روز پرکار‌ جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در قلعه تاریخی جونقان

به گزارش ایران تئاتر، بیست‌ویکمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی‌ و سنتی که از روز پنج‌شنبه ششم مهر در بخش نمایش‌های فردی، نقالی، روایت‌های‌ ملی و کارآواها در این استان آغاز‌ شده‌ است، در دومین روز از برنامه اجرایی خود به خانه تاریخی سردار اسعد بختیاری در شهرستان فارسان (قلعه جونقان) قدم گذاشت تا فضایی متفاوت را میان جمعیت انبوهی که در این بنا گرد آمده بودند، تجربه کند.

آغاز این جشنواره در شهر جونقان با نواختن‌ موسیقی‌ بختیاری و حرکت عروسک‌های غول‌پیکر نوروز و نوگل در خیابان‌های اطراف قلعه تاریخی و با استقبال از هنرمندان و دعوت از مردم برای حضور در این رویداد هنری رقم خورد.

پس از استقرار شرکت‌کنندگان جشنواره در ساختمان تاریخی جونقان، هنرمندان قشم آماده نخستین اجرا با عنوان «رسم‌ هیش» به نویسندگی و کارگردانی ابوذر رحیمی شهسواری‌ شدند.

به نمایش گذاشتن بخشی از رسوم و سنت‌های ازدواج مردم جنوب ایران‌زمین، موضوع نمایش «رسم‌ هیش‌» بود که با استقبال عمومی خوبی نیز روبه‌رو‌ شد.

تقاضا برای برگزاری استانی، منطقه‌ای و کشوری جشنواره

رحیمی درباره نمایش «رسم هیش» توضیح داد: «بیشتر آیین‌ها از جمله رسم هیش همچنان در جنوب کشور به قوت خود باقی است و بیشتر خانواده‌های جنوبی آنها را اجرا می‌کنند.»

این کارگردان، برگزاری جشنواره‌های تئاتر در شهرهای مختلف کشور را ضروری دانست و افزود: «جشنواره آیینی سنتی باید مثل جشنواره فجر به صورت استانی، منطقه‌ای و کشوری برگزار شود، چرا که باعث بیشتر دیده شدن آیین‌ها و سنت‌های نمایشی ایرانی می‌شود.»

پس از هنرمندان هرمزگانی، نوبت به بانوی نقال اهل کرج رسید تا با صدایی رسا‌، داستان «گردیه‌ خواهر بهرام‌ چوبین» را روایت کند.

مشکل فنی پیش آمده در اجرای این بانوی نقال و قطعی صدا هم نتوانست پریسا سیمین‌مهر‌ را از ادامه اجرا منصرف کند و او برای دقایقی فارغ از همهمه‌های کوتاه و بلند جمعیت، بخشی از روایت خود را به پیش برد.

نقالی سیمین‌مهر به عنوان سومین اثر نقالی شرکت‌کننده در جشنواره در چهارمحال و بختیاری، بار دیگر توان بانوان هنرمند در روایت شاهنامه و نقل داستان‌ها را به خوبی به نمایش گذاشت.

نقالان کم‌تر به نقل‌های تاریخی می‌پردازند

سیمین‌مهر درباره این نقل گفت: «انتخاب نقالی تاریخی به تسلط نقال برای اینکه بداند چه چیزی را در کجا کار کند، برمی‌گردد و البته متاسفانه به این نوع نقل کمتر پرداخته می‌شود.»

او ادامه داد: «جشنواره باعث می‌شود تا تعامل هنری و رشد اتفاق بیفتد. اگر پیش از این دربرنامه‌ریزی‌های جشنواره، مکان اجرای برنامه که اکنون کاخ سردار اسعد بختیاری در شهر جونقان است، اعلام شده بود، به فراخور این محل نقل انتخاب می‌شد. »

این هنرمند در پایان گفت: «امیدوارم تا سال‌های آینده، شاهد حضور پیشکسوتان و بزرگان نقالی باشیم و بتوانیم از تجربه آن‌ها استفاده کنیم.»

در ادامه، هنرمندان اهل خارک که از‌ ابتدای اجراهای‌ روز دوم جشنواره در تکاپوی‌ آماده شدن و تهیه‌ ابزار و وسایل صحنه‌ای خود بودند، با چهره‌ای متفاوت پس از اثر‌ نقالی هنرمند کرجی به صحنه رفتند.

