لزوم آراستن سر و شکل نمایش برای جلب نظر کوچولوها

به دلیل شرایط ویژه حاکم بر کشور که ناشی از شیوع ویروس کرونا است هجدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی مبارک به صورت کاملا مجازی برگزار گردید.در واقع برخلاف سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر که ماه گذشته برگزار شد و علاوه بر شکل مجازی به صورت حضوری نیز قابل بازدید بود، جشنواره مبارک امسال فاقد بخش حضوری است و تمام بخش‌های آن به شکل مجازی برگزار می‌شود. علاوه بر آن در جشنواره عروسکی امسال به دلیل مشکلات ناشی از شیوع کووید ۱۹ آثار خارجی حضور ندارند و تنها نمایش‌های ساخت داخل شرکت کرده‌اند.

برگزاری هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک به صورت کاملا مجازی  موجب شده است تا مخاطبان بیشتری بتوانند از این رویداد هنری بازدید به عمل بیاورند؛ تماگرانی از اقصی نقاط ایران که تا پیش از این امکان تماشای آثار این جشنواره را نداشتند. افراد علاقه‌مند می‌توانند با مراجعه به سامانه «تلویزیون تئاتر ایران» به تماشای آثار حاضر در این جشنواره بنشینند. نکته مثبت جشنواره عروسکی امسال آن است که بخشی از آثار حاضر در این رویداد هنری به صورت کاملا رایگان در اختیار مخاطبان قرار گرفته است و می‌توان آنها را به راحتی و بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای مشاهده کرد؛ موضوعی که در جشنواره‌های مجازی پیشین نظیر جشنواره تئاتر فجر شاهد آن نبودیم. از همین رو فرصت مناسبی فراهم آمده است تا تمام مردم ایران بتوانند نمایش‌های حاضر در هجدهمین جشنواره تئاتر عروسکی تهران مبارک را از طریق پلتفرم‌های آنلاینی نظیر تلویزیون تئاتر ایران تماشا کنند.

یکی از بخش‌های در نظر گرفته شده برای این جشنواره بخش خردسال است که سه نمایش صحنه‌ای از شهرهای مختلف ایران در آن حضور دارند. در ادامه مطلب پیش رو نگاهی به این نمایش‌ها خواهیم داشت؛ با این توضیح که نمایش‌های حاضر در سایر بخش‌های جشنواره تئاتر عروسکی مبارک نیز در رزوهای آینده از طریق مطالب جداگانه در ‌سایت ایران تئاتر معرفی خواهد شد. 

 

نمایش چطوری برگردم خونه

نمایش «چطوری برگردم خونه» یکی از سه اثر حاضر در بخش خردسال هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک است و تئاتر تهران را در رویداد هنری امسال نمایندگی می‌کند.

عوامل تولید نمایش
نویسنده و کارگردان: آرین ناصری مهر
بازیگران و بازی دهندگان عروسک: شیدا صفوی، آرین ناصری مهر
طراح دکور و عروسک: شیدا صفوی
دستیاران کارگردان: آوا ناصری مهر، پیرایه پیروزنیا

خلاصه نمایش

پسری کم سن و سال در انبار خانه خود هواپیمای منحصر به فردی می‌یابد و با آن به فضا سفر می‌کند. پس از رسیدن به ماه بنزین هواپیما تمام می‌شود و او به ناچار بر سطح ماه فرود می‌آید. پسر در آنجا با موجود فضایی سبز رنگی آشنا می‌شود که از مریخ به ماه آمده و سفینه‌اش خراب شده است. با کمک موجود فضایی پسر به زمین باز می‌گردد و لوازم مورد نیاز برای تعمیر سفینه نظیر آچار را با خود به ماه می‌برد. پس از تعمیر سفینه و رفع مشکل آن موجود مریخی برای تشکر از دوست زمینی خود باک بنزین هواپیمای او را پر می‌کند و هر دو خوشحال و راضی ماه را ترک کرده و به خانه‌هایشان باز می‌گردند.

نگاهی به این نمایش

نمایش عروسکی «چطوری برگردم خونه» بر اساس کتابی با همین نام نوشته «الیور جفرز» ساخته شده است و مخاطب آن افراد خردسال هستند. شاید به همین دلیل است که در این نمایش دیالوگ چندانی وجود ندارد و ارتباط شخصیت‌های عروسکی حاضر در آن با یکدیگر و همچنین ارتباط آنها با مخاطب کم سن و سال از طریق ایما و اشاره یا بر زبان آوردن کلمات نامفهومی شبیه به زمزمه و پچ‌پچ به صحنه آمده است. البته گاه شخصیت‌های عروسکی روی صحنه در خلال پچ‌پچ‌هایشان کلماتی مانند «دوست» را بر زبان می‌آورند و کلمه «زرافه» نیز چند بار به شکل انگلیسی آن یعنی «Giraffe» از زبان پسر زمینی بیان می‌شود که دلیل آن مشخص نیست.

