چالش‌ها و معضلات تولید و اجرای تئاتر/ بخش نخست
خصوصی‌سازی سِمت‌های تازه را به تئاتر آورد
مدیران تولید و مجریان طرح تئاتر از جایگاه این حرفه و چالش‌های آن گفتند.
به گزارش ایران‌تئاتر، مدیر تولید و مجری طرح عناوینی هستند که طی دهه اخیر در تئاتر ایران شکل گرفته‌اند. عناوینی که در بسیاری موارد تعریفی سطحی از جایگاه و عملکرد آن‌ها دیده و شنیده می‌شود اما زمانی که صحبت از لزوم توجه کارگردان به بخش هنری یک اثر است، حضور افراد باتجربه که در این جایگاه بتوانند به خوبی عمل کنند، بیش از پیش ضرورت خواهد داشت.
میثم احمدی، امیر قالیچی، رها جهانشاهی، امیرسپهر تقی‌لو و محمد گودرزیانی از فعالان این عرصه هستند که در راستای انتقال تجربه و بیان دغدغه‌ها و چالش‌های این حوزه در بخش نخست این گزارش با آن‌ها به گفت‌وگو پرداختیم.
نقش تعیین‌کننده سرمایه در شکل‌گیری جایگاه‌های تئاتر
میثم احمدی درباره تعریف شغل مدیرتولید و مجری طرح توضیح داد: «بعد از اینکه بحث خصوصی‌سازی تئاتر پیش‌آمد، طبیعی بود که جایگاه‌هایی مثل تهیه‌کننده، مجری طرح و مدیر تولید (که پیش از این نیز وجود داشت اما با نگاهی نو) شکل بگیرد. چراکه در این مسیر هنرمندان به فکر جذب سرمایه افتادند و این سرمایه به دلیل خصوصی‌سازی آنقدر مهم شده که نقش تعیین‌کننده‌ای را در تئاتر بازی می‌کرد.»
او ادامه داد: «مدیرتولید وظیفه دارد تا با مدیریت درست حفظ سرمایه کند. این مورد از گذشته وجود داشته است اما اکنون به این جایگاه جدی‌تر و حرفه‌ای‌تر نگاه می‌شود چراکه اکنون بزرگ‌ترین دغدغه تئاتر دغدغه مالی است.»
احمدی بیان کرد: «اکنون تئاترهای دانشجویی و تجربی در بخش اقتصادی بیشتر آسیب‌پذیر هستند و به همین دلیل بزرگ‌ترین بار این آثار بر دوش تیم تولید و مجری طرح آن‌ها است.»
میثم احمدی درباره چالش‌های این بخش نیز گفت: «پیش از این فضایی برای تمرین در اختیار گروه‌ها قرار می‌گرفت که در روند خصوصی‌سازی این موضوع هم از بین رفت و تولید یک اثر نمایشی از همان ابتدا و آغاز تمرین‌ها هزینه‌بردار است. و بعضا برخی از دوستان با هزینه شخصی خود در قالب تهیه‌کننده، مجری تولید و مدیر تولید وارد عمل می‌شوند.»
او ادامه داد: «در حال حاضر بستن قراردادهای درون گروهی با افراد ازجمله چالش‌های این حوزه است. هنرمندان ما، وقتی پروژه‌ای تهیه‌کننده یا مجری طرح داشته باشد، نگاه متفاوتی به آن دارند و همیشه با این جمله روبرو می‌شویم که این پروژه تهیه‌کننده دارد.»
احمدی با بیان اینکه مدیریت هزینه هم در این عرصه بحث مهمی است، عنوان کرد: «متاسفانه با شرایط فعلی حتی اگر کار در قالب سود به درآمد هم دست پیدا کند، این سود بسیار ناچیز است. عدم رضایت مجموعه در قبال گرانی‌ها و درآمد نسبتا کم آن‌ها در مقایسه با میزان هزینه‌های‌شان قطعا شرایط را سخت می‌کند.»
تاکید بر لزوم استقلال صنفی
امیر سپهر تقی‌لو نیز در همین‌باره گفت: «متاسفانه به دلیل نبود صنف، تعریف درستی از جایگاه تهیه‌کننده، مجری طرح و سرمایه‌گذار وجود ندارد. شاید برای بهبود این روند، حداقل بتوان کاری کرد که صنفی برای تهیه‌کنندگان، مجریان طرح و مدیران تولید شکل بگیرد تا به روند و بهبود کلی تئاتر کمک کند.»
او ادامه داد: «مدیر تولید همواره در مدیریت پشت صحنه، فروش، به صحنه رفتن و به اجرا رسیدن یک اثر همراه با بخش هنری که به عهده کارگردان است، خواهد بود و مجری طرح از ابتدای شروع کار و تمرینات، کارگردان و گروه را همراهی می‌کند.»
