محمدمهدی خاتمی: قهرمان تمامی آثار من زنان هستند
محمدمهدی خاتمی نمایشنامهنویس و کارگردان نمایش «شراره» با بیان اینکه هیچوقت جهان را خالی از زنان ندیده و نمیبینم؛ گفت: زن محور هستی است و بدون او زندگی معنا ندارد. به همین دلیل هم به جرئت میگویم قهرمان تمام آثار من چه در درامهای اجتماعی و چه در آثار دفاع مقدس زنان هستند.
نگار امیری: جنگ و تاثیر آن بر زنان از جمله مهمترین موضوعاتی است که بسیاری از هنرمندان در اشکال مختلف هنری به آن پرداختهاند. موضوعی جهانشمول که تاثیرات منفی آن بر زنان و کودکان همیشه از بزرگترین دغدغههای هنرمندان سراسر دنیا بوده است.
نمایش «شراره» به نویسندگی و کارگردانی محمدمهدی خاتمی نیز یکی از آثاری است که با محوریت روابط انسانی و پرداختن به تاثیر جنگ بر زنان این روزها در تالار سایه میزبان مخاطبان تئاتر است. به بهانه این اجرا با محمدمهدی خاتمی به گفتوگو پرداختیم که متن آن را در ادامه خواهید خواند.
از روند شکلگیری و اجرای نمایش «شراره» برایمان بگویید.
تمرین نمایش «شراره» از مردادماه آغاز شد و قرار بود شهریورماه روی صحنه برویم که کار به اجرا نرسید و پس از آن در شرایطی که قرار بود در مهرماه روی صحنه برویم، با ناآرامیهای جامعه مواجه شدیم و بالاخره از پنجم آبان روی صحنه تالار قشقایی هستیم.
بیشتر آثار شما در زمینه تئاتر جنگ تحمیلی است، در نمایش «شراره» به کدام بخش از جنگ پرداختهاید؟
نمایش «شراره» به زنهای جنگ میپردازد و در ادامه کارهای قبلی من است. «شراره» به نقش زنها در جنگ میپردازد و اینکه تبعات جنگ برای آنها تمام شدنی نیست. من در تمام آثارم به روابط آدمها توجه دارم. به نظر من روابط پشت صحنه جنگ از روابطی که در میدان جنگ رخ میدهد، مهمتر است؛ زنانی که همسرانشان را در جنگ از دست میدهند، نمیتوانند این خاطرات تلخ را فراموش کنند و برای آنها جنگ تمام نمیشود.
توجه به روابط انسانها در جنگ چگونه در «شراره» به تصویر کشیده شده است؟
«شراره» در واقع زنی است که در ابتدای جنگ ازدواج میکند، همسرش را از دست میدهد و در طول این سالها با خاطرات همسرش زندگی میکند. در این اثر حواشی و قضاوتهایی که درباره این زن توسط دیگران وجود دارد، بررسی میشود. در نمایش «شراره» سعی کردم تا چهار دهه زندگی این زن را با تمام اتفاقاتی که برایش میافتد و نامهربانیهایی که با آنها درگیر میشود، به تصویر بکشم.
پرداختن به دغدغه زنان در جنگ در آثار شما از کجا نشئت میگیرد؟
من هیچوقت جهان را خالی از زنان ندیده و نمیبینم. زن محور هستی است و بدون او زندگی معنا ندارد. به همین دلیل هم به جرئت میگویم قهرمان تمام آثار من چه در درامهای اجتماعی و چه در آثار دفاع مقدس، زنان هستند. به همین دلیل هم در این نمایش خیلی مستقیم و اختصاصی به زن و تبعاتی که از جنگ نصیب او میشود، پرداختم.
این نگاه تنها مختص به هشت سال دفاع مقدس در کشور ماست؟
خیر، این اتفاق تنها برای دفاع مقدس و مختص به کشور و جغرافیای ما نیست؛ بلکه اتفاقی جهانی برای زنانی است که در سراسر عالم وجود دارند. جنگ زندگی همه مردم و به ویژه زنان را تحت تاثیر قرار میدهد.
ضرورت اجرای تئاتر آن هم در شرایط کنونی و ناآرامیهای فعلی جامعه چیست؟
به هیچ عنوان معتقد به تحریم تئاتر نیستم، چون اعتقاد دارم تئاتر عین زندگی است و تا زمانی که زندگی در جریان است، تئاتر هم باید در جریان باشد. من در شرایط سخت کرونا هم نمایش «سه شنبههای لعنتی» را اجرا کردم. همه ما میدانیم که اکنون شرایط خوبی برای اجرا نیست. خیلی از تماشاگران به دلیل اتفاقاتی که این روزها در حال رخ دادن است دچار یک افسردگی و دلمردگی هستند و به لحاظ موقعیت مکانی هم تئاتر شهر در موقعیتی است که تماشاگران برای حضور احتیاط میکنند؛ اما کاری تولید شده است، یک گروه 18 نفره چندین ماه برایش زحمت کشیدهاند. علاوه بر هزینههای معنوی، هزینههای مادی زیادی برای لباس، دکور و ... پرداخت شده است. من نمیتوانم ساعتها تمرین، وقت و انرژی همکارانم را نادیده بگیرم و کار را کنسل کنم.
