نگاهی دقیق‌تر به «شمعدانی‌ها» در گفت‌وگو با کارگردان نمایش
وحید نفر: تلاش کردیم تا موضوعی به‌ظاهر کمدی را در فضایی تقریباً جدی کار کنیم
وحید نفر، بازیگر شناخته‌شده تئاتر و تلویزیون و کارگردان نمایش «شمعدانی» گفت متن این نمایشنامه، یک موضوع بغرنج اجتماعی را در قالبی کمدی در برمی‌گیرد، ولی ما با توجه به توانایی‌های گروه بازیگران تلاش کردیم تا این موضوع را بسیار جدی بازسازی کنیم. موضوع پول‌های بادآورده در سایت‌های مجازی، قبلاً به گونه‌های دیگری وجود داشتند و اکنون به شکل‌های دیگری وجود دارند. ولی درهرصورت ما تلاش کردیم تا این موضوع به‌ظاهر کمدی را در فضایی تقریباً جدی با بازیگران کار کنیم.
بهنام حبیبی: نمایش «شمعدانی‌ها» نگاهی به جزئیات خانواده در انتخاب‌هاست؛ انتخاب‌هایی برای ماندن و یا رفتن. ایوب آقاخانی در نمایشنامه «شمعدانی‌ها»، فریبکاری و درستکاری در موضوع مهاجرت را به تصویر کشیده است؛ و وحید نفر نیز آن را کارگردانی کرده است و در خردادماه امسال در تالار سنگلج تهران به صحنه آورده است. به این بهانه، با کارگردان نمایش، گفت‌وگویی داشتیم تا از انگیزه‌هایش درباره اجرای این نمایش و نیز اوج و فرود متن و شیوه‌های کارگردانی‌اش بیشتر بدانیم.
کار هنری را از چه زمانی آغاز کرده‌اید؟ از پیشینه هنری و فعالیت‌های نمایشی‌تان برای‌مان بگویید.
من از سال 1378 و هم‌زمان با ورودم به دانشگاه سوره، فعالیت حرفه‌ای نمایشی خود را نیز آغاز کردم. از آن زمان تاکنون که زمانی در حدود 22 سال می‌گذرد، موفق به دریافت کارشناسی ارشد کارگردانی نمایش از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شدم. بیش از 150 حضور صحنه‌ای و اجرا داشته‌ام. همچنین در زمینه‌های کارگردانی، بازیگری، نویسندگی و دوبله، در فضاهای تئاتر، سینما و تلویزیون فعالیت داشته‌ام. در فعالیت‌های آموزشی خود، همواره تلاش کرده‌ام تا بتوانم فضای آموزشی را با فضای کاری و حرفه‌ای برای دانشجویان و هنرمندان ایجاد کنم تا آن‌ها بتوانند روند تولید یک اثر نمایشی را از آغاز تا پایان، به‌صورت عملی تجربه کنند. همواره تلاش داشته‌ام تا در همه تنگناهای ناخواسته اجتماعی مانند مشکلات اقتصادی یا موضوعاتی مانند بیماری کرونا، ارتباط خودم را با فضای تئاتر حفظ کنم. ما می‌دانیم که حیات تئاتر بسیار متأثر از ناملایمات اقتصادی و اجتماعی است و اگر دچار مشکل شود، تا بازگشتش به ثبات پیشین، هنرمندان باید مشقت‌ها و مرارت‌های بسیاری را تحمل کنند.
بر اساس چه انگیزه‌ای به سراغ اجرای این متن رفتید؟ به تعبیری دیگر، چه جذابیت‌هایی در نمایشنامه «شمعدانی‌ها» دیدید که باعث شد تا این اثر را برای اجرا انتخاب کنید؟
من در سال 1393 با این متن آشنا شدم. در آن موقع، ایوب آقاخانی این کار را کارگردانی می‌کرد و من نیز نقش مادربزرگ را در آن اجرا، بازی می‌کردم. با تأسیس آموزشگاه هنری پوشه توسط ایوب آقاخانی و نظر او درباره تبدیل فرآیند آموزشی به فرآیند اجرایی، از این فرصت استفاده کردیم و با جذب هنرجویان آموزشگاه، من پیشنهاد اجرای دوباره این نمایشنامه را به آقاخانی دادم و فرآیند تمرین این نمایشنامه آغاز شد. شاید هفتاد درصد بازیگران این نمایش، برای اولین بار روی صحنه می‌روند. با اجرای این نمایشنامه، ما دریافتیم که توانسته‌ایم هنرمندانی را به بازار کار نمایش معرفی کنیم که می‌توان هم از نظر حرفه‌ای و هم از نظر اخلاقی، به آن‌ها اعتماد کرد. حتی با توجه به تعداد بیشتر بازیگران زن نسبت به بازیگران مرد در این نمایش، بازیگران زن به دو گروه برای اجرا در روزهای زوج و فرد تقسیم شدند. گروهی که در اجرای صحنه آن روز حضور ندارند، در فعالیت‌های پشت‌صحنه‌ای حضور می‌یابند؛ و فعالیت‌های کادر فنی در پشت‌صحنه را تجربه می‌کنند.