طراحی عروسک‌ها در این نمایش خوب است و شمایل ساده و بانمک آنها توجه کودکان را جلب می‌کند.البته عروسک‌های این نمایش بر اساس تصاویر کتاب چطوری برگردم خانه طراحی شده‌اند و از همین رو بخش مهمی از امتیاز ظاهر و سر و شکل آنها را باید به طراح این تصاویر داد. در دکورهای کوچک پس زمینه نظیر اتاق نشیمن یا ماه نیز جزئیات مناسبی مشاهده می‌شود. با این حال بخش مهمی از فضای پشت سر نقش‌آفرینان حاضر روی صحنه (که دو عروسک‌گردان این نمایش را شامل می‌شود) خالی است و این فضای تاریک و تیره چندان مناسب مخاطبان کم سن و سال نیست.

جزئیات صحنه نمایش از طریق جسم مکعب مانندی به تصویر کشیده شده‌ است که در هر صحنه باز می‌شود و دکور مربوط به همان صحنه را به تصویر می‌کشد؛ گاه به اتاق نشیمن پسر زمینی تبدیل می‌شود و گاه شکل ماه را به خود می‌گیرد. این جسم مکعب مانند را می‌توان یکی از نکات مثبت نمایش چطوری برگردم خونه قلمداد کرد. 

با توجه به این موضوع که بخش‌های مختلف هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران – مبارک به صورت کاملا مجازی برگزار می‌شود تمام مخاطبان آثار حاضر در این جشنواره کاربران پلتفرم‌های آنلاین نظیر «تلویزیون تئاتر ایران» هستند. بنابراین نوع فیلمبرداری از این آثار باید به گونه‌ای باشد که مخاطبان تلویزیونی بتوانند اشراف بیشتری بر صحنه نمایش داشته باشند. این موضوع در برخی از نمایش‌های حاضر در جشنواره امسال به خوبی رعایت شده بود و در برخی دیگر از آثار دقت و توجه بیشتری را می‌طلبید. 

شخصیت‌های چطوری برگردم خونه برای ارتباط با مخاطب کوشش کرده اند .افت ریتم نمایش در برخی از صحنه‌های میانی آن که  ریشه در استفاده نکردن طراحان اثر از موسیقی دارد در مواقعی این تلاش را مخدوش می کند. موسیقی یکی از ابزارهایی است که می‌توان به کمک آن توجه مخاطبان کم سن و سال را جلب کرد؛  در این نمایش  عامدانه  به این عنصر مهم برای تاثیرگذاری بر مخاطب هدف یعنی خردسالان و جلب توجه آنها توجهی صورت نگرفته است. اجرای برخی از صحنه‌های نمایش در سکوت مطلق می‌تواند حوصله کودکان کم سن و سال را سر ببرد و موجب پرت شدن حواس آنها به سمت موضوعات جذاب‌تر شود.

به نظر می رسد اگر طراحان نمایش چطوری برگردم خونه اقتباس موزیکالی از داستان الیور جفرز را ارائه می‌دادند قابلیت و شانس بیشتری برای تحت تاثیر قرار دادن مخاطب هدف خود یعنی افراد خردسال داشتند. با این حال تماشای نسخه ساده و بی شیله پیله فعلی نیز خالی از لطف نیست؛ چرا که مخاطب نیازی به حضور در سالن ندارد و تماشای این اثر تنها نیم ساعت از وقت او را به خود اختصاص می‌دهد.

 

نمایش دستمال من زیر درخت آلبالو گم شده

نمایش «دستمال من زیر درخت آلبالو گم شده» به عنوان یک تئاتر صحنه‌ای نماینده همدان در بخش خردسال هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک است.

عوامل تولید نمایش

نویسنده: حامد ترابی
کارگردان: فاطمه جلیلی معز
بازیگر: آراد ترابی
بازی ‌دهنده عروسک: فاطمه جلیلی معز
دستیار کارگردان: بهنام فراهانی
طراحان صحنه: راضیه پاشایی، فاطمه جلیلی معز
طراح عروسک: فاطمه جلیلی معز
آهنگساز: رضا عباسی
نوازندگان: محمد سبحان ترابی، حسین کسراییان، محمد نیکان ترابی، رایان ادیبی
عکاس و فیلمبردار: امین لطفی