ورود آنان با شمایل عروسکی دریانوردان جنوبی و موسیقی برگرفته از کارآواها، برای لحظاتی حاضران را به دقت و توجه بیشتری واداشت تا اندک اندک با هنرنمایی این گروه هنری در به تصویر کشیدن رسمی دیرینه و فراموش شده با نام «نهام»، همراه شوند.

تشویق ایستاده تماشاگران به پاس اجرای «رسم هیش»

حرکت پی‌درپی کشتی چوبی، انداختن تور ماهیگیری به دریا و باد و طوفان و سپس بازگشت دریانوردان و برپا شدن مجلس ازدواج نوملوان داماد با چرخش عروسک‌ها در هماهنگی با نوای خوش‌آهنگ مردمان جنوب و سلام و صلوات به حضرت محمد (ص)، موجب شد تا پس از پایان یافتن اجرای این گروه هنری، جمعیت به پاس به تصویر کشیدن این سنت مردمان ساکن خلیج‌فارس به کارگردانی علی سنامیری، برای دقایقی ایستاده به تشویق این گروه هنری سیاه‌پوش بپردازند.

براساس جدول برنامه روز دوم جشنواره پس از هنرمندان بوشهری، نوبت به سه هنرمند پیشکسوت خراسان رضوی رسید.

 این هنرمندان پیشکسوت، نقالی «اژدهاکشی سام» را با بیانی پر ابهت و با نواختن ضرب و سه‌تار برای حاضران اجرا کردند.

تلاشی برای زنده‌نگهداشتن آیین‌های فراموش شده

حامد ترابی و گروه هنری همراهش از همدان هم پس از پایان یافتن وقت اذان و نماز مغرب، صحنه را برای اجرای خود آماده کردند. این گروه سه نفری که با معرکه‌گیری‌های سنتی روی صحنه آمده بودند، ابتدا از دیار خوش و خرم همدان با لهجه شیرین این منطقه سخن گفتند و سپس با سؤال بچه مرشد درباره آداب و سنت، به روایت آیین باران‌خواهی «چمچه گلین» که در میان زنان و دختران همدانی مرسوم است، پرداختند.

ترابی کارگردان این اثر گفت: «این آیین باران‌خواهی توسط دختران نابالغ در روستاهای اطراف همدان مثل بهار، کبودرآهنگ و... با ساخت عروسک چمچه گلین اجرا می‌شده است.»

او ادامه داد: «آن‌ها از مردم حبوبات جمع می‌کردند، حبوبات را برای تهیه آش نذری به مادران‌شان می‌سپردند، این آش نذری بین اهالی توزیع می‌شد و دیگ آن شسته نمی‌شد تا زمانی که باران ببارد.»

این هنرمند افزود: «خیلی از فرهنگ و آیین و سنت ما به فراموشی سپرده شده است، برای زنده نگه‌داشتن آیین‌ها و به دلیل تحقیقات و پژوهش‌هایی که در این زمینه داشتم، به عنوان نماینده‌ای از استان همدان این اثر را برای اجرا آماده کردم.»

ارادت به امام هشتم با ترکیبی از نقل و سایه

سما سیمرغی، دیگر بانوی نقال شرکت‌کننده هم با نقالی «غریب نامه» و سایه بازی، لحظاتی دل‌ها و یادها را به صحن ملکوتی امام رضای غریب اما آشنا برای ایرانیان کشاند و آرامشی دل‌نشین را برای حاضران رقم زد.

موسیقی و نوای ترکی پس‌زمینه این نقالی هم معنویت این کار را افزون کرد تا سیمرغی و همراهان هنری‌اش با لطف و سپاس عمومی بدرقه شوند.

این هنرمند درباره «غریب‌نامه» گفت: «با توجه به ارادتی که امام هشتم دارم، این نقل را برای اولین تجربه نقالی‌ام بعد از 6 سال فعالیت در عرصه هنرهای نمایشی انتخاب کردم.»

او ادامه داد: «استفاده از نوآوری‌های جدید مثل عروسک‌های سایه در اجرای نقالی باعث می‌شود تا تماشاگران با دیدن صحنه‌، جذب و برای تماشای کار تا انتها همراه شود.»