امیر قالیچی دیگر فعال این حوزه هم در این‌باره اینطور توضیح داد: «ما در این زمینه از نسل خودمان چیزهایی یاد گرفتیم، اما در نسل جدید این موارد اصلا رعایت نمی‌شود. شاید این موضوع به دلیل عدم انتقال درست تجربه از نسل گذشته به نسل آینده باشد.»
او ادامه داد: «البته سطح توقعات گروه‌های نمایشی هم بالا رفته و در برخی موارد شاهد هستیم که گروه‌ها چیزی فراتر از آنچه دستور کار یک مدیر تولید یا مجری طرح است، از افراد انتظار دارند که این موضوع جز چالش‌های این حوزه به شمار می آید.»
پول و رابطه جای تخصص را در تئاتر گرفته است
رها جهانشاهی هم با تاکید بر عدم تعریف درست از جایگاه مدیر تولید و مجری طرح گفت: «حرفه مجری طرح و مدیر تولید حدودا از دهه ۹۰ و همزمان با طرح ایجاد سالن‌های خصوصی و تئاتر مستقل شکل گرفت، اما بدون هیچ زمینه‌‌سازی، تحقیق و دوره تخصصی. هر کسی با شنیده‌ها و به صورت شخصی برای این جایگاه تعریفی برای خودش ساخت و متاسفانه هنوز هم بعد از گذشت یک دهه این اتفاق ادامه دارد، درحالیکه این شغل هم مانند دیگر سمت‌های تئاتر نیاز به تخصص، مطالعه، تحقیق و به روزرسانی دارد.»
این هنرمند افزود: «عدم حمایت و نبود سرمایه باعث شد تا به ناگاه حرفه تهیه‌کننده، مجری طرح و مدیریت تولید اختراع شود. می‌گویم اختراع چون قبل از آن، تمام این وظایف را کارگردان و دستیارش انجام می‌دادند. کسانی به صورت تجربی در این سال‌ها کار کردن و کم کم چیزهایی با آزمون و خطاهای بسیار آموختند، اما تا تخصص فاصله‌ها بسیار است.»
او درباره چالش‌های این حوزه گفت: «میزان تورم و کاهش قدرت خرید مردم، عدم حمایت دولتی، قیمت کم بلیت، عدم فرهنگ‌سازی و نبودن جایگاه هنر در سبد کالای روزمره مردم و از همه مهم‌تر سالن‌های خصوصی و تبدیل شدن تک اجرا به 2 یا 3 اجرای متفاوت در یک سالن و همچنین بازیگرانی که با دستمزدهای عجیب و غریبی که از سریال‌های خانگی و وی‌او‌دی‌ها دیگر می‌گیرند و رغبتی برای حضور روی صحنه ندارند از چالش‌هایی است که باعث شده تئاتر از یک اولویت به یک گزینه درجه چندم تبدیل شود.»
جهانشاهی در پایان سخنانش گفت: «متاسفانه پول و رابطه جای تخصص را در تئاتر گرفته است و آدم‌ها به راحتی در تئاتر برای خودشان جایگاه می‌خرند. یک زمانی کلمه ای به نام بازیگرـاسپانسر به این معنی که آدم‌ها پول می‌دادند که نقش بخرند، مد شده بود اما بدون اینکه کسی متوجه شود و در خفا این کار را انجام می‌دادند و امروز با افتخار پول می‌دهند و سمت تهیه‌کننده و مدیر تولید ومجری طرح می‌خرند.»
مدیر تولید؛ بازوی اجرایی تهیه‌کننده و بخش مالی هر پروژه نمایشی است
محمد گودرزیانی یکی دیگر از فعالان این عرصه در این رابطه اینطور گفت: «در یک تعریف کلی می‌توان گفت مجری طرح ناظر بر اجرای صحیح روند تولید، طبق برنامه‌ریزی مدون هر پروژه نمایشی است. اگر زمانی این روند به هر دلیلی دچار اختلال شود، مجری طرح موظف است با مدیریت صحیح خود پروژه را به مسیر اصلی خود هدایت کند یا در صورت بروز مشکلی جدی‌تر مسیر جایگزین تبیین کند تا از هدر رفت سرمایه و انرژی جاری در روند تهیه و تولید، جلوگیری به عمل آورد.»
او ادامه داد: «اما درباره مدیر تولید، در واقع بازوی اجرایی تهیه‌کننده و بخش مالی هر پروژه نمایشی است. که با داشتن یک برآورد مالی واقع‌گرایانه، وظیفه تعریف و تخصیص اعتبار به هر یک از اجزای فعال در مسیر تهیه و تولید یک اثر نمایشی را دارد. این برآورد باید به گونه‌ای لحاظ شود که هر یک از بخش‌ها، بتوانند به کیفیت قابل قبول خود دست پیدا کنند و ناگزیر به کاهش کیفیت به نفع کاهش هزینه‌ها نشوند. مدیر تولید همچنین ناظر بر روند تزریق و هزینه سرمایه در مسیر صحیح خواهد بود، به گونه‌ای که در عین نگهداری کیفیت قابل قبول هر یک از بخش‌ها از هدر رفتن سرمایه پروژه هم ممانعت به عمل آورد.»
