اهتمام به توسعه نهضت نوشتن نمایشنامه ایرانی

به گزارش ایران تئاتر، در این مراسم که از سه عنوان کتاب شامل دو نمایشنامه «پروین» و «1316» و کتاب آموزشی «آداب نقالی از نگارش تا نمایش» رونمایی شد، قادر آشنا مدیر کل هنرهای نمایشی، حجت‌الاسلام بهداروند، داوود فتحعلی بیگی و حسین کیانی دو تن از پدیدآورندگان این آثار و هنرمندان و پژوهشگرانی چون محمد رحمانیان، هنگامه مفید، مرشد حاج ابوالحسن میرزاعلی نقال پیشکسوت، مریم معترف، مرجان صادقی، مجید رحمتی و ... و نیز سایر علاقه‌مندان عرصه تئاتر حضور داشتند.

 آغازگر مراسم رونمایی از تازه‌ترین آثار دفتر پژوهش آموزش و انتشارات نمایش در تالار مشاهیر مجموعه تئاتر شهر اجرای نقالی مجلس سیاوش و روایت حضور او در توران و مسابقه چوگان ایرانیان با تورانیان و بازشمردن جوانمردی سیاوش توسط پریسا سیمین مهر، نقال باسابقه بود.

سپس دکتر سعید اسدی مدیر دفتر پژوهش و آموزش و انتشارات نمایش اداره کل هنرهای نمایشی با حضور در جایگاه ضمن گفتن خیرمقدم به حاضران، از قادر آشنا، داوود فتحعلی بیگی، دکتر محمدحسین ناصربخت و حسین کیانی برای حضور در جایگاه دعوت کرد و در ادامه  توضیحاتی کوتاه را درباره فرایند و مراحل ایده تا انتشار کتاب «آداب نقالی از نگارش تا نمایش» تالیف داوود فتحعلی بیگی و نمایشنامه‌های «1316» نوشته رضا گشتاسب نویسنده خوش‌قلم کشور که در مراسم حاضر نبود و نمایشنامه «پروین» نوشته حسین کیانی نمایشنامه‌نویس و کارگردان بنام عرصه تئاتر ارائه کرد.

دکتر اسدی با اشاره به اهمیت فرهنگ ایرانی و نمایش های ایرانی که در سنت تاریخی ایران زمین جایگاه ویژه‌ای دارند اظهار داشت: نقالی یکی از مهم‌ترین جلوه‌های نمایشگری این سرزمین کهن است.

او کتاب «آداب نقل و نقالی از نگارش تا نمایش» را حاصل سال‌ها  تدبر، پژوهش و تجربه گرانسنگ استاد داوود فتحعلی بیگی در زمینه نمایش‌های سنتی ایران و معاشرت و حشر و نشر او با بزرگان این عرصه دانست.

مدیر انتشارات نمایش همچنین گفت: در این دو سال اخیر اداره کل هنر‌های نمایشی به ویژه جناب آقای آشنا نسبت به توسعه نمایش‌نامه‌نویسی و به‌ویژه نمایشنامه ایرانی اهتمامی ویژه داشتند. در انتشارات نمایش تلاش بر این داشتیم علاوه بر اینکه از آثاری که منتشر می‌شود حمایت کنیم ، هدف نهایی خود را همکاری با همه هنرمندان سراسر کشور در جهت توسعه نهضت نوشتن نمایشنامه ایرانی قرار دهیم و بعد هم شاهد اجرای این آثار باشیم.

در ادامه مراسم داوود فتحعلی بیگی در ابتدای سخنان خود از مرشد حاج ابوالحسن میرزاعلی که با وجود کهولت سن و کسالت در مراسم حضور پیدا کرده بودند، تشکر کرد.

او یادآور اولین دوره جشنواره تئاتر دانشجویی شد و گفت: در آن دوره تلاش های بسیاری شد که بخش پرده‌خوانی برای عموم هم وجود داشته باشد.

فتحعلی بیگی به نحوه آشنا شدنش با مرحوم مرشد ترابی و درس آموزی‌اش از او اشاره کرد و اظهار داشت: پس از سال‌ها آموزش نمایش‌های سنتی ایرانی در دانشگاه، به این نتیجه رسیده‌ام که باید نحوه آموزشمان در این عرصه تغییر کند. ما تا زمانی که جای معین و همیشگی برای برگزاری نمایش های آیینی و سنتی نداشته باشیم این راه و همه هنرمندانی که در این راه و عرصه زحمت کشیده و می‌کشند، به پختگی پیشینیان و اثرگذاری‌شان نمی‌رسند .