سیمرغی افزود: «نقالی کار فوق‌العاده‌ای است و با استفاده از عروسک سایه و تصاویر فانتزی سعی کردم آن را جذاب‌تر کنم.»

نقدی بر پیچیدگی روند امور اداری با «آرش امروز»

«آرش امروز» به نویسندگی مهدی صالحیار و کارگردانی رضا گله‌داری، نام دیگر نمایش این دوره از جشنواره بود که با درون‌مایه‌ای طنز به مهیا شدن تیر برای کمان آرش در گیرودار مسائل اداری پرداخت؛ نمایشی متفاوت برگرفته از قصه آرش کمانگیر که تشویق پی‌درپی تماشاگران پس از پایان اجرا نشان داد هنرمندان خوزستانی اهل خرمشهر توانسته‌اند به خوبی از عهده ارتباط‌‌گیری و انتقال مفهوم به مخاطب خود برآیند.

گله‌داری با اشاره به اینکه تلاش کرده تا نگاه متفاوتی به بروکراسی و پیچیدگی‌های اداری داشته باشد، گفت: «متاسفانه در کشور ما با کم‌ترین امکانات و در روندی پیچیده سعی می‌شود تا امور به سرانجام برسد و در نهایت هم چنین اتفاقی نمی‌افتد.»

او ادامه داد: «دوست داشتم که در اولین تجربه حضورم در جشنواره آیینی و سنتی آن هم در این شرایط سخت اقتصادی، مورد حمایت مدیران فرهنگی و هنری خوزستان قرار می‌گرفتم.»

این هنرمند افزود: «استان چهارمحال و بختیاری، پتانسیل‌های اجرایی زیادی دارد و قطعا برای اجرای برنامه ستاد جشنواره با توجه به دوسالانه بودن این رویداد باید برای حفظ حرمت و احترام بیشتر به هنرمندان برنامه‌ریزی دقیق‌تری داشت. حضور در استان‌های دیگر اتفاق خوبی است و امیدوارم سال‌های بعد با برنامه و دقت بیشتری ادامه داشته باشد.»

آرمان عیسی‌آبادی، هنرمند جوان و آینده‌دار تهرانی هم با نقالی «فاتح خیبر» روی صحنه رفت تا داستان دلاوری‌های حضرت علی (ع) را بار دیگر در قالبی جدید برای حاضران بیان کند.

آخرین برنامه اجرایی به میزبانی خانه سردار اسعد بختیاری، به هنرنمایی کیمیا یعقوبی، بانوی نقال پایتخت‌نشین اختصاص داشت.

یعقوبی در اجرای خود به روایت «فریدون، قصه پسرانش» پرداخت تا ماجرای تقسیم ایران میان سه فرزند فریدون و مرگ دردناک ایرج، وارث ایران‌زمین را برای شرکت‌کنندگان در جشنواره نقالی کند.

گرچه برنامه روز دوم جشنواره با اجرای 9 اثر نمایشی و نقالی تا ساعت‌ها پس از غروب آفتاب هم ادامه داشت، اما بخش زیادی از جمعیت حاضر در قلعه تاریخی جونقان تا پایان برنامه همچنان به تماشای اجراهای هنری نشستند. اجراهایی که در میانه خود با هنرنمایی کودکان شاهنامه‌خوان و نوای پیشکسوتان شاهنامه‌خوانی بختیاری نیز همراه بود.

بیست‌و‌یکمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی با دبیری احمد جولایی، از یکم تا یازدهم مهر، در بخش‌های «رادیو تئاتر» و «نمایشگاه هنرهای نمایشی» به میزبانی تهران، «صحنه‌ای» (ویژه-آزاد) و «بین‌الملل» به میزبانی استان گلستان (گرگان و کردکوی)، «شبیه‌خوانی» به میزبانی استان مرکزی (تفرش)، «نمایش‌های فردی، نقالی، روایت‌های ملی و کارآواها» و «معرکه‌ها، آیین‌ها و بازی‌های نمایشی» به میزبانی استان چهارمحال و بختیاری (شهرکرد، بروجن و جونقان)، «عروسکی» و «دانشجویی صحنه» به میزبانی خراسان شمالی (بجنورد) و «سمینارهای پژوهشی» و «نمایشنامه‌نویسی» به میزبانی آذربایجان شرقی (تبریز) در حال برگزاری است.

عکس‌ها: مرتضی صالحی