گفت‌وگو با نواده تعزیه‌خوان تکیه دولت در دوره ناصری
فرهاد کیارستمی: وجه نمایشی، پررنگ‌ترین مؤلفه دو دهه اخیر تعزیه است
فرهاد کیارستمی: سنگین‌ترین مخالف‌خوانی، شمر در مجلس شهادت حضرت عباس (ع) است 2
فرهاد کیارستمی: سنگین‌ترین مخالف‌خوانی تعزیه، نقش شمر در تعزیه شهادت حضرت عباس (ع) است 4
فرهاد کیارستمی، مخالف‌خوان جوان گروه تعزیه اباعبدالله‌الحسین بر این باور است که تعزیه در گذشته مبتنی و متکی بر خواندن بوده است اما در دو دهه اخیر جنبه‌های نمایشی، مهم‌ترین مؤلفه‌ای است که در هنر آیینی و سنتی تعزیه پررنگ‌تر شده است.
به گزارش ایران تئاتر، فرهاد کیارستمی، مخالف‌خوان جوان گروه تعزیه اباعبدالله‌الحسین فعالیت خود را از شش‌سالگی و با بچه‌خوانی در این هنر آیینی و سنتی آغاز کرد. او که از نوادگان درویش علی کیارستمی از تعزیه‌خوانان تکیه دولت در دوره ناصری است، همراه با گروه تعزیه اباعبدالله‌الحسین در طول ایام عزاداری سیدالشهدا در محرم و صفر علاوه بر میگون در نقاط مختلفی چون شمشک و تهران به اجرای برنامه می‌پردازند. این گروه حدود بیست‌وپنج سال است که با مجوز اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شمیرانات به اجرای تعزیه در مناسبت‌ها، جشنواره‌ها و سوگواره‌ها در سطح تهران و شهرستان‌ها مشغول است.
کیارستمی با اشاره به زمان طلایی اجرای هر یک از مجالس تعزیه می‌گوید: «هر مجلس تعزیه یک زمان طلایی برای اجرا دارد؛ به‌طور مثال تعزیه شهادت حضرت عباس (ع) برای روز تاسوعا یا نهم محرم است یا تعزیه شهادت خود امام حسین (ع) در روز عاشورا اجرا می‌شود یا تعزیه خطبه حضرت زینب (س) در دربار یزید به واقعه‌ای که بعد از شهادت امام حسین (ع) رخ داده است، می‌پردازد؛ پس بهترین زمان اجرای آن همان اربعین حسینی است، اما زمان طلایی به این معنا نیست که این مجالس در دیگر ایام سال اجرا نمی‌شوند. گاهی مجلس شهادت سیدالشهدا (ع) در شب‌های فاطمیه یا قدر نیز اجرا می‌شود و همان‌طور که مخاطبان این هنر شاهد هستند گاهی نیز تعزیه‌خوانان به اجرای مجالس غریب یا حتی مجالس شهادت دیگر امامان در ایام محرم و صفر می‌پردازند.»
او ادامه میدهد: «تعزیه هنری چندبعدی است؛ هنری که تماشاگر نقش قابل‌توجهی در فرایند اجرای آن دارد. این هنر مربوط به یک بازه زمانی یا مخاطبانی خاص نیست.»
کیارستمی توضیح میدهد: «ما حدود 170 مجلس تعزیه داریم که بسیاری از آن‌ها سال‌هاست که اجرا نشده‌اند. تعزیه‌هایی که به تاریخ ادیان یا صدر اسلام اشاره دارند و حتی بسیاری از نسخ آن‌ها در کشور خودمان نگهداری نمی‌شوند؛ تعزیه‌هایی مثل به چاه انداختن یوسف پیامبر (ع) یا ساخت کعبه توسط حضرت ابراهیم (ع)؛ این‌ها مجالسی محسوب می‌شوند که می‌توانند در طول ایام سال میزبان علاقه‌مندان باشند.»