یعنی امکان اجرا در زمان دیگری برای گروه وجود نداشت؟
ذات تئاتر این نیست که شما آن را برای زمان دیگری نگه دارید، چون به هر تقدیر بازیگران بعد از گذشت زمان، در موقعیت فعلیشان نیستند و مرور زمان باعث میشود نتوانند شخصیتها را همینطور که اکنون ایفا میکنند، به تصویر بکشند. در همین جابهجاییهایی که برای تعیین دقیق زمان اجرا سپری شد، چهار بازیگر را برای ادامه همکاری از دست دادم. حتی شب اول اجرا سه نفر از بازیگران حضور نداشتند.
البته که همان شرایط سختی که برای یک گروه ایجاد میشود و آنها مجبور به اجرا میشوند، برای من تجربه جذابی محسوب میشود. تیم بازیگری ما به تازگی کامل شده است و بازیگران قبلی جایگزین شدهاند. به همین دلیل من معتقد نیستم که میتوان اثر هنری را متوقف کرد و برای زمان دیگری گذاشت. ضمن اینکه تئاتر امروز تولید نمیشود که فردا اجرا شود. ما اول مرداد تمرینمان را با برنامهریزی برای مهرماه شروع کرده بودیم و نمیدانستیم چنین اتفاقاتی میافتد. در چنین شرایطی مثل همیشه هنرمندان به ویژه هنرمندان تئاتر بهواسطه زنده بودنش متضرر میشوند. به هر تقدیر ما پای کار ایستادیم و سعی کردیم تا نمایشمان را اجرا کنیم و اکنون نیز با توجه به شرایطی که هست از استقبال تماشاگر و اجرا ناراضی نیستم.
به نظر شما اجرای تئاتر از نظر اقتصادی توجیه دارد؟
تئاتر کار کردن در شرایط امروز اصلا توجیه اقتصادی و حتی عقلی ندارد؛ تنها توجیه دلی دارد. بچههای تئاتر مریض تئاترند و نمیتوانند آن را کنار بگذارند. تئاتر محل اندیشهورزی است و هنرمندان نمیتوانند اندیشههایشان را متوقف کنند یا فضای دیگری برای انتقال نظر و اندیشههایشان پیدا کنند؛ بنابراین با سختترین شرایط اقتصادی نیز کار میکنند، منتها در شرایطی مانند شرایط فعلی جامعه، اگر تئاتر یک هنر دولتی است، باید از حمایتهای دولتی نیز بهرهمند شود. من برای پرداخت دستمزد عوامل نمایش «شراره» پیش از اجرا برنامهریزی کرده بودم که متاسفانه طی جریانهای اخیر این پیشبینی محقق نشد. به هر تقدیر ما به وظیفهمان عمل میکنیم و امیدوارم مدیران نمایشی نیز به وظیفهشان عمل کنند.
شرایط فعلی در روند اطلاعرسانی اجرای شما اختلالی ایجاد نکرد؟
بزرگترین چالش ما دقیقا همین بخش اطلاعرسانی به مخاطبان است. چند سالی هست که تبلیغات تئاتر از طریق فضای مجازی انجام میشود اما این روزها به دلیل اینکه از امکان تبلیغ در فضای مجازی محروم هستیم به روشهای تبلیغاتی دهه پنجاه برگشتهایم و از سیستم دهان به دهان برای اطلاعرسانی استفاده میکنیم. همین که به هر شکل مخاطبان برای تماشای کار به سالن میآیند، باعث میشود تا نیاز معنوی بازیگران تامین شود و از اینکه زحماتشان روی صحنه تئاتر دیده خواهد شد، احساس خوبی پیدا کنند.
محمدمهدی خاتمی، فعالیت خود را در عرصه نمایشنامهنویسی و کارگردانی از دهه 70 آغاز کرد. نمایش «مرا فریاد کن» اولین اثر نمایشی این هنرمند در مقام کارگردان است.
او طی سالهای حضورش در عرصه تئاتر، سابقه حضور در جایگاههای مختلف مدیریت هنری چون رییس انجمن نمایش مشهد، رییس انجمن هنرهای نمایشی استان خراسان رضوی و مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی ایران را در کارنامه مدیریتی خود دارد.
همچنین «شبهای حرم»، «گلایه»، «مردی دیگر» و «سنگ بست» از جمله آثار این هنرمند در مقام نمایشنامهنویس به شمار میآید.
«سه شنبههای لعنتی»، «مرا فریاد کن» و «به آسمان نگاه کن» تنها تعدادی از نمایشنامههای محمدمهدی خاتمی محسوب میشود که این هنرمند به عنوان کارگردان آنها را روی صحنه به نمایش گذاشته است.