خلاصه نمایش

پدر جوانی به منظور تشویق کردن پسر شلخته و بی‌نظم خود به داشتن نظم و ترتیب در زندگی داستان پسر شلخته و بی‌نظمی را برای او تعریف می‌کند که قدر داشته‌های خود را نمی‌داند. او تمام دارایی‌های خود نظیر تیله‌های بازی و کتابی که هدیه گرفته است را به دلیل بی‌نظمی و شلخته بودن یا گم می‌کند یا زیر درخت جا می‌گذارد تا زیر باران بماند و خراب شود. در نهایت تنها چیزی که برای پسر باقی می‌ماند دستمال یادگاری مادربزرگش است که آن را نیز گم می‌کند. او برای یافتن دستمال خود به سراغ حیوانات مختلف (که به شکل عروسک طراحی شده‌اند) می‌رود و بالاخره آن را نزد کلاغ می‌یابد. پس از یافتن دستمال او تصمیم می‌گیرد که دیگر بی‌نظم و شلخته نباشد. پسری که به این قصه گوش سپرده نیز پی به زیان‌های شخته بودن می‌برد و سعی می‌کند از بی‌نظمی بپرهیزد.

نگاهی به این نمایش

نمایش «دستمال من زیر درخت آلبالو گم شده» به لطف ساختار موزیکال و روایت ریتمیکی که دارد قادر است از همان ابتدا تا لحظات پایانی مخاطب هدف یعنی تماشاچیان خردسالی که همسن و سال قهرمان داستان هستند را با خود همراه سازد. به موجب برخورداری از ویژگی یاد شده ریتم نمایش افت نمی‌کند و تا پایان تقریبا یکدست باقی می‌ماند.

شرح موضوع ساده‌ای چون نکوهش کردن بی‌نظمی در یک نمایش نیم ساعته می‌تواند تکراری، کلیشه‌ای، فرمایشی و خسته کننده جلوه کند. اما هر زمان که این خطر نمایش دستمال من زیر درخت آلبالو گم شده را تهدید می‌کند بخش‌های موزیکال این اثر به کمک آن می‌آید .

اگرچه پس زمینه صحنه این نمایش نیز مانند چطوری برگردم خونه سیاه است اما صحنه و دکور طراحی شده برای آن جزئیات بیشتری نسبت به اثر یاد شده دارد و استفاده بهتری از صحنه برای روایت داستان صورت گرفته است. شاید در چنین نمایش‌هایی به کار گرفتن رنگ‌های شاد در پس زمینه و استتار عروسک گردان‌ها با همان رنگ‌ها برای تماشاچیان کم سن و سال بهتر و مناسب‌تر باشد.

عروسک‌های به کار رفته در این نمایش طراحی قابل قبولی دارند و اندازه مناسب آنها در کنار کادر بندی نسبتا خوب دوربین موجب شده است تا آگاهی مخاطب از جزئیات صحنه در نسخه تلویزیونی این اثر مخدوش نشود. البته با توجه به تحرک بالای این نمایش دوربین نیز می‌توانست پویایی بیشتری داشته باشد؛ امری که در برخی از نمایش‌های جشنواره امسال به خوبی رعایت شده بود و در مطالب بعدی خود حتما به آنها اشاره خواهیم کرد.

در مجموع نقاط قوت نمایش دستمال من زیر درخت آلبالو گم شده بر نقاط ضعف آن می‌چربد . اگر حرکات موزون و پر تحرک بازیگران این نمایش، به خصوص بازیگر کودک، از تنوع و ظرافت بیشتری برخوردار بود نتیجه نهایی بسیار بهتر می‌شد. البته این موضوع یعنی توجه نه چندان کافی به طراحی مناسب، منحصر به فرد و هماهنگ حرکات موزون تنها مختص به این نمایش نیست و در بسیاری از آثار نمایشی ایران حتی آن دسته از آثاری که مخاطب بزرگسال دارند نیز مشاهده می‌شود.

به طور کل می‌توان نمایش دستمال من زیر درخت آلبالو گم شده را اثر شاد و مفرحی برای خردسالان لقب داد که ملال‌آور نیست و آنها را به داشتن نظم و ترتیب در زندگی تشویق می‌کند.

 

نمایش سینا و پرنده خوش شانس

نمایش «سینا و پرنده خوش شانس» یکی دیگر از تئاترهای صحنه‌ای است که از ملایر در هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک شرکت دارد و در بخش خردسال این رویداد هنری حاضر شده است.

