گزارشی از یک نشست در خانه تئاتر
دغدغه صنفی برای هنرمند یا سیاستمدار؟!
چندی پیش نشستی در خانه تئاتر برگزار شد تا به موضوع سانسور در هنر نمایش بپردازد، اما در نهایت این موضوع به حاشیه رفت و باعث شد تا برخی این نشست را دارای اهداف سیاسی بدانند، در نهایت هم شورای ارزشیابی و نظارت بر نمایش با انتشار بیانیه‌ای رفتارهای جناحی و باندی بعضی از هنرمندان را تقبیح کرد.
به گزارش ایران تئاتر به نقل از فارس، چندی پیش نشستی از طرف کانون کارگردانان خانه تئاتر تحت عنوان حقوق تئاتر و باهدف بررسی سانسور در هنر نمایش برگزار شد، میهمان این نشست محمود سالاری بود و کارگردانانی چون شهرام گیل‌آبادی، محمد رحمانیان، بهروز غریب‌پور، مسعود دلخواه و رضا کیانیان در این نشست به ایراد سخن پرداختند.
شاید اگر در این نشست حضور داشتید و یا فیلم‌ها و یا گزارشات مکتوب را آن را دیده و خوانده باشید، یک جمله از محمود سالاری توجهتان را جلب کرده باشد، محمود سالاری، به‌عنوان اولین سخنران جلسه، برپایی این نشست را برآمده از اهداف سیاسی دانست و گفت: «می‌دانم این جلسه با چه هدفی تشکیل‌شده ولی بنا به تاکید مقام معظم رهبری مبنی بر لزوم وجود کرسی‌های آزاداندیشی، در آن شرکت کردم.»
او ادامه داد: «دغدغه این جلسه ممیزی نیست بلکه موضوع این است که برخی دوستان با بعضی سیاسیون جلساتی داشته‌اند، مبنی بر اینکه به بهانه بحث درباره ممیزی، کسانی را وارد گفت‌وگوهایی کنند چون قرار است برای شرکت در انتخابات آماده شوند. به‌هرحال موضوع ممیزی برای آنان رأی می‌آورد و هدف این جلسه هم همین است.»
این جملات آن‌هم در ابتدای جلسه موضوعی بود که توجه بسیاری را جلب کرد، اما در این شرایط اتفاق قابل‌تحسین حضور سالاری در این شرایط است، حضوری که نشان می‌دهد قرار است پاسخ‌گو باشد.
بعدازاین نشست برخی رسانه‌ها خبر از اختلاف‌نظر در کانون کارگردانان خانه تئاتر دادند و آن را شکست‌خورده در مقابل محمود سالاری دانستند، فارغ از این مسائل و نگاه‌های سیاسی آن، این کانون از پاسخ به پرسشی که توسط سالاری مطرح شد تاکنون سر باز زده و ظاهرا بیشتر علاقه به حاشیه کشاندن این سخنان دارد.
سالاری در این جلسه بیان کرده بود: «خانه تئاتر در دوران کرونا به انگیزه کمک به درمان هنرمندانی که دچار کرونا شده بودند، ۷۰۰ میلیون بودجه گرفت و هنوز در حساب است و علاوه بر آن چرا هنوز ۳ میلیارد بودجه خانه تئاتر هم در حساب است؟!»
این‌ها مسائلی بود که چه در حین جلسه و چه در بیانیه‌ها و صحبت‌های بعدازآن دیده نشد.
بعد از تشکیل این جلسه، رحمت امینی کارگردان و استاد تئاتر در گفت‌وگویی با یکی از رسانه‌ها، حضور سالاری در این نشست را مثبت ارزیابی کرده و البته عنوان کرده بود که شاید مقامی بلندپایه به این نشست نیاید چراکه حضور معاون هنری در مسائل زیربنایی می‌توانند در نشست‌های جدی‌تر در اتاق فکرها با حضور اهالی خانه تئاتر و به‌دور از فضای ژورنالیستی و پرالتهاب، هم‌فکری کنند و تصمیمات جدی‌تر را بگیرند.
او همچنین در پاسخ به این سؤال که آیا حضور سالاری مثبت ارزیابی می‌کنید، گفته است: «قطعاً نظرم مثبت است. فکر می‌کنم نه‌تنها باید گفت‌وگو انجام شود بلکه باید «گفت‌وگو» به معنای دقیق آن شکل بگیرد و از بداخلاقی‌ها و اتهام‌زنی‌ها و همه موانع عدم ایجاد مفاهمه اجتناب شود وگرنه مثل مناظره‌های انتخاباتی، شاهد یک جدال سیاسی بی‌نتیجه خواهیم بود. به‌هرحال این توصیه‌ها در دین ما هم وجود دارد و نباید این‌طور باشد که ادعای دین‌داری داشته باشیم و موقع عمل به دوران جاهلیت برگردیم.»
