تاریخ شفاهی بخشی از حافظه جمعی و هنری ما است

به گزارش ایران تئاتر، سه‌شنبه ۲۳ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴، هم‌زمان با برگزاری سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست تخصصی تحلیل جلد اول از مجموعه «ماندگاران صحنه» با محوریت زندگی و آثار هنری استاد بهروز غریب‌پور، از چهره‌های برجسته هنرهای نمایشی کشور به نویسندگی رحمت امینی در «پاویون هنرگان کتاب» برگزار شد.

این نشست به همت معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با همکاری نهادهای زیرمجموعه آن، برگزار شد و اجرای برنامه را پیمان شیخی، مجری و پژوهشگر فرهنگی، بر عهده داشت.

رحمت امینی، نویسنده، کارگردان و استاد دانشگاه، سخنان خود را با ابراز خوشحالی از برگزاری این نشست آغاز کرد و گفت: «بسیار خرسندم که در فضای فرهنگی و هنری نمایشگاه کتاب، درباره کتاب و هنر نمایش صحبت می‌کنیم. امیدوارم مطالب ارائه‌شده برای مخاطبان حاضر و نیز بینندگان آتی، مفید و الهام‌بخش باشد.»

امینی با اشاره به اهمیت شخصیت چندوجهی بهروز غریب‌پور اظهار داشت: «بهروز غریب‌پور از چهره‌های شناخته‌شده برای جامعه تئاتر کشور است. او هنرمندی است با وجوه مختلف؛ از کارگردانی و نویسندگی تا مدیریت فرهنگی. آثار برجسته‌ای چون اپراهای عروسکی «عاشورا»، «شمس و مولانا» و دیگر آثار او، ترکیبی نوآورانه از نمایش عروسکی ایرانی و اپرای غربی است که مخاطبان خاص خود را یافته و تأثیرگذار بوده‌اند.»

وی افزود: «غریب‌پور در مدیریت فرهنگی نیز نقش بسزایی ایفا کرده است. کسانی که دوران مدیریت او در فرهنگسرای بهمن را به یاد دارند، از تحول این فضای فراموش‌شده به مرکز فرهنگی پویا یاد می‌کنند. حتی در نمونه‌هایی همچون تالار ایرانشهر نیز شاهد همین دیدگاه زیرساختی و بنیادی هستیم.»

امینی با تأکید بر جایگاه غریب‌پور در تربیت نسلی از هنرمندان تئاتر عروسکی افزود: «امروز نسل جوانی در تئاتر عروسکی کشور فعالیت می‌کند که تحت آموزش‌ها و تأثیر مستقیم غریب‌پور رشد یافته‌اند. همین عوامل سبب شد که با اشتیاق پیشنهاد انجام گفت‌وگو با ایشان را پذیرفتم و همراه دو تن از دانشجویان کارشناسی‌ارشد، حاصل چندین جلسه گفت‌وگو را تدوین کرده و کتاب را منتشر کنیم.»

او ادامه داد: «این کتاب بخشی از پروژه ثبت تاریخ شفاهی هنرهای نمایشی ایران است. در نگارش آن، پژوهش‌ها به دو بخش کتابخانه‌ای و میدانی تقسیم شد. جلد مربوط به غریب‌پور در بخش میدانی جای می‌گیرد؛ یعنی گفت‌وگوی مستقیم با خود چهره و مستندسازی خاطرات، تجربیات و رویدادها از زبان او.»

دکتر امینی در ادامه به اهمیت ثبت تاریخ شفاهی اشاره کرد و گفت: «بسیاری از چهره‌های برجسته هنر، نظیر پرویز پورحسینی، داوود رشیدی، و دیگران، هرگز فرصت نیافتند تا زندگی و تجربیات خود را به شکل کتاب تدوین کنند. با ثبت گفت‌وگوهای مفصل، می‌توانیم میراث آن‌ها را حفظ کنیم، چرا که این گفت‌وگوها بخشی از حافظه جمعی و هنری ما هستند.»

