ناصر حبیبیان پژوهشگر تئاتر:
پژوهش در تئاتر ایران کم بنیه است
ناصر حبیبیان، مولف و پژوهشگر تئاتر معتقد است پژوهش در فضای فعلی تئاتر ایران کم بنیه است و باید برای ارتقای آن کاری انجام داد.
به گزارش ایران‌تئاتر، اداره‌کل هنرهای نمایشی، نخستین جایزه پژوهش سال تئاتر ایران را با هدف شناسایی، تقویت و معرفی پژوهش‌های تئاتر به ویژه پژوهش‌های کاربردی نیمه دوم آذر ماه همزمان با هفته پژوهش برگزار می‌کند. به همین دلیل با ناصر حبیبیان، مولف و پژوهشگر مجموعه 26 جلدی «فرهنگ جامع تماشاخانه‌های ایران» گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
حبیبیان با ابراز خشنودی از برگزاری چنین رویدادهایی گفت: «برگزاری نخستین رویداد جایزه پژوهش سال تئاتر ایران جای امیدواری دارد؛ چراکه تا پژوهش و اندیشه وجود نداشته باشد، موتور تئاتر کار نخواهد نکرد. پژوهش در فضای فعلی تئاتر ایران کم بنیه است و باید برای آن کاری کرد.»
او ادامه داد: «پژوهش‌های کاربردی در ایران خیلی کم انجام می‌شود و شاید برگزاری این رویداد به صورت مستمر بتواند جای خالی و کمرنگ این شکل از پژوهش را ارتقاء بخشد. به طور مثال ما حتی نمی‌دانیم به جز تماشاخانه‌های دولتی و خصوصی چه فضاهای دیگری فرآیند اجرا برای گروه‌های نمایشی و حضور مخاطبان را تسهیل می‌کند. از تعداد صندلی‌های تئاتر ایران و یا حتی تعداد صندلی‌های تئاتر تهران خبر نداریم. یا حتی از اینکه سرانه تماشای تئاتر در طول ماه و سال در پایتخت و دیگر شهرها چه میزان است، بی‌خبر هستیم.»
نویسنده و پژوهشگر کتاب «تماشاخانه‌های تهران از 1247 تا 1389 خورشیدی» بیان کرد: «شکل فعلی سازمان تئاتر ایران به شکلی است که گویی تئاتر ایران در تئاتر تهران خلاصه شده است. طی این همه سال همچنان از تئاتر استان‌ها و دیگر شهرستان‌ها اطلاعات دقیقی نداریم. از تئاتر اسفراین، گناوه، فسا، بروجرد، نهاوند خبری داریم؟ در بعضی از این شهرها کیفیت تئاتر و خلوص هنرمندان و آثار هنری‌شان بی نظیر است. پژوهش‌های کاربردی کمک به رفع این نواقص است. فقط براساس جمع آوری این مدارک و شواهد امکان سیاست‌گذاری فرهنگی و هنری وجود دارد. خوشبختانه برخی کارها صورت گرفته است. من ابدا ناامیدانه و گلایه آمیز به ماجرا نگاه نمی‌کنم اما به هر حال لازم است این نواقص و کمبودها برطرف شود.»
حبیبیان درباره پژوهش‌های معاصر تئاتر هم افزود: «یکی از خلاءهای پژوهش تئاتر در ایران عدم اطلاع از تئاتر کشورهای همسایه و منطقه است. اطلاع ما از تئاتر کشورهایی نظیر روسیه، چین، هند، تاجیکستان، ترکیه، عراق، مصر، فلسطین، سوریه و پاکستان را با حجم ترجمه و اطلاعی که از اروپا و آمریکا داریم مقایسه کنید. به نظرم تقریبا هیچ است. خوانش تئاتر ایران همچنان به طور سنتی و کلاسیک مبتنی بر مطالعه جریان‌های غربی است در صورتی که حتی خود غرب هم امروز دیگر به خودش، آنطور که ما آن را می‌بینیم، نگاه نمی‌کند. نگاه تئاتر ایران روی تئاتر غرب کاملا نگاهی ایدئولوژیک و متعصبانه است. اینها نیاز به پژوهش و کار تحقیقاتی و اندیشه‌ای دارد.»
این پژوهشگر همچنین با اشاره به پژوهش‌های توصیفی گفت: «در بخش پژوهش‌های توصیفی ما حتی از نام و اطلاعات و کیفیت نمایش‌های دوره انقلاب یعنی سال‌های 57 تا 61 و بعد از آن هم اطلاع دقیقی نداریم. البته می‌دانم طی این سال‌ها با کوشش‌های جمعی و فردی کارهای خوبی در این زمینه انجام شد و به ثمر نشسته است.»
او ادامه داد: «عمده پژوهشگران تئاتر ایران با هزینه شخصی از وقت و سرمایه‌شان برای ارتقای پژوهش اقدام می‌کنند و از کمک و حمایت خاصی هم برخوردار نیستند. اما این امر نیاز به حمایت سازمانی و ارگانی و نهادی دارد. فعالیت در این عرصه با داشتن ساندویچ‌فروشی و رستوران فرق دارد که درآمدزاست. بی‌توجهی به تلاش پژوهشگران باعث بی‌رغبتی آنها برای فعالیت در این عرصه می‌شود. پژوهش، کاری مبتنی بر حمایت و پشتیبانی جدی است. جمشید ملک‌پور، پژوهشگر نام آشنا و برجسته تئاتر به تازگی مجموعه «ادبیات نمایشی در ایران» را پس از چهل سال در 5 جلد تکمیل کرد و منتشر ساخت اما خیلی عجیب است که این اتفاق مهم در یک سکوت و بی‌خبری و بی تفاوتی انجام شد. حتی نشستی برای رونمایی و نقد و بررسی آن برگزار نشد. چه کسی باید این کارها را انجام دهد؟ خود آقای دکتر ملک‌پور؟»
این پژوهشگر بیان کرد: «مجموعه «ادبیات نمایشی در ایران» با نبوغ و پیگیری و جدیت شخصی دکتر جشمید ملک‌پور و با تمام عواطف و احساسات این پژوهشگر نسبت به تئاتر به نتیجه رسیده است و تنها پژوهش انجام شده در این زمینه به شمار می‌آید. کار ما از توقع حمایت مالی گذشته است، این بی‌اعتنایی و رد شدن از کنار کارهای پژوهشی و ارزنده چه نتیجه‌ای خواهد داشت؟»
حبیبیان در پایان با تاکید بر لزوم ایجاد فضایی برای پژوهش گفت: «پژوهشگران تئاتر نیازمند فضا و آسودگی خاطر برای کار پژوهش هستند. نه برای رفاه‌شان بلکه برای کارشان. درحالیکه هیچ فضایی در اختیار آنها قرار نمی‌گیرد. طبیعی است که از خلاء و در برهوت نمی‌توان پژوهشگر خلق کرد. درصد و خلوص از خودگذشتگی آدم‌های فعال در این عرصه نیز هر چقدر هم باشد نتیجه بخش نیست. به هر روی در پایان برای برگزاری مداوم چنین رویدادها و تقویت آن و توجه به ابعاد گسترده پژوهش در تئاتر ایران کلی آرزوهای خوب دارم و دستمریزاد.»
گفت‌وگو: نگار امیری