گودرزیانی درباره اهمیت این بخش عنوان کرد:« با برداشته شدن حمایت‌های تام و تمام ارگان‌های دولتی از هنر نمایش در دهه‌های گذشته، درآمدزایی گروه‌های اجرایی بیش از پیش حائز اهمیت شد، اگر تا پیش از این، میزان فروش آنچنان که باید و شاید، ذهن هنرمندان را به خود مشغول نمی‌ساخت، به ناگهان این حوزه بدل به یک دغدغه جدی برای هر یک از گروه‌های نمایشی شد. شاید اینجا یکی از نقاطی بود که جای خالی اهرم‌های اجرایی به جهت مهندسی اقتصادی در هر پروژه نمایشی محسوس شد. در این کمی بیش از یک دهه، که از حضور جدی و فراگیر حوزه تهیه و تولید در هنر نمایش می‌گذرد، شاید بتوان نمره قابل‌قبولی به تهیه‌کنندگان، مجریان طرح و مدیران تولید اختصاص داد.»
او با بیان اینکه نمی‌توان منکر برخی کاستی‌ها شد، عنوان کرد: «کاستی‌هایی که بعضاً می‌توان به پای نوپا بودن این تعاریف در هنر نمایش گذاشت. پیش از این همه وظایفی از این دست توسط کارگردان و بعضاً دستیاران کارگردان رسیدگی می‌شد، اما اکنون حضور این بازوان اجرایی بنا دارد به بهبود روند تولید نمایش کمک کند. تا از دغدغه‌های کارگردان و گروه کارگردانی بکاهد. تا هر یک از اجزای تولید نمایش با تمرکزی بیشتر به وظیفه خود عمل کنند. ناگفته نماند که لزوم وجود یک صنف منسجم برای این گروه مهم و تأثیرگذار در هنر نمایش امروز، به شدت احساس می‌شود. حضور ناظرانی که از ظهور افراد غیر متخصص در پَسِ این عناوین حساس جلوگیری کنند. افراد بی‌تجربه‌ای که در برخی آثار شاید به زحمت بتوان حتی عنوان حامی مالی پروژه را به آنان اطلاق کرد.»
این مدیر تولید با اشاره به چالش‌های این حوزه گفت: «عدم شناخت درست از عناوین تهیه‌کننده، مجری‌طرح و مدیر تولید سبب بروز مشکلات جدی و عدیده درون گروهی می‌شود. درست است که جایگاه این عناوین بیشتر با موضوعات مالی و اقتصادی تئاتر گره خورده، اما این اصلاً بدان معنا نیست که فعالان این حوزه نیازمند شناخت و درک درست از هنر نمایش نیستند. البته برخی نگاه کاملاً مصرف‌گرایانه به این بخش دارند. گویی این حوزه تنها وظیفه‌اش تزریق پول و چانه‌زنی بابت کاهش هزینه‌ها اعم از تولیدی و دستمزدی است و از ورود به سایر حوزه‌ها در مسیر تولید نمایش منع شده و نامحرم دانسته می‌شوند. شاید یکی از دلایل حل نشدن بخش اقتصادی و هنری در یکدیگر به نفع موفقیت پروژه، در بعضی پروژه‌های نمایشی همین عدم درک متقابل باشد. حال به این معضلات، ورود ناآگاهان به این حیطه را هم اضافه کنید. که کمترین لطمه حضورشان از بین بردن اعتماد به این بخش حساس و لازم برای هنر نمایشی امروز است.»
گودرزیانی در پایان سخنانش گفت: «شاید اگر همانند سایر حوزه‌های هنر نمایش، در این بخش نیز بحث آموزش مهم انگاشته شود، بتوان امیدوار بود به حضور افراد متخصص و با دانش در حیطه تهیه و تولید آثار نمایشی. مجریانی که هم نمایش و سحر و اعجاز آن را درک کنند و هم عالم باشند به فن مدیریت بودجه و سرمایه در تئاتر. سرمایه‌ای که شاید دهه‌هاست از داشتنش محرومیم. حضور گروه تهیه و تولید حرفه‌ای و باسواد ، به اندازه یک متن خوب، یک کارگردانی هوشمندانه، یک بازی درخشان، یک طراحی صحنه و لباس چشم‌نواز، یک موسیقی که در شریان‌های نمایش جاریست و … لازمه یک اجرای ماندگار است.»
گفت‌وگو: نگار امیری