بیانیه شورای ارزشیابی و نظارت بر نمایش
حالا و بعدازاین جلسه، شورای ارزشیابی و نظارت بر نمایش در واکنش به جلسه کانون کارگردانان تئاتر که روز سه‌شنبه 24 مرداد با حضور محمود سالاری، معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در خانه تئاتر برگزار شد، یادداشتی را منتشر کرده است.
متن یادداشت منتشرشده به این شرح است:
«تئاتر باید سیاسی باشد ولی سیاست‌بازی اصلاً خوب نیست؛ این جمله شاید یکی از شاه‌بیت‌های سخنان محمود سالاری، معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دانش‌آموخته هنر و مدیرعامل سابق بنیاد ادبیات نمایشی ایران در نشست 24 مرداد خانه تئاتر باشد.
نشستی که انجمن کارگردانان تئاتر ایران با محوریت شهرام گیل‌آبادی چندی است با موضوع سانسور در تئاتر در خانه‌ای که می‌بایست متعلق به اهالی تئاتر باشد و دغدغه‌های معیشتی، کاری و حرفه‌ای آن‌ها را بررسی کند، برگزار می‌شود. نشست‌هایی که تحلیل محتوای آن‌ها نشان می‌دهد متأسفانه اخلاق حلقه گمشده آن است و افراد شرکت‌کننده در آن از هیچ توهین و تخریبی با کلیدواژه سانسور نسبت به معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اداره کل هنرهای نمایشی و درنهایت ساختار فرهنگ و هنر کشور کم نگذاشته‌اند.
مقام معظم رهبری در سال ۹۴ در دیدار با دانشجویان درباره تئاتر به نکته مهمی اشاره کردند: «متأسفانه در محیط هنری ما، تئاتر از اول هم بد متولدشده؛ یعنی تئاتر ما یا تئاتر لغو بیهوده یا تئاتر اعتراضیِ بی‌جهت. بدون سمت‌وسوی درست‌وحسابی بوده است.» بخشی از تولیدات تئاتر کشور در سال‌های اخیر اتفاقاً مربوط به تئاتر اعتراضی بوده است. تئاتری که باسیاست نیز آمیخته‌شده اما سمت‌وسوی مناسبی نداشته است. دلیلش نیز کاملاً مشخص است؛ سیاسی بازی و سیاست‌بازی جایگزین تئاتر سیاسی و اعتراضی شده است یعنی همان نکته‌ای که محمود سالاری نیز در سخنانش در جمع تعدادی از اهالی تئاتر به آن اشاره کرد.
سیاسی بازی و سیاست‌بازی‌ای که مشخصاً در پی دست‌‌یابی به دو هدف مهم است: اول توجه به مطامع جناحی، باندی و فکری گروهی خاص که از سکوی تئاتر، به دنبال رسیدن به اهداف دیگری در عرصه سیاسی کشور هستند و اساساً تئاتر دغدغه و هدف‌شان نیست. بلکه وسیله‌ای است برای رسیدن به همان اهداف خاص و از قبل پیش‌بینی‌شده؛ و دوم ایجاد تفرقه، نفاق و برهم زدن فضای نشاط و امیدآفرینی که در برهه‌های مختلف بر گستره هنر کشور حاکم شده و همین فضا عامل مهمی است برای مقاومت و جلوگیری از رسیدن تفکر یادشده به اهداف موردنظرشان که در این زمینه نیز کنار گذاشتن اخلاقیات و ایجاد تفرقه به طرق مختلف بارها و بارها در طول تاریخ دست‌مایه ایشان قرارگرفته است.