وی همچنین تأکید کرد: «در این کتاب، غریب‌پور از هم‌نسلان خود، مانند بهرام بیضایی، دکتر محمدرضا خاکی، و داوود رشیدی خاطراتی نقل می‌کند. این خاطرات اگرچه از زاویه دید خود اوست، اما با کنار هم گذاشتن خاطرات افراد مختلف از یک دوره تاریخی، می‌توان به تصویری جامع‌تر و واقع‌بینانه‌تر دست یافت. پژوهشگر باید با مقایسه روایت‌ها، به حقیقت نزدیک شود.»

او با ذکر نمونه‌ای از خاطرات کتاب گفت: «یکی از خاطرات جالب، به پدر غریب‌پور مربوط می‌شود؛ فردی سخت‌گیر که علاقه‌ای به هنر و موسیقی نداشت، اما تنها صدای یک خواننده را می‌پذیرفت، به‌شرط آنکه در مجلس او زنی نیز حضور داشته باشد. برای تحقق این شرایط، بهروز غریب‌پور و اطرافیان با ساخت یک عروسک و لباس پوشاندن به آن، نقش «زن شنونده» را بازآفرینی کردند!»

امینی در بخش دیگری از سخنانش به تجربه‌های خود در نگارش نمایشنامه اشاره کرد و افزود: «تجربه زیسته، چه شخصی و چه برگرفته از دیگران، مبنای تولید آثار موفق نمایشی است. خاطرات هنرمندان می‌تواند دست‌مایه خلق نمایشنامه‌های تأثیرگذار شود. برای نمونه در سریال «پایتخت»، برخی قسمت‌ها بر اساس زندگی واقعی نویسندگان آن ساخته شده است.»

او در ادامه درباره ساختار نگارشی کتاب توضیح داد: «پیش از انجام مصاحبه، لازم است پژوهشگر با مطالعه پیشینه فرد، با آگاهی و آمادگی وارد گفت‌وگو شود. مصاحبه حرفه‌ای، با مصاحبه ژورنالیستی تفاوت دارد؛ باید افت و خیزهای زندگی هنری سوژه را شناخت و با طراحی دقیق سوالات، به اطلاعات بکر دست یافت.»

امینی با اشاره به مشارکت نصرالله قادری و غزل اسکندرنژاد در نگارش مقالات تحلیلی پیرامون آثار غریب‌پور گفت: «این دو مقاله در پایان کتاب قرار گرفته‌اند و از منظرهای تحلیلی، هنری و تطبیقی، به بررسی جهان فکری و خلاقانه غریب‌پور پرداخته‌اند. این رویکرد می‌تواند در چاپ‌های بعدی کتاب نیز توسعه یابد و مقالات مکمل بیشتری به آن افزوده شود.»

وی همچنین افزود: «استاد غریب‌پور نیز در روند نهایی‌سازی کتاب همکاری داشته‌اند و ضمن بررسی نهایی متن، اطلاعاتی همچون شجره‌نامه، عکس‌ها و مستندات شخصی را در اختیار پروژه قرار دادند. این همکاری نشان‌دهنده باور ایشان به اهمیت ثبت مستندات برای آینده تاریخ هنر ایران است.»

در بخش پایانی نشست، حاضران درباره مسائل مرتبط با تاریخ شفاهی، سانسور، محدودیت‌های چاپ و توسعه نسل‌های بعدی این مجموعه پرسش‌هایی مطرح کردند. دکتر امینی ضمن پاسخ به این پرسش‌ها، بر لزوم ارتقای نقد مکتوب بر آثار منتشرشده و بازخورد جامعه هنری برای چاپ‌های بعدی تأکید کرد.

کتاب «ماندگاران صحنه: بهروز غریب‌پور» توسط انتشارات نمایش و به کوشش رحمت امینی و با همکاری دانشجویان ارشد، احد خالقی و زهرا شیروانی، تدوین شده و بخشی از مجموعه‌ای گسترده‌تر برای ثبت تاریخ شفاهی هنرهای نمایشی کشور است.