سخنران بعدی مراسم، دکتر محمدحسین ناصربخت بود که از دیرباز کنار داوود فتحعلی بیگی در کار راه‌اندازی و مدیریت جشنواره آیینی و سنتی و تالیف متن‌های مبنایی و آکادمیک حضور داشته است.

او اظهار داشت: یکی از خاستگاه‌های مطرح در حوزه نمایش روایت‌گری است؛ چه در تئوری‌های قدیم و چه در تئوری‌های جدید به ویژه در نمایش های شرقی که عمدتا نمایش‌ها روایی هستند و ریشه در این سنت دارند .

او افزود: در ایران ما انواع نقل‌ها را داریم؛ نقل موسیقایی، نقل از روی متون ، نقل با استفاده از تصاویر، سنت نقل نمایشی؛   نقلی که خودش تبدیل به یک اجرای تک نفره نمایشی می‌شود و در آن نقش‌پذیری اتفاق می افتد که بسیار دارای اهمیت است. در کتاب آداب نقل و نقالی از نگارش تا نمایش سعی بر این شده است که با بهره از تجارب نقالان که به شیوه سنتی این فن را آموخته اند در کنار تجاربی که در حوزه آموزش تئاتر و نمایش در ایران وجود داشته، با تلفیق این‌ها متنی را ارائه بدهد که می‌تواند راهنمای ما باشد برای آموزش نقالی که بسیار اهمیت دارد و لازمه این امر حاضر بودن استادان ماهر و هنرمند است .

ناصربخت ادامه داد: باید در حوزه نمایش های آیینی سنتی نیروهای جوان پرورش بدهیم و شاید آن شیوه سنتی آموزش سینه به سینه و استادوشاگردی باتوجه به اینکه بیشتر اساتید از بین ما رفته‌اند و امکان اجرای دائمی و طبیعی هم دیگر از دست رفته است، متاسفانه  قابل اجرا و مقرون به نتیجه لازم نباشد.

این استاد دانشگاه در پایان سخنان خود گفت: در کتاب آداب نقل و نقالی از نگارش تا نمایش سعی شده است که یک قدم به سمت تعلیم و تعلم برداشته و اصولی گفته شود که وقتی این اصول در اختیار یک معلم قرار گیرد او بداند چگونه این کلاس را اداره کند و امیدوار هستم بعد از تدوین این متون امکان آموزش آکادمیک برای نمایش های آیینی سنتی هم فراهم بشود؛ آموزشی که آن روش سینه به سینه تلفیق شود با روش دانشگاهی و باعث شود پرورش‌یافتگان زیادی از این مکتب داشته باشیم .

در ادامه مراسم، نوبت به حسین کیانی رسید تا در مورد مسیر ایده تا نگارش نمایشنامه «پروین» و مراحل مختلف آن سخن بگوید و توضیحاتی ارائه کند.

کیانی با اشاره به اینکه در سال 97 چند نمایشنامه را برای اجرا ارائه کرده بود و متن‌ها در حال بازخوانی بودند، اظهار داشت: من در ابتدا تصمیمی برای نوشتن «پروین» نداشتم؛ البته گاهی دورادور به چهره‌نگاری یا نوشتن متن پرتره‌ چند چهره مشهور و تاثیرگذار فکر می‌کردم. در سال 97 و در شرایطی که تکلیف اجرا رفتن چند متنی که ارائه داده بودم روشن نبود، در جلسه‌ای که با سعید اسدی که در آن دوران مدیر تئاتر شهر بود، درباره شرایط پیش آمده حرف به میان آمد و صحبت از برخی مفاخر فرهنگی ایران شد و از جمله پروین اعتصامی. شخصا به او علاقه داشتم به خاطر زن بودن او و دوره‌ خاصی که زیست می‌کرد.