همان‌گونه که نیکولو ماکیاولی هر وسیله‌ای را برای رسیدن به هدف از پیش تعریف‌شده (سیاست، حاکمیت، نظامی‌گری) بدون در نظر داشتن اصول اخلاقی (نیک و بد زمینی یا آسمانی) توجیه می‌کرد و اعتقاد داشت آنچه نباید در سیاست موردتوجه قرار گیرد، اخلاقیات است. تفکر مذکور نیز با الهام از این نگاه به دنبال تثبیت هر چه بیشتر خود و حاکم ساختن دیدگاه‌های مطلوب خویش است ولو آنکه این دیدگا‌ه‌ها و اهداف تأمین‌کننده نیازهای کاری، شغلی، فکری، هنری و... جمع زیادی از اهالی تئاتر نیز نباشد. این روزها کلیدواژه سانسور مرتب از زبان دست‌اندرکاران خانه تئاتر و برخی هنرمندان به گوش می‌رسد.
دست‌اندرکاران و هنرمندانی که نگاهی به کارنامه کاری‌شان حداقل در دو سال اخیر مبین این نکته تلخ است که اتفاقاً دستگاه نظارت و ارزشیابی یا به قول آقایان، سانسور، اتفاقاً بیشترین تعامل، مماشات و چشم‌پوشی را نسبت به سایرین با ایشان داشته و بهره‌مند شدن از خوان یارانه سالن‌های دولتی و یا کمک‌هزینه‌های دولتی نیز بخش دیگری از این ماجرا بوده که از نگاه همگان پنهان مانده چراکه دوستان در زمان مواجهه با رسانه و قاطبه هنرمندان و یا در اختیار گرفتن یک تریبون با صدای بلند شروع به انتقاد و فحاشی و بی‌اخلاقی می‌کنند اما زمانی که به دنبال اهداف شخصی و جناحی خویش رفته و به خلوت دولت می‌رسند، آن کار دیگر می‌کنند!»
هیچ‌کس از حاشیه سود نمی‌برد!
بعد از همه این اتفاقات و بیانیه‌کشی‌ها باید گفت که اگر کسی دلسوز تئاتر است قطعاً از حاشیه سود نمی‌برد، سالاری در نشستی که باهدف ایجاد حاشیه تشکیل‌شده بود شرکت کرد تا با گفت‌وگو از حواشی احتمالی جلوگیری کند تا شاید این حواشی آسیب کمتری به جسم تازه جان گرفته تئاتر وارد کند اما به‌نظر این دغدغه در کمترین حالت ممکن در بدنه خانه تئاتر، نهادی که باید حمایت صنفی از هنرمندان را به‌عنوان مسئولیت اصلی خود بداند، وجود دارد.
انکار نمی‌کنیم که حضور افراد و پیش‌کسوتانی چون رضا کیانیان، مسعود دلخواه، بهروز غریب‌پور و یا حتی محمد رحمانیان از روی دغدغه تئاتر داشتن است، نگاهی به برخی جملات‌شان تاییدکننده این گزاره خواهد بود؛ اما این برخی از این اتفاق‌های بعد از نشست و موضع‌گیری برخی از اهالی خانه تئاتر نشان دیگری دارد.
کیانیان در این نشست با اشاره به شرایط اجرای نمایش «پدر» که سال گذشته در آن بازی کرد و اجرای آن در مهر گذشته متوقف شد، یادآوری کرد: «به پیشنهاد دوستان قرار شد به دلیل ناآرامی‌های سال گذشته، اجرا را متوقف کنیم. وقتی خواستیم دوباره اجرا کنیم، گفتند دوباره مجوز بگیرید چون نوبت را به گروه دیگری داده‌ایم و من دست به دامن آقای سالاری شدم که مجوز بدهند و مشکل حل شد و حالا ما خوشحالیم!
اما بعد گفتند از بالا (که هیچ‌وقت ما نمی‌دانیم کجاست)، گفته‌اند رضا کیانیان روی صحنه نرود. دوباره دست به دامن آقای سالاری شدم و خودم شنیدم در تماس تلفنی، خطاب به کسی که پشت خط بود و من نمی‌دانم کیست، فریاد می‌زد که نمی‌توانید رضا کیانیان را از بازیگری این کشور حذف کنید!»
این جملات هم نشان از پیگیری‌های شخص محمد سالاری برای حل مشکلات تئاتر و هم نشان از انصاف رضا کیانیان در برخورد با معاون هنری است، این یعنی هر دو طرف شاید با دو تفکر متفاوت یک هدف مشترک دارند و آن اعتلای هنر نمایش است.
چیزی که هنرمندان و البته مدیران تئاتری برایشان مهم است و برای به نتیجه رسیدن باید از فرآیندها و بازی‌های سیاسی دور شود، بیان بهترش را سالاری در این نشست گفته بود: «تئاتر باید سیاسی باشد ولی سیاست‌بازی اصلاً خوب نیست.»
