اما بسیار تاثیرگذار است.»