او افزود: سعید اسدی تاکید کرد بنشین و متن را بنویس که تصویبش کنیم. بنابراین سه،چهار ماهی پیش از کرونا شروع به تحقیق و نوشتن نمایشنامه پروین کردم. در مجموع دو،سه ماهی زمان برد با پژوهش و مابقی ماجراهای پیرامونی‌اش و در نهایت پس از مدتی کار نهایی شد و متن را تحویل دادم و پس از آن کار روی روال خودش برای انتشار قرار گرفت که خوردیم به کرونا . کار عقب افتاد و امیدوارم با مهیا شدن شرایط برای سال آینده بتوانیم این متن را روی صحنه اجرا کنیم. به همین دلیل می‌گویم که «پروین» به نوعی یک توفیق اجباری بود برای من. این نمایشنامه خوش‌اقبال‌ترین اثر من بوده است و متنی است که به لطف آقای آشنا و دوستان انتشارات نمایش بدون پروسه‌های طاقت‌فرسا و مشکلات پیرامونی منتشر شده است. این را از این جهت می‌گویم چون نمایشنامه‌های زیادی نوشته‌ام که دوست دارم منتشر شوند ولی به دلایل مختلف و بدقولی ناشران هنوز این اتفاق نیفتاده است. به هرحال با وجود بداقبالی‌هایی که شخص پروین در زندگی داشت و آن مصائبی کشید چندان مورد توجه نبود و آن مرگ نابهنگام و جوانمرگی او، نمایشنامه‌اش تا اینجا خوش‌اقبال بوده است.

در ادامه این مراسم، قادر آشنا، مدیر کل هنرهای نمایشی با تشکر از حاضران در مراسم رونمایی، با اشاره به اهمیت نمایشنامه و متن برای ارائه آثار جریان‌ساز که زمینه‌های رشد و ارتقای سطح فرهنگی جامعه فراهم می‌سازند، گفت: این حرف و باور را در هر جلسه‌ و مراسمی که در خدمت اساتید و هنرمندان گرامی بوده‌ام مطرح کرده‌ام چون با کتاب مانوسم و نمایشنامه زیاد می‌خوانم و آن اینکه در این سرزمین کهن، به قدری آیین و سنن ایرانی غنی است که هر قدر از آن بنویسیم باز هم کم است، بنابراین وقتی به عرصه تئاتر بازگشتم تاکید کردم بر نوشتن نمایشنامه‌های ایرانی و برای حمایت از این موضوع، برنامه‌ریزی کردیم. قصدمان هم این نبود که صرفا نمایشنامه نوشته شود و بعد برود در کتابخانه‌ها و خاک بخورد؛ اساسا به این رویکرد باور نداریم و سراغش هم نرفتیم. دنبال این بودیم که نمایشنامه‌ای نوشته و تولید شود که به اجرا برسد.

آشنا ادامه داد: آقای دکتر اسدی در این مسیر زحمت کشیدند و چند مدل کار را طراحی و اجرا کردند از جمله قلم روشن. این پروژه در گستره جغرافیای ایران زمین و در مورد بزرگان و آیین و سنن و آداب و رسوم و مقاطع و بزنگاه‌های تاریخی کشور طراحی شده بود. خوشبختانه تا کنون دوسری کار از این پروژه به نتیجه رسیده و کتاب‌هایش منتشر شده و بعضی کارها از این پروژه به اجرا هم رسیده است؛ برای مثال، در حال حاضر در تئاتر شهر «پنگوئن‌های افسرده» از همین مجموعه در حال اجراست یا از مجموعه «نخل سرخ» با حمایت اداره کل هنرهای نمایش در 5 استان کشور کار تولید شده و این نمایش‌ها در حال اجرا رفتن هستند.

مدیر کل هنرهای نمایشی در مورد این فعالیت‌ها در سال 1400 هم عنوان کرد: برای امسال هم تفاهم‌نامه‌ای با کانون نویسندگان خانه تئاتر برای تولید نمایشنامه منعقد کردیم. در گفت‌وگوها گفتیم می‌خواهیم نمایشنامه ایرانی نوشته شود و دوستان کانون هم اعلام آمادگی کردند که می‌توانند تا 30 اثر را تولید کنند. برنامه‌ریزی کردیم با هماهنگی دوستان در انتشارات نمایش این آثار منتشر شوند و در مرحله بعد به اجرا برسند. از این مجموعه در حال حاضر 14 اثر نهایی شده است. قلم روشن هم چون در حال ادامه یافتن است، همچنان تولید آثار تداوم یافته است از جمله «نادرشاه افشار» را آقای نعیمی نوشته که کار بسیار زیبایی است. من نمایشنامه‌ها را خودم می‌خوانم. یعنی هر نمایشنامه‌ای را که چاپ کرده‌ایم خودم می‌خوانم چون مقید هستم متن‌های منتشرشده را بخوانم و تلاش کنم به سمت اجرا شدنشان برویم.