از نظر خودتان آیا انتقال مضمون و پیام محتوایی نمایشنامه در بازی بازیگران و همچنین در دریافت تماشاگر انجام شده است؛ و خود شما این بازخورد را در مخاطب می‌بینید؟
متن این نمایشنامه، یک موضوع بغرنج اجتماعی را در قالبی کمدی در برمی‌گیرد که اجرای چنین موضوعاتی بسیار مشکل است، ولی ما با توجه به توانایی‌های گروه بازیگران تلاش کردیم تا این موضوع را بسیار جدی برای آن‌ها بازسازی کنیم. موضوع پول‌های بادآورده در سایت‌های مجازی، قبلاً به گونه‌های دیگری وجود داشتند و هم‌زمان با تغییر قالب‌های شبکه‌های مجازی، اکنون به شکل‌های دیگری وجود دارند. ولی درهرصورت ما تلاش کردیم تا این موضوع به‌ظاهر کمدی را در فضایی تقریباً جدی با بازیگران کار کنیم. من خود بر این باورم که روی صحنه، هیچ‌چیزی جدی‌تر از کمدی نیست. بر طبق نظر «اورلی هولتن» در کتاب «آینه طبیعت»، من تلاش کردم تا مخاطب را در مواجهه با شبیه‌سازی آدم‌ها و پیرامونش قرار دهم. نمی‌دانم در این کار چه قدر موفق عمل کرده‌ایم ولی تمام تلاش خود را کرده‌ام که یک کمدی به دور از تمام هیجانات رفتاری و گفتاری داشته باشیم. تلاش کرده‌ام تا بازیگرانم بر اساس متد بازیگری، بر اساس «چگونه باید مثل آن آدم اندیشید تا مثل آن آدم رفتار کرد»، بازیگری را تجربه کنند.
درباره وضعیت کنونی هنر نمایش در ایران چه دیدگاهی دارید؟
نفر: با توجه به هزینه‌های بسیار زیاد تبلیغات فیزیکی برای تئاتر و عدم همخوانی هزینه‌های تولید و تبلیغات در برابر درآمد این هنر، امیدوارم توسط مسئولان و مدیران عرصه هنرهای نمایشی، برای تبلیغ بیشتر این هنر تدبیری اندیشیده شود. به نظرم می‌رسد که بودجه در نظر گرفته‌شده برای هنر نمایش، از سال 1393 تاکنون تغییر چندانی نداشته است. با توجه به تورم موجود در جامعه و هزینه‌ها و درآمد این هنر، به نظر می‌رسد که باید تا دیرتر نشده، برای بهبود شرایط هنر نمایش تدبیری اندیشید. به‌عنوان‌مثال، گروه‌های استانی و شهرستانی، با تولید یک نمایش و حضور در جشنواره‌ها، فرصت حضور در جشنواره‌ها و سپس اجرای عمومی آن کار را می‌یابند، ولی در تهران با توجه به حجم زیاد گروه‌های نمایشی، این فرصت بسیار کمتر است. نبود امکانات لازم برای اجرای نمایش، خودبه‌خود به کنار کشیدن هنرمندان از این عرصه منجر خواهد شد. امیدوارم طوری نشود که دیگر حتی انتقال تجربه شکل نگیرد. هنر و هنرمند، بسیار ظریف و شکننده هستند. هنری که منتقد و جریان‌ساز نباشد و تفکر ایجاد نکند و باعث تغییر نگرش نشود، دیگر هنر نیست. در وضعیتی قرار داریم که گاهی اجراهای بی‌هدف و باری به هر جهت و هر چیزی را تحت عنوان نمایش روی صحنه بردن دیده می‌شود. این درست نیست و یک ایراد است. باید دید یک سال انرژی نفر-ساعت برای گفتن چه چیزهایی صرف شده است. به نظرم بهتر است با دعوت از هنرمندان توانا و دلسوز، برای حل این مشکلات، دست‌به‌دست هم داد. با توجه به هنرمندان بسیار خوبی که در این عرصه داریم، می‌توانیم هر چند وقت یک‌بار با تغییر در نگرش و نگارش هنر نمایش، باعث شویم تا در ادبیات این هنر در جا نزنیم و دچار واماندگی ادبی-نمایشی نشویم.