عوامل تولید نمایش

نویسنده، کارگردان، طراح صحنه، طراح و سازنده عروسک: مهدی حبیبی
راوی و قصه گو: نرگس خاک‌ کار
بازیگران: مهدی حبیبی، هوراد حبیبی
طراح لباس و دستیار کارگردان: نرگس خاک‌ کار
طراح نور: حامد زنگنه
طراح موسیقی: امیر سخاوت
فیلمبردار: امین لطفی

خلاصه نمایش

سینا که از پدر بزرگش سوت سوتکی با صدای زیبای پرندگان را هدیه گرفته با پرنده خوش آوازی آشنا می‌شود که در نزدیکی محل زندگی او لانه گزیده است. سینا به تدریج با پرنده دوست و به او وابسته می‌شود. اما روزگار خوش این دو دوست دوام چندانی نمی‌یابد؛ یک شکارچی سودجو پرنده خوش صدا را پنهانی می‌رباید و او را به پرنده فروش طماعی در شهر مجاور می‌فروشد. سینا برای یافتن دوست خود راهی بیشه و مرغزار و آسمان می‌شود و از شخصیت‌های مختلفی نظیر شیر سلطان جنگل، یک مرد چوپان و رنگین کمان سراغ پرنده را می‌گیرد. او برای قدردانی از آنها به هر کدام هدیه‌ای می‌دهد و از جستجو ناامید نمی‌شود. عاقبت رنگین کمان محل اسارت پرنده را به سینا نشان می‌دهد و او را راهی پرنده فروشی شهر مجاور می‌کند. در آنجا سینا ناچار می‌شود سوت سوتک یادگاری خود را به پرنده فروش طماع بدهد تا او را مجاب به آزاد کردن پرنده کند. سینا و پرنده خوش آواز به خانه باز می‌گردند و سال‌های سال در کنار یکدیگر به خوبی و خوشی زندگی می‌کنند.

نگاهی به این نمایش

نمایش «سینا و پرنده خوش شانس» نیز به لطف استفاده از بخش‌های موزیکال خود موفق شده است از آفت خسته کننده بودن دور بماند و مخاطب را تا پایان با خود همراه سازد. 

داستان این نمایش کشش لازم را برای جذب مخاطب دارد و در عین ساده بودن او را با خود همراه می‌سازد. البته نوع طراحی صحنه و جزئیات آن (از نظر زیبایی‌شناسی) را می‌توان مانعی بر سر این راه قلمداد کرد. صحنه نمایش از جزئیات اندکی برخوردار است و دکور و اجزای پس زمینه زیبایی، رنگ و لعاب، ظرافت و بانمکی لازم را برای جلب توجه مخاطب خردسال ندارد. این کاستی در گریم بازیگران زنده و کیفیت طراحی عروسک پرنده و همچنین رنگین کمان و حتی تفنگ شکارچی و ماسک شیر نیز مشاهده می‌شود. در واقع هیچ کدام از آنها زیبا، بانمک، تاثیرگذار  به نظر نمی‌رسد و طراحی آنها کم ظرافت  جلوه می‌کند.

در طراحی اجزا و ریزه‌کاری‌های صحنه نیز دقت  لازم به چشم نمی‌خورد. به عنوان مثال سینا برای تشکر از شیر یک کیسه نایلونی که حاوی تعدادی بیسکوئیت است را به او هدیه می‌دهد. 

در واقع عمده نقاط ضعف نمایش سینا و پرنده خوش شانس به سر و شکل ظاهری این اثر مربوط می‌شود و از نظر موضوع و محتوا و حتی بازی بازیگران می‌توان به آن نمره قبولی داد؛ اگر این نمایش ظاهر آراسته‌تری داشت به طور حتم می‌توانست تاثیر بیشتری بر مخاطب هدف خود یعنی گروه سنی کودک و خردسال بگذارد. با این حال نقاط قوت این نمایش موجب شده است تا بتواند گلیم خود را از آب بیرون بکشد .

 

گاهی باید عقل را به چشم داد

شاید بتوان ادعا کرد که نمایش‌های حاضر در بخش خردسال هجدهمین جشنواره تئاتر عروسکی تهران مبارک با وجود برخورداری از موضوع و محتوای قابل قبول ضعف‌های آشکاری را در برخی از جزئیات مربوط به سر و شکل ظاهری خود بروز می‌دادند. این امر لزوم توجه بیشتر به مواردی نظیر طراحی لباس، طراحی صحنه، طراحی عروسک و گریم در این قبیل آثار و به کار بردن خلاقیت بیشتر در آن‌ها را برجسته می‌سازد. افزون بر آن عنصر دیگری که تاثیر به سزایی در تاثیرگذاری هر چه بیشتر نمایش‌های مختص کودکان و خردسالان بر مخاطب دارد نحوه استفاده از موسیقی و حرکات موزون در نمایش و کیفیت آنها است.

ترکیب موارد اشاره شده و توجه به کیفیت آن می‌تواند سبب‌ساز ساخت آثار قدرتمندتری با تاثیر دوچندان بر کودکان شود. اکثر نمایش‌های ساخته شده برای کودکان متناسب با ادراک آنها از داستان‌های ساده‌ و گاه پیش پا افتاده‌ای بهره می‌برند. تنها کاری که باید انجام داد این است که این داستان‌های ساده را با ظاهر زیبا و آراسته برای مخاطب به تصویر کشید و آنها را جذاب روایت کرد.