این هنرمند در مورد دلایل متفاوت و گوناگون بودن مخاطبان تعزیه توضیح میدهد: «برخی از مخاطبان و بخشی از مردم با دید معنوی و برای نذرونیاز پای مجلس تعزیه می‌نشینند. دانشجویان هنرهای نمایشی به‌عنوان یک تئاتر و از دید هنری به آن نگاه می‌کنند. دانشجویان رشته ادبیات به صنایع ادبی نهفته در گفت‌وگوها توجه دارند.»
کیارستمی با اشاره به اینکه ناب‌ترین موسیقی‌های ایرانی در تعزیه اجرا می‌شود، ادامه میدهد: «هنرمندان حوزه موسیقی برای شنیدن و شناخت دستگاه‌های ایرانی پا به مجلس تعزیه می‌گذارند. برای گوش سپردن به گوشه‌های موسیقایی که در جاهای دیگر کمتر به آن‌ها پرداخته می‌شود.»
این تعزیه‌خوان با بیان اینکه متأسفانه تعزیه با وجود تمامی ابعاد مهم خود، همچنان مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد، ادامه میدهد: «تعزیه هنری است که در طول زمان، دستخوش تغییرات زیادی به‌ویژه در زمینه موسیقی شده است. این هنر در گذشته بسیار متکی بر خواندن بود و بیشتر تمرکز آن روی خواننده و صدای او بود؛ اما در حال حاضر تعزیه مؤلفه‌های متعددی دارد. جنبه نمایشی، مهم‌ترین مؤلفه‌ای است که در دو دهه اخیر در تعزیه پررنگ‌تر شده است.»
او توضیح میدهد: «متأسفانه ما گاهی در تعزیه شاهد اجراهای ضعیف، استفاده از لباس و آکسسوارهای نامرتبط به برهه زمانی رویداد و مواردی این‌چنین هستیم. این موارد تنها بخش‌هایی است که به هویت تعزیه ضربه می‌زنند. هرچه شخصیت محوری تعزیه اهمیت بیشتری داشته باشد؛ خرافات واردشده درباره او نیز بیشتر می‌شود. به همین دلیل باید در نظر داشت که بی‌توجهی به جزییات تاریخی و مذهبی توهین به شخصیت بزرگان دین و به شعور مخاطبان است و بیشتر باعث فاصله‌گیری تماشاگران از این هنر می‌شود.»
تعزیه‌خوان جوان گروه اباعبدالله‌الحسین میگون می‌افزاید: «جنبه‌های نمایشی تعزیه باعث جلب‌توجه و علاقه نسل جوان به این هنر و مفاهیم آن می‌شود. یک سخنرانی تخصصی درباره نهضت امام حسین (ع) به‌قدری که یک نمایش می‌تواند راه و منش و سیره امام حسین (ع) و اهل‌بیت و یاران او را نشان دهد، مؤثر نیست.»
فرهاد کیارستمی در پایان با اشاره به اهمیت آموزش نسل جوان در زمینه تعزیه‌خوانی می‌گوید: «اعضای هیئت و گروه تعزیه ما دو نسل هستند؛ نسل قدیم که دیگر سایه تعداد معدودی از آن‌ها بر سر ماست و نسل جدید که در حال آموختن برای ادامه دادن راه و روش پیشینیان با تکنیک‌های به‌روز هستند. خوشبختانه نسل جدیدی که در گروه تعزیه اباعبدالله‌الحسین میگون به آموزش تعزیه مشغول هستند، استعدادهای خوبی دارند. آموزش آن‌ها از طریق استادان پیشکسوت است. پیشکسوتان نکات اصلی و ظریف کار را در بخش‌های خوانش و نمایش به هنرجویان منتقل می‌کنند و بعد در جلسات انجمنی، هنرجویان در کنار این بزرگان به اجرای برنامه‌های تمرینی می‌پردازند.»
گفت‌وگو: نگار امیری
