نگاهی به کتاب «درام مدرنیستی»؛
عناصر مشترک در آثار درام‌نویسان مدرن
حامد قریب: کتاب «درام مدرنیستی» اثر ملکم برادبری، جیمز مکفارلِین، مارتین اسلین، جان فلِچر با ترجمه رضا رضایی یکی از آثار برجسته در حوزه تئاتر بوده که با ارائه چند مقاله به درام در دوران مدرنیسم پرداخته است. «درام مدرنیستی» یکی از منابع معتبر و مهم در زمینه تئاتر مدرن بوده که به تحلیل تأثیرات اجتماعی، فرهنگی و فلسفی این نوع درام می‌پردازد.
این کتاب شامل ۴ مقاله با عنوان‌های «درام مدرنیستی: خاستگاه‌ها و الگوها» اثر جان فلِچر، جیمز مکفارلِین، «تئاتر خودمانی: از مترلینک تا استریندبرگ» اثر جیمز مکفارلِین، «درام مدرنیستی: از وِدِکیند تا برشت» اثر مارتین اسلین، «درام نئومدرنیستی: ییتس و پیراندلو» اثر جیمز مکفارلِین است.
در واقع این ۴ مقاله اولین بار در سال ۱۹۷۶ در فصل هفتم کتابی با عنوان «مدرنیسم» منتشر شده و اکنون برای این کتاب گردآوری شده است. نویسندگان در این مقالات، از خاستگاه‌ها، چهره‌ها، جنبش‌ها و آثار درام مدرنیستی و نئو مدرنیستی صحبت می‌کنند. بنابراین مخاطبان در خلال خواندن این مباحث با بسیاری از نمایش‌نامه‌ها و جریان‌های هنری آشنا شده و سیر تاریخی تحولات حوزه درام را در می‌یابند.
در حقیقت اگر بپذیریم که چند و چون هر چیز را در تاریخ آن می‌توان یافت، پس بررسی تاریخی درام مدرنیستی نیز چند و چون آن را برای ما روشن می‌کند. به این ترتیب نویسندگان این ۴ مقاله نیز با اتخاذ موضع تاریخی و شرح بسترها و زمینه‌های اجتماعی درام مدرنیستی کوشیده‌اند، اجزا و عناصر و زوایای آن را تحلیل و شرح دهند.
نویسندگان این کتاب در هر مقاله با دسته‌بندی تعدادی از درام‌نویسان دوران مدرنیسم، سوالی را طرح و تلاش کرده‌اند تا به آن پاسخ دهند. در واقع در تلاش برای تقسیم‌بندی درام‌نویسان مختلف می‌پرسند که چه چیزی در آثار نویسندگان مورد بحث آنها مشترک است؟
پرسشی که ساده به نظر می‌رسد اما پاسخ به آن بسیار دشوار است. زیرا هرچه معیارها را دقیق‌تر و حساس‌تر در نظر بگیریم، جامعیت دسته‌بندی‌ها کمتر شده و در نهایت به چند اسم می‌رسیم که دوتا دوتا در کنار هم قرار می‌گیرند و باز هم این شباهت‌ها با تعصباتی همراه است. در واقع می‌توان اینطور گفت که دسته‌بندی کردن در درام مدرنیستی به طوری که هم جامع و فراگیر باشد و هم محدودکننده و محصورساز، به نتیجه نمی‌رسد.
با این همه کتاب حاضر، به شیوه‌ای سیستماتیک و منظم تنظیم شده و در هر مقاله خود به بررسی و تحلیل تعدادی از درام‌های مدرنیستی می‌پردازد و ویژگی‌های خاص، تأثیرات اجتماعی و فرهنگی آن را مورد مطالعه قرار می‌دهد.
نویسندگان با شروع از مبانی نظری درام مدرنیستی، به بررسی تاریخچه و تحولات آن می‌پردازند. آنها به تحلیل ویژگی‌های خاص این نوع درام، از جمله ساختار غیرخطی روایت، شخصیت‌های چندبعدی و استفاده از نمادگرایی می‌پردازند. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که درام مدرنیستی از درام‌های سنتی متمایز شود و به تماشاگران این امکان را بدهد که به عمق بیشتری از مفاهیم انسانی و اجتماعی دست یابند.
نویسندگان این کتاب، همچنین به تحلیل شخصیت‌ها در درام مدرنیستی می‌پردازند. شخصیت‌ها معمولاً دچار بحران هویت بوده و در جستجوی معنا و هدف در زندگی خود هستند. این موضوعات نه تنها نشان‌دهنده تنش‌های فردی هستند بلکه به تنش‌های اجتماعی نیز اشاره دارند. کتاب به بررسی آثار نویسندگانی چون ایبسن، ساموئل بکت، چخوف، استریندبرگ و... پرداخته و تأثیرات آنها بر روی شکل‌گیری درام مدرنیستی را تحلیل می‌کند.
زبان کتاب «درام مدرنیستی» نیز یکی از نقاط قوت آن است. نویسندگان با استفاده از زبانی ساده و قابل فهم، مفاهیم پیچیده را توضیح می‌دهند. این ویژگی باعث می‌شود که کتاب برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به تئاتر قابل دسترس باشد. همچنین، ترجمه رضا رضایی به خوبی توانسته است روح اصلی متن را حفظ کند و خواننده را با زیبایی‌های زبان اصلی آشنا کند.
این کتاب با ارائه تحلیلی عمیق از درام مدرنیستی، به خواننده کمک می‌کند تا درک بهتری از این نوع هنر پیدا کند و تأثیرات آن را بر جامعه معاصر بشناسد.
«درام مدرنیستی» با ترکیب تاریخ، نظریه و تحلیل‌های دقیق، تلاش می‌کند تا تصویر نسبتا روشنی از دنیای پیچیده درام مدرنیستی ارائه دهد و خواننده را به تفکر درباره مسائل عمیق انسانی و اجتماعی دعوت می‌کند.
البته یکی از نکاتی که می‌توان به آن اشاره کرد، به کار بردن مثال‌های متنوع از درام‌های غربی است که اگر مخاطبان آن را نخوانده باشند، در فهم موضوعات با مشکل مواجه می‌شوند. شاید نویسندگان می‌توانستند با توضیح بیشتر در مورد مثال‌های مطرح شده، از این مشکل جلوگیری کنند.
کتاب «درام مدرنیستی» اثر ملکم برادبری، جیمز مکفارلِین، مارتین اسلین، جان فلِچر با ترجمه رضا رضایی، در ۱۵۲ صفحه توسط نشر نی منتشر شده است.
علاقه‌مندان با مراجعه به کتاب‌فروشی‌های سراسر کشور می‌توانند این اثر را خریداری کنند.