او همچنین درباره نمایشنامه «پروین» هم اظهار داشت: وقتی آقای اسدی در مورد «پروین» به من گفتند بلافاصله گفتم کار بسیار خوبی است. وقتی هم نمایشنامه را خواندم خیلی خوشم آمد. این متن نمایشنامه عمیق و شریفی است. بعد هم با آقای گله‌دارزاده تماس گرفتم و پرسیدم که آقای کیانی کاری را می‌خواستند در تئاتر شهر روی صحنه ببرند، اجرا چه زمانی است؟ زمانی را گفتند. گفتم بسیار خوب خواهد شد اگر متن «پروین» را خودش اجرا ببرد؛ چرا که اگر کارگردان متنی از خودش را روی صحنه ببرد، کار را بهتر درمی‌آورد و کار بهتر اجرا می‌شود. به هر حال خیلی مشتاقم این اثر توسط خود حسین کیانی روی صحنه برود.

آشنا در بخش پایانی سخنانش هم عنوان کرد: ما همچنان نسبت به نمایشنامه‌نویسی اهتمام و کوشش دوچندان داریم و من هر بخشی را به ناچار حذف کنم، قطعا نمایشنامه‌نامه‌نویسی و بخش انتشارات را حذف نخواهم کرد. ما در مقوله پیگیری ایده تا طرح هم کاملا حرفه‌ای برخورد کرده و خواهیم کرد و چنانچه کسی طرحی ارائه دهد، در مورد حتی طرح یکی، دو صفحه‌ای هم کمک و حمایت می‌کنیم و تا هر جا که با هم پیش برویم و تا آن جایی که همکاری کرده‌ایم، حمایت خواهیم کرد. حتی برخی کارها در میانه امر با وجود نهایی شدن توافق، همکاری‌ فرد با انتشارات نمایش قطع شد ولی ما مبلغ توافق شده را پرداخت  کردیم. در مورد همکاری با بزرگان تئاتر هم بسیار مشتاق هستیم و خوشحالم کتاب آقای فتحعلی بیگی به عنوان مستند و یک اثر مبنایی آموزشی منتشر شده و ان‌شاءالله ماندگار خواهد شد. امیدوارم این راه ادامه پیدا کند و توجه به آداب و سنن ایران زمین همچنان تداوم یابد. «1316» اثر آقای رضا گشتاسب که ای کاش خودش هم در این مراسم حضور داشت، در مورد یک اتفاق تاریخی در زمان رضاخان نوشته شده و متن بسیار خوب و قابل توجهی است و در مورد این متن هم بسیار امیدوارم به اجرا برسد و مورد اقبال مخاطبان قرار بگیرد. این نمایشنامه در مورد ممنوعیت ییلاق و قشلاق برای عشایر در آن دوران تاریخی است که با مخالفت برخی از عشایر مواجه می‌شود که در نهایت با راهبری خان این ایل که جزو معدود خان‌هایی است که به خواست و رای مردم انتخاب شده در مقابل نیروهای رضاخان ایستادگی می‌کنند. این متن جذاب، روایتگر مقاومت آنان است و به‌ویژه بر نقش زنان دلیر و شجاع ایران زمین تاکید ویژه شده است. البته آقای دکتر اسدی قول دادند که تا پایان سال بتوانیم نمایشنامه‌هایی را که قول داده‌ایم و تعدادشان 20 عنوان است، منتشر کنیم. از آقای اسدی و همکارانشان که نسبت به این امر اهتمام جدی داشتند تشکر ویژه می‌کنم.

پیش از رونمایی از آثار، مدیر انتشارات نمایش از در دست انتشار بودن دو عنوان جدید از مجموعه ماندگاران صحنه خبر داد و گفت: در ادامه این پروژه کتاب‌های استادان رشیدی و خلج منتشر خواهد شد. همچنین به ضمیمه کتاب «آداب نقالی از نگارش تا نمایش» جناب فتحعلی بیگی، یک دی‌وی‌دی منتشر شده که حاوی ویدئو کلاس آموزشی مربوط به محتوای کتاب است. البته این ضمیمه در تعداد محدودی منتشر شده و علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران به فیلم این کلاس دسترسی پیدا کنند.

پایان‌بخش این آیین، رونمایی از کتاب « آداب نقالی از نگارش تا نمایش » و نمایشنامه‌های «پروین» و «1316» بود که با دعوت از پیشکسوت عرصه نقالی، مرشد میرزاعلی با همراهی حاضران در جایگاه انجام شد.