تعامل موفق تخت حوضی و درام غربی

بهنام حبیبی: تماشاخانه سنگلج تهران، همچنان ارائه‌کننده نمایش‌های ایرانی در شیوه‌ها و گونه‌های مختلف آن است. در این روزها، اثری با نام «ناآرامسایشگاه»، به نویسندگی و کارگردانی محسن آزاد در سالن نمایشی قدیمی و باسابقه تهران اجرا می‌شود که نوعی آوانگارد و یا ارائه‌ای ترکیبی و موفق و مخاطب‌پسند از تخت حوضی و درام غربی را توأمان دارد.

ساکنان آسایشگاهی روانی که صولت، مالک آن است، با آگاهی از قصد او برای فروش‌اش، به فکر نجات خانه و پناهگاه خود می‌افتند. آن‌ها تصمیم می‌گیرند تا با سحر و جادو، اجنه را به آن آسایشگاه بیاورند تا دیگر هیچ‌کس جرئت خرید آن آسایشگاه را پیدا نکند.

در پیامد این احضار، ارواح آغامحمدخان قاجار، فتحعلی‌شاه قاجار و ناصرالدین‌شاه قاجار پدیدار می‌شوند. ساکنان آسایشگاه با همکاری مبارک (نوکر صولت) و سیاست‌گذاری ارواح قاجار، نقشه‌ای را برای نجات آسایشگاه از فروش، طراحی می‌کنند و در این کار موفق می‌شوند.

متن نمایشنامه، در قالب زبان گفتاری محاوره‌ای و سرشار از جملات و اصطلاحات خنده‌آور برای مخاطب امروز جامعه ایران است. آن‌چنان‌که، مبارک و همبازی‌های او، با به‌کارگیری هر واژه، امکان تبدیل آن واژه به‌نوعی سرود، شعر و یا گفتار خنده‌آور را فراهم می‌کنند.

اجرای نمایش «ناآرامسایشگاه» به شیوه نمایش ایرانی تخت حوضی، طراحی شده است. البته نوع متن نمایشنامه با توجه به ساختار تقریباً غربی آن، باعث شده است تا اجرا، نوعی تعامل بین درام غربی و نمایش تخت حوضی را تجربه کند. ازاین‌رو، کارگردانی نمایش نیز در پیروی از طراحی صحنه و دکور آن، نوعی میزانسن موومانی را تجربه می‌کند که تا حدی از میزانسن‌های فی‌البداهه و میدانی تخت حوضی دور است.

ارتفاع تخت‌های آسایشگاه باعث شده است تا ارتفاع میزانسن‌های موومانی بازیگران، از کف صحنه تا روی تخت‌ها در رفت و برگشتی متنوع باشند و این خود باعث ایجاد ریتم و گریز از یکنواختی ریتم گرافیک صحنه شده است.

بازیگران «ناآرامسایشگاه»، در اجرایی ترکیبی از نمایش تخت حوضی و نمایش قاب صحنه‌ای، به‌تناسب، نقش‌ها را اجرا می‌کنند. اجرای نقش‌های زن‌پوش که ارواح قاجاری آن را اجرا می‌کنند، به امتیازات اجرای این بازیگران می‌افزاید.

«ناآرامسایشگاه»، اگرچه نمایشی تخت حوضی است ولی با توجه به تالار اجرای آن، طراحی صحنه‌ای قاب صحنه‌ای را به نمایش می‌گذارد. صحنه با سه تخت با پرده‌های سفید طراحی شده است که امکان اجرای نمایش سایه را نیز فراهم می‌کند. نور صحنه، از نور عمومی صحنه برای روشنایی کلی صحنه تا نورهای نقطه‌ای و موضعی دنبال‌کننده کاراکترهای بازی، تغییرات به‌جا و متناسبی را با پیشرفت داستان و گوناگونی مود نمایش دارد.

«ناآرامسایشگاه»، آن‌چنان‌که باید، موزیک زنده صحنه‌ای را به طراحی صحنه خود می‌افزاید. اجرای قطعات آشنا برای مخاطب در دستگاه‌ها و ملودی‌های ایرانی، کامل‌کننده شادی و خنده مخاطب است. موزیک صحنه، با همراهی‌اش با اجرای بازیگران در قطعات حرکات موزون و گاه حتی با ادای هر واژه از بازیگران، به شادی و خنده آن می‌افزاید.

«ناآرامسایشگاه» نمایشی دیگر از گونه‌های نمایش ایرانی است که با یادآوری مشکلات مردم، تعامل و همکاری آن‌ها برای حل مشکلات را به تصویر می‌کشد. چالش ارباب و مبارک، در گریز ارباب از دست مبارک و حل مشکلات مردم توسط مبارک، همیشه دستمایه نمایش ایرانی تخت حوضی بوده است و همگام با گذشت زمان و ایجاد موضوعات جدید روز، می‌توان از این گونه نمایشی برای سرگرمی و پیام‌رسانی توأمان به مخاطب ایرانی بهره